Bùi Minh Quốc: "Có ý kiến bảo
rằng nhà văn Nguyên Ngọc thiếu dũng khí khi đã 3 năm rồi mà vẫn không dám cắt
cái đuôi “Ban Vận động” để đưa Văn đoàn trở thành hội. Văn Việt đã cho thấy
dũng khí không nằm ở cái tên Ban Vận động Văn đoàn độc lập hay Hội (…) độc lập.
Từ các sản
phẩm của Văn Việt, tôi mạnh mẽ tin rằng Viện Phan Châu Trinh cũng sẽ đóng góp
cho xã hội những sản phẩm thể hiện đúng tinh thần nghiêm túc khoa học như nhà
văn Nguyên Ngọc đã tuyên bố, trước hết là bộ “Toàn chí Quảng Nam”, phải làm
trong 5 năm, mà tỉnh ủy Quảng Nam đã “đặt hàng” cho Viện. Có ý kiến dựa
vào sự đặt hàng ấy mà bảo rằng Viện Phan Châu Trinh không thể giữ được tính độc
lập khi nhận tiền nhà nước. Thiết nghĩ, nhìn sự việc như vậy thì không khỏi rơi
vào hời hợt, giản đơn." |
| Nhà văn Nguyên Ngọc phát biểu tại lễ ra mắt Viện Phan Chu Trinh. |
Ngày 07
tháng 02/2017, tại thành phố cổ Hội An (tỉnh Quảng Nam), ra đời VIỆN PHAN
CHÂU TRINH với chủ tịch Hội đồng Viện là nhà văn Nguyên Ngọc. Sự kiện này được
loan tải trên một số cơ quan truyền thông nhà nước và khá đầy đủ và trang trọng
trên các trang báo mạng Văn Việt, Dân Quyền, Bauxitevn…
Đối với tôi,
đây là một sự kiện văn hoá xã hội có tầm quan trọng mang tính đột phá lớn tiếp
sau sự ra đời của Ban Vận động Văn đoàn độc lập Việt Nam với nhà văn
Nguyên Ngọc làm trưởng ban.
Trong diễn từ
tại lễ ra mắt, Chủ tịch Hội đồng Viện Nguyên Ngọc nêu rõ:
“Viện Phan
Châu Trinh ra đời, đúng như tên gọi của nó, nhằm góp phần phát huy di sản tinh
thần to lớn của nhà khai sáng Phan Châu Trinh trong phát triển của đất nước
ngày nay. Hơn một trăm năm trước, trong tình thế cực kỳ hiểm nghèo và trăn
trở tìm đường cứu nước, Phan Châu Trinh là người đầu tiên đã nhận ra rằng mối họa
lớn nhất của dân tộc lúc bấy giờ không chỉ là mất độc lập, mà còn nguy cấp hơn
nhiều, là lạc hậu nặng nề về văn hóa và văn minh so với đối thủ mới của mình và
với thế giới, bởi chính lạc hậu là nguyên nhân khiến nước ta mất độc lập, dân
ta lâm vào vòng nô lệ thảm khốc.Từ đó, ông thống thiết nói : “Đồng bào ta, người
nước ta, ai mà ham mến tự do, tôi có một vật rất quý báu tặng cho đồng bào, đó
là ‘CHI BẰNG HỌC!’”.
Ông chủ trương một cuộc khai dân trí rộng lớn và căn bản
trong điều kiện toàn cầu hóa mà ông cũng là người đầu tiên nhận ra. Nhà nghiên
cứu Lê Thị Hiền Minh chỉ ra rằng đó chính là chương trình nhằm “trang bị cho những
người yếu thế [tức cho nhân dân ta] các phương tiện để bước vào một cuộc tiến
hóa ở cấp độ toàn cầu, đưa dân tộc ViệtNam lên con đường hiện đại hóa”. Có
như vậy thì độc lập được giành lại, dù bằng cách nào, mới thật sự có ý nghĩa và
mới có thể bền vững. Chúng tôi nghĩ cần hiểu, dù chỉ vắn tắt nhất, về điều được
gọi là “Triết học Phan Châu Trinh” như vậy, để thấy rằng ngày nay ta đã có được
độc lập sau mấy cuộc chiến tranh khốc liệt và anh hùng, song nhận thức sáng rõ
và mạnh mẽ của vị tiền bối anh minh của chúng ta vẫn còn nguyên giá trị, những
nan đề sinh tử ông từng sáng suốt phát hiện và báo động cho dân tộc vẫn còn
nguyên tính thời sự, thậm chí theo cách nào đó càng nóng bỏng cấp thiết hơn.
Chúng tôi muốn được thưa rằng Viện Phan Châu Trinh được thành lập hôm nay chính
là trên và vì ý hướng đó.
Viện Phan
Châu Trinh mong muốn phấn đấu thành một viện nghiên cứu khoa học và tư vấn
chính sách, tập trung vào các lĩnh vực xã hội và văn hóa; ra sức thu hút tinh
hoa thế giới và phát huy tinh hoa Việt; ngay từ đầu tự xây dựng cho mình một
tinh thần nghiêm túc khoa học trong mọi hoạt động lớn nhỏ của mình”.(hết
trích).
Về mặt hành
chính và pháp lý, Viện Phan Châu Trinh thành lập theo luật khoa học & công
nghệ với giấy chứng nhận đăng ký hoạt động do Sở khoa học & công nghệ tỉnh
Quảng Nam cấp. Nhưng nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và tư vấn chính sách, tập
trung vào các lĩnh vực xã hội và văn hóa mà Viện tự nguyện gánh vác
thì mang tầm vóc quốc gia với những chuẩn mực quốc tế đối với bất cứ viện
nghiên cứu khoa học nào.
Mọi người đều
biết, trong chế độ chuyên chính vô sản độc tài toàn trị không có khoa học
xã hội đích thực, chỉ có cái gọi là khoa học xã hội phục vụ chính trị. Sự
thật thê thảm này đã được thẳng thắn phơi bày từ chính ủy viên trung ương Đảng
(CSVN) chủ nhiệm ủy ban Khoa học xã hội lúc đương nhiệm Nguyễn Khánh Toàn (tên
ông hiện được đặt cho một đường phố lớn ở Hà Nội); ông nói, đại ý : Khoa
học xã hội của chúng ta bấy lâu chỉ làm nhiệm vụ chứng minh cho đường lối và
chính sách đã có là đúng chứ không làm được công việc mà đáng lẽ nó phải làm là
xác lập căn cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối và chính sách.
Vì vậy, những
ai muốn làm khoa học xã hội đích thực tất phải đương đầu với những trở lực
ghê ghớm, thậm chí phải đối mặt với hiểm nguy.
Nhưng tôi
tin, dù trở lực to lớn nhường nào, gian nan nguy hiểm nhường nào, Nguyên Ngọc với
sự dũng cảm và khôn khéo mà tôi biết, cùng với các đồng sự của anh sẽ từng bước
vững vàng thực hiện ngoạn mục nhiệm vụ ấy.
Vì sao tôi
tin ?
Vì tôi đã thấy
Nguyên Ngọc là người luôn có mặt ở tuyến đầu của tuyến đầu, mũi nhọn của mũi nhọn
trong cuộc chiến đấu để làm người.
Vâng, “Cuộc
chiến đấu của chúng ta là cuộc chiến đấu để làm người” ! – đó là tuyên
ngôn của Nguyên Ngọc trong một bài tùy bút. anh viết mùa xuân năm 1968 giữa
khói lửa chiến trường khi cái chết có thể ập đến bất cứ lúc nào.
Cuộc chiến đấu
để làm người không dừng lại sau ngày 30/4/1075 mà chuyển sang một chặng mới, một
hình thái mới, phức tạp hơn, trầy trật hơn, gay go hơn và cũng lâu dài hơn. Bởi
vì đây là cuộc chiến đấu để làm con người tự do, tự chủ, mỗi suy nghĩ, mỗi lời
nói và việc làm đều phải tự do, tự chủ, quyết không để bị dắt tựa trâu
bò.Và ở chặng đường mới này, Nguyên Ngọc lại tiếp tục đứng ở hàng đầu của hàng
đầu.Khi được giao nhiệm vụ bí thư Đảng đoàn Hội Nhà văn Việt Nam, Nguyên Ngọc tổ
chức hội nghị đảng viên trong Hội, họp ngày 13 tháng 06 năm 1979 ( xin lưu ý
: năm 1979 chứ không phải năm 1987 như một vài nhà nghiên cứu tên tuổi đã
nhầm lẫn tai hại) để cùng nhau bàn thảo việc đổi mới văn học góp phần đổi mới
con người, đổi mới xã hội.Là người tham dự hội nghị này từ đầu đến cuối, tôi đã
tận mắt chứng kiến Nguyên Ngọc chiến đấu kiên cường thế nào trước thế lực bảo
thủ trong nội bộ Đảng (CSVN), lại là cấp trên rất cao của anh. Hội nghị mở đầu
bằng phần bí thư Đảng đoàn Nguyên Ngọc trình bày bản Đề cương Đề dẫn (gọi
tắt là Đề dẫn) để mọi người thảo luận. Tư tưởng trung tâm của Đề dẫn là
cần phải có một cuộc giải phóng cá nhân mà phương Tây đã bắt đầu từ thời Phục
Hưng nhưng tại Việt Nam ngày nay cần mang một chất lượng mới cao hơn, không phải
cá nhân được khẳng định được giải phóng để đưa đến cái tôi vị kỷ chỉ cốt thỏa
mãn tham vọng cá nhân cho dù xã hội có cùng khốn ra sao cũng bất chấp, mà
là một cái tôi được phát huy mọi năng lực sáng tạo vừa phục vụ lợi ích của bản
thân nó vừa góp phần phục vụ xã hội. Đề dẫn viết : “Vấn đề của chúng
ta ngày nay là kích thích niềm khao khát của con người tự phát triển năng lực
sáng tạo cá nhân của mình đến cao nhất, để chiếm đoạt toàn bộ thế giới chung
quanh, làm chủ nó, cho tất cả, cho xã hội, cho mọi người. Chứ không phải là xóa
bỏ niềm khát khao tự phát triển năng lực sáng tạo của mỗi cá nhân đi, tạo nên một
thứ tập thể vô danh, nặng nề, đồng loạt và do đó, yếu đuối. Tập thể mà sinh động,
tập thể mà tinh nhuệ.”
Đúng thế, phải
khẳng định, phải giải phóng cá nhân để đưa nó thoát ra khỏi cái tập thể bầy đàn
và rồi tiếp đó nó sẽ tự giác tập hợp lại thành một tập thể tinh nhuệ.
Theo nhận
xét của riêng tôi, đây là một đột phá về tư tưởng rất táo bạo giữa khi lý luận
mù mờ về “Làm chủ tập thể” của Tổng bí thư Lê Duẩn đang áp đặt như một “chân
lý” không được phép tranh cãi vào tư duy của toàn đảng cầm quyền và toàn
xã hội.
Sự đột phá
đó được sự hưởng ứng hồ hởi nồng nhiệt ngay lập tức của các đại thụ trong làng
văn đồng thời là ủy viên gạo cội trong Đảng đoàn như Nguyễn Đình Thi, Chế Lan
Viên, và các ủy viên mới Nguyễn Khải, Giang Nam. Qua hai ngày thảo luận, sáng
ngày thứ ba, ủy viên Bộ chính trị trưởng ban tuyên huấn trung ương Tố Hữu đến
phát biểu với hội nghị. Đề dẫn bị Tố Hữu đập tơi bời. Cả hội nghị tái
mặt, bơ phờ trong hoang mang và hồi hộp chờ đợi Nguyên Ngọc sẽ nói gì khi phát
biểu kết luận vào cuối buổi chiều.
Nguyên Ngọc
kết luận :
“Hội nghị
chúng ta cơ bản nhất trí với Đề dẫn”
Nguyên Ngọc
chỉ đơn giản nói lên một sự thật hiển nhiên, nhưng sau đòn sấm sét của Tố Hữu
thì đó là một kết luận dũng cảm, can trường.
Và cũng thật
khôn khéo, chặt chẽ khi Nguyên Ngọc tiếp :
“ đồng thời
chúng ta cần nghiêm túc nghiên cứu ý kiến đồng chí Tố Hữu”.
Sau hội nghị,
Nguyên Ngọc bị vô hiệu hoá và một thời gian nữa thì mất chức bí thư đảng đoàn.
Đến thời đổi
mới, khi triển khai nghị quyết 05 của Bộ chính trị (tháng 11 năm 1987) mà người
có công chuẩn bị là trưởng ban Văn hoá Văn nghệ Trần Độ, với sự dàn xếp khéo
léo của Trần Độ, Nguyên Ngọc về làm tổng biên tập báo Văn Nghệ.Tờ báo lập tức
khởi sắc và trở thành tờ báo đi đầu trong đổi mới, đặc biệt là với việc cho
đăng bút ký “Cái đêm hôm ấy đêm gì” của Phùng Gia Lộc thẳng tay xé
toang cái màn đêm ngột ngạt bao năm ròng phủ dày nông thôn Việt Nam xã hội chủ
nghĩa. Rồi Nguyên Ngọc lại bị mất chức bởi tiếp tục cho đăng những trang viết “nhìn
thẳng vào sự thật, nói đúng nói rõ sự thật” (nghị quyết Đại hội 6 Đảng
CSVN) như thế.
Đầu tháng 3
năm 2014, Ban vận động Văn đoàn độc lập Việt Nam được thành lập với gần
60 thành viên gồm các nhà văn đang sống và viết tại Việt Nam và
nước ngoài do nhà văn Nguyên Ngọc làm trưởng ban. Văn đoàn ra tờ báo mạng Văn
Việt được điều hành bởi các bậc cao thủ văn chương báo chí với sự chỉ đạo của
nhà văn Nguyên Ngọc. Theo đánh giá của riêng tôi, Văn Việt là tờ báo văn học
nghệ thuật chất lượng và hoành tráng nhất Việt Nam hiện nay. Đọc Văn
Việt, công chúng được tiếp nhận một nền văn học Việt Nam thống nhất với những
tác giả tác phẩm tiêu biểu thuộc vô số trường phái khác nhau với những lý tưởng
chính trị xã hội và thẩm mỹ rất khác nhau, thậm chí xung đột nhau.Chỉ với mảng
Văn học Miền Nam 1954 – 1975, bằng việc làm rất công phu của mình, Văn Việt đã
có đóng góp quan trọng vào công cuộc hoà giải hoà hợp dân tộc, một cách thiết
thực, hữu ích gấp nghìn lần những lời bàn suông về hoà giải hoà hợp. Giải Văn
Việt lần thứ hai vừa được trao là một bằng chứng hùng hồn về một bước nhích tới
của tiến trình hoà giải hoà hợp dân tộc.
Có ý kiến bảo
rằng nhà văn Nguyên Ngọc thiếu dũng khí khi đã 3 năm rồi mà vẫn không dám cắt
cái đuôi “Ban Vận động” để đưa Văn đoàn trở thành hội. Văn Việt đã cho thấy
dũng khí không nằm ở cái tên Ban Vận động Văn đoàn độc lập hay Hội (…) độc lập.
Từ các sản
phẩm của Văn Việt, tôi mạnh mẽ tin rằng Viện Phan Châu Trinh cũng sẽ đóng góp
cho xã hội những sản phẩm thể hiện đúng tinh thần nghiêm túc khoa học như nhà
văn Nguyên Ngọc đã tuyên bố, trước hết là bộ “Toàn chí Quảng Nam”, phải làm
trong 5 năm, mà tỉnh ủy Quảng Nam đã “đặt hàng” cho Viện. Có ý kiến dựa
vào sự đặt hàng ấy mà bảo rằng Viện Phan Châu Trinh không thể giữ được tính độc
lập khi nhận tiền nhà nước. Thiết nghĩ, nhìn sự việc như vậy thì không khỏi rơi
vào hời hợt, giản đơn. Độc lập hay không, cần nhìn vào chất lượng sản phẩm mà
xét. Nếu đó là sản phẩm khoa học đích thực thì chẳng có gì phải thắc mắc về sự
độc lập hay không độc lập. Tôi tin rằng, Viện Phan Châu Trinh, với chủ tịch
danh dự là nguyên phó chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình ( bà là cháu ngoại cụ Phan)
và chủ tịch Hội đồng Viện là nhà văn Nguyên Ngọc, bằng mối quan hệ rộng
rãi đã có và sẽ không ngừng phát triển, chắc chắn có thể thu hút được sự cộng
tác của những chuyên gia đầu ngành ở nhiều lĩnh vực khắp trong nước và cả ngoài
nước để cho ra những sản phẩm khoa học đích thực.
Và điều này
nữa, tôi cũng tin rằng, với phương châm nghiên cứu kết hợp đào tạo, sau 5
năm, cùng với công trình “Toàn chí Quảng Nam”, một lực lượng nghiên cứu viên
đáng tin cậy thuộc thế hệ trẻ sẽ xuất hiện từ Viện Phan Châu Trinh.
Bùi Minh Quốc