Diễn đàn Hợp tác kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương Asia Pacific Economic Cooperation (APEC)

Vương Thuyên

 

I-Lời giới thiệu

Trước khi trình bày Diễn đàn APEC, chúng tôi xin lược qua một số Tổ chức hoặc Hiệp hội trên thế giới để có tầm nhìn chung và so sánh. Chúng tôi sẽ không đề cập tới ba Tổ chức: Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương (Trans-Pacific Partnership hay TPP), Hợp tác kinh tế toàn vùng (Regional Comprehensive Economic Partnership hay RECEP), Vùng Mậu dịch tự do Á châu-Thái Bình Dương (Free Trade Area of Asia Pacific hay FTAAP).

Trên thế giới hiện nay, mỗi lục địa đều có một hoặc hai tổ chức hợp tác kinh tế và chính trị như Liên hiệp Âu châu (E.U) với 28 nước (27 nếu không kể nước Anh), hai tổ chức MERCOSUR và NAFTA ở Mỹ Châu, Hiệp hội ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) với 10 nước ở Đông nam Á Châu, Tổ chức Kinh tế Thượng Hải và Tổ chức BRICS. Ngoài ra còn có ba Diễn đàn (Forum) ARF, ASEM và APEC.

Nếu MERCOSUR và NAFTA là hai tổ chức chuyên về tự do mậu dịch thì Liên hiệp Âu Châu và ASEAN đặt tầm quan trọng cả kinh tế lẫn chính trị.

MERCOSUR ra đời vào tháng 3-1991 bao gồm 4 nước thường trực Brazil, Argentina, Paraguay và Uruguay và 6 nước hợp tác Bolivia, Chi Lê, Peru, Colombia, Ecuador và Venezuela.

NAFTA (North American Free Trade Agreement) được thành lập đầu tháng giêng 1994 bao gồm ba xứ Bắc Mỹ là Hoa Kỳ, Gia Nã Đại và Mexico.

II-Các Tổ chức và Hiệp hội tiêu biểu

1-Liên hiệp Âu châu (European Union, EU)

EU ra đời năm 1957 do 6 nước sáng lập sau: Pháp, Đức, Ý, Bỉ, Hoà Lan, Lục Xâm Bảo (Luxembourg). Nối tiếp gia nhập là Anh, Ái Nhĩ Lan, Đan Mạch, Hy Lạp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Áo, Phần Lan, Thuỵ Điển. Sau khi Liên Xô tan vỡ năm 1991, ba xứ Baltic và các nước Đông Âu cũ xin gia nhập tổ chức này năm 2004. Nước gia nhập cuối cùng là Crotia năm 2013. Trọng lượng của khối EU năm 2016 là 6,8% dân số và 26% tổng sản lượng thế giới. Tổng sản lượng của EU (11.885 tỷ USD) kém xa tổng sản lượng Hoa Kỳ (18.570) và chỉ hơn tổng sản lượng của Trung Quốc chút ít (11.564). Chắc chắn EU sẽ bị Trung Quốc vượt qua trong năm 2017.

2-Hiệp hội các nước Đông nam Á châu (Association of  Southeast Asian Nations, ASEAN )

ASEAN ra đời năm 1967 trong bối cảnh chiến tranh lạnh với 5 thành viên sáng lập là Indonêxia, Malaixia, Phi Luật Tân, Thái Lan và Xingapo. Sau đó, các nước trong vùng tiếp tục gia nhập là Brunei (1984), Việt Nam (1995), Lào và Myanmar/Miến Điện (1997) và Campuchia (1998). Phải nói là Việt Nam đã lỡ mất cơ hội gia nhập tổ chức này sau 1975. Trọng lượng của 10 nước ASEAN còn quá khiêm tốn, chỉ chiếm 8,4% dân số với 637,4 triệu dân và 5,6% tổng sản lượng thế giới với 2.548 tỷ USD.

3-Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (Shanghai Cooperation Organization, SCO)

Hai tổ chữc quốc tế khác ít được nhiều người chú ý nhưng không kém quan trọng là Tổ chức Hợp tác Thượng Hải viết tắt là SCO và BRICS .

SCO ra đời năm 2001 do sáng kiến của Trung Quốc với sáu thành viên sáng lập sau: Trung Quốc, Nga Sô, Kazakhstan, Kyrgystan, Tajidstan và Uzbekistan. Hai thành viên mới vừa gia nhập trong tháng 6-2017 là Ấn Độ và Pakistan. Ngoài ra còn có bốn nước tham gia với tư cách quan sát viên là BaTư, Afghanistan, Mông Cồ và Belarus. Trong dài hạn, bốn nước này có khả năng trở thành thành viên chính thức như trường hợp của Ấn Độ và Pakistan sau một thời gian tham dự với tư cách quan sát viên.

Mục tiêu của tổ chức này chủ yếu là hợp tác hữu nghị, tránh xung đột về biên giới, đảm bảo an ninh và ổn định trong vùng sau khi khối Liên Xô sụp đổ. Riêng Trung Quốc có ý đồ tranh giành ảnh hưởng các nước láng giềng thuộc khối Liên Xô cũ cùng đồng thời kiểm soát các nước Hồi giáo Trung Á có ý đồ làm lan rộng ảnh hưởng ở Tân Cương Hồi giáo chưa kể nhiều nước trong khối này giàu tài nguyên về dầu hoả và khí đốt. Trọng lượng của 12 nước này chiếm 41,8% dân số và 35,5% tổng sản lượng thế giới

4-BRICS (Brazil, Russia, India, China, South Africa).

Tổ chức BRICS ra đời năm 2009 do bốn nước đang phát triển sáng lập sau: Brazil, Nga Sô, Ấn Độ, Trung Quốc. Nam Phi gia nhập năm 2011. Mục tiêu của khối này là thành lập một ngân hàng có tầm cở quốc tế với vốn 100 tỷ USD để làm đối trọng với Quỹ Tiền tệ thế giới (IMF) và Ngân hàng thế giới do Mỹ thao túng. Ngân hàng của BRICS có ý định cho vay với điều kiện dễ dãi không gò bó như hai tổ chức kia. Tuy chỉ có năm nước nhưng trọng lượng đứng hạng nhì về dân số (41,5%) lẫn tổng sản lượng (37,8%) thế giới.

Người ta chú ý Trung Quốc và Ấn Độ có mặt trong hai tổ chức SCO và BRICS.

[Phi Châu và các nước khối Á Rập chưa có những tổ chức hợp tác kinh tế tương tự ngoài các tổ chức chính trị].

III-Diễn  đàn (Forum)

1-Diễn đàn An ninh khu vực ASEAN (Asean Regional Forum) viết tắt là ARF thành lập 1993 ở Xingapo chuyên về an ninh khu vực bao gồm 22 nước : 10 nước trong khối ASEAN, Liên hiệp Châu Âu, Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn quốc, Gia Nã Đại, ba nước ở Úc châu và Mông Cổ.

2-Diễn đàn ASEM (Asia-Europe Meeting) ra đời năm 1997 với mục đích đối thoại giữa Liên hiệp Âu châu và Á Châu bao gồm 10 nước ASEAN và ba nước Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.

3-Diễn đàn Hợp tác kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương (Asia Pacific Economic Cooperation) viết tắt là APEC

Nhân dịp hội nghị thượng đỉnh lần thứ 25 của APEC ở Đà Nẳng (Việt Nam) trong tháng 11 này, tác giả xin trình bày tổ chức này cùng với thành quả của nó từ 28 năm qua.

Diễn đàn APEC bao gồm 21 nước trên bốn lục địa Á Châu, Âu Châu, Mỹ Châu và Úc Châu.

Mục tiêu của APEC

Do sáng kiến của thủ tướng Úc Bob Hawk đưa ra năm 1989, APEC là một tổ chức quốc tế của các quốc gia nằm trong khu vực Châu Á-Thái Bình Dương với mục tiêu tăng cường mối quan hệ về kinh tế và chính trị. Phải nói vị thủ tướng này có tầm nhìn xa vì vào thời điểm đó, ông đã tiên đoán rằng vùng thịnh vượng kinh tế của thế kỷ 21 là ở Châu Á-Thái Bình Dương với sự trỗi dậy của Trung Quốc và một số nước ở Á Châu trong vùng.

Thành viên

Tháng 11-1989, một hội nghị họp tại thủ đô Canberra của Úc gồm có 12 nước sáng lập là : Úc Châu, Tân Tây Lan, Hoa Kỳ, Gia Nã Đại, Nhật Bản, Hàn Quốc và 6 nước thuộc khối ASEAN (Thái Lan, Indonêxia, Malaixia, Phi Luật Tân, Xingapo và Brunei). Tháng 11-1991, APEC nhận thêm ba thành viên mới là Trung Quốc, Hongkong và Đài Loan. Hongkong được gia nhập vì còn thuộc Anh Quốc vào thời điểm này. Điều đáng chú ý là mặc dù Đài Loan được nhận làm thành viên nhưng Trung Quốc làm áp lực tổ chức này để Đài Loan không được gọi là Cộng Hoà Trung Hoa mà chỉ được gọi là Trung Hoa-Đài Bắc (China-Taipei) và tổng thống xứ này không được tham dự hội nghị thượng đỉnh mà chỉ được gửi một bộ trưởng hay nhân vật dân sự cấp cao đại diện. Cho đến nay, Đài Bắc chưa được tổ chức thượng đỉnh lần nào mặc dù đã có nhiều nước đã tổ chức lần thứ hai như Việt Nam trong năm nay.

Các hội nghị thượng đỉnh nối tiếp nhận thêm thành viên mới : Mexico và Papua-Tân Guinea năm 1993, Chi Lê năm 1994, Nga, Việt Nam và Peru 1998. Như vậy, thành viên hiện nay của APEC gồm có 21 nước sau :

-Á Châu (12 nước) : Nhật Bản, Đại Hàn, Thái Lan, Indonêxia, Malaixia, Xingapo, Phi Luật Tân, Brunei, Việt Nam, Trung Quốc, Hongkong, Đài Loan.

-Mỹ Châu (5 nước) : Hoa Kỳ, Gia Nã Đại, Mexico, Chi Lê, Peru.

-Âu Châu (1 nước) : Nga

-Úc Châu (3 nước) : Úc, Tân Tây Lan, Papua-Tân Guinea.

Dù vậy, còn một số nước nằm hai bên bờ Thái Bình Dương chưa gia nhập tổ chức này như : Colombia (Nam Mỹ), Guatemala, Salvador, Nicaragua, Honduras, Costa-Rica, Panama (Trung Mỹ), Fidji, Tonga, Samoa (3 đảo), Campuchia và Bắc Triều Tiên (Á Châu).

Hội nghị thượng đỉnh

Kể từ năm thành lập 1989 đến 1992, không có hội nghị thượng đỉnh cấp nguyên thủ quốc gia, chỉ có hội nghị cấp bộ trưởng. Từ năm 1993 trở đi các nước thành viên luân phiên tổ chức hội nghị thượng đỉnh như sau trừ trường hợp của 3 thành viên chưa tổ chức.

Dưới đây là bảng các nước đứng ra tổ chức cùng trọng lượng về dân số và tổng sản lượng của mỗi nước.

Nước tổ chức theo thứ tự	Thành phố đứng ra  tổ chức	Ngày tháng năm	PIB (tỷ USD) và dân số (triệu) 2016
1-Hoa Kỳ ( lần 2)	Blake Island /Seattle Honolulu	20-11-1993 7-13/11-2011	18.570 (323 )
2-Indonéxia ( lần2)	Bogor Bali	15-11-1994 5-7/10-2013	932 (265)
3-Nhật Bản ( lần 2)	Osaka Yokohama	19-11-1995 7-14/11-2010	4929 (126,8)
4-Phi Luật Tân ( lần 2)	Manila Manila	25-11-1996 18-19/11-2015	305 (102,8)
5-Gia Nã Đại	Vancouver	24-25/11-1997	1530 (35,1)
6-Malaixia	Kuala Lumpur	17-18/11-1998	296 (30,4)
7-Tân Tây Lan	Auckland	12-13/9-1999	182 (4,7)
8-Brunei	Bandar Seri Begawamape	15-16/11-2000	11,4 (0,42 )
9-Trung Quốc ( lần 2)	Thượng Hải   Yanqi (Bắc Kinh)	19-21/10-2001 10-11/11-2014	11.564 (1380)
10-Mexico	Los Cabos	26-27/10-2002	1046 (122,3)
11-Thái Lan	Bangkok	20-21/10-2003	406 (65,2)
12-Chi Lê	Santiago	20-21/11-2004	247 (17,9)
13- Hàn Quốc	Busan	18-19/11-2005	1411 (51,5)
14-Việt Nam ( lần 2)	Hà Nội Đà Nẳng	17-19/11-2006 10-11/11-2017	203 (91,7)
15-Úc	Sydney	7-9 /9-2007	1204 (24, 0)
16-Peru ( lần 2)	Lima Lima	20-23/11-2008 19-20/11-2016	192 (32,2)
17-Xingapo	Xingapo	8-15/11-2009	297 (5,3)
18-Nga Sô	Vladivostok	2-9/9-2012	1283 (146,5)
19-Đài Loan			523 (23,4)
20-Hongkong			321 (7,3)
21-Papua-Tân Guinea			16,1 (8,0)
Tổng cộng			45468,5 (2863,5)

Chú thích

Nguồn tin về PIB và dân số trong ngoặc kép lấy từ Wikipedia. Tổng sản lượng quốc nội năm 2016 của APEC là 45.468,5 tỷ USD so với tổng sản lượng thế giới cùng năm là 75.544 tỷ USD. Như vậy tổng sản lượng của 21 thành viên APEC chiếm 60,2% của tổng sản lượng thế giới.

-Dân số của APEC theo nguồn tin trên là 2,86 tỷ người so với 7,55 tỷ của dân số trên thế giới. Như vậy, dân số của APEC chiếm 37,9% dân số thế giới.

-Thu nhập đầu người cao nhất thế giới là Mỹ với 57.450 USD, tiếp theo là Xingapo với 56.000 USD và Úc với 50.160 USD. Việt Nam và Papua-Tân Guinea đứng cuối bảng với ngoài 2.000 USD thua xa cá́c nước trong khu vực như Hàn quốc (27.400), Brunei (27.140), Đài Loan (22.350), Malaixia (9.740), Thái Lan (6.226), Indonéxia (3.516) vv..

Một vài thành quả đáng kể

APEC là một cơ chế đối thoại mở dựa trên nguyên tắc đồng thuận không ràng buộc. Tuy vậy, APEC cũng đưa ra mục tiêu giảm thuế thương mại giữa các thành viên và một số vấn đề được thế giới quan tâm như chống khủng bố, chống tham nhũng, biến đổi khí hậu vv...

Thí dụ:

-Hội nghị thượng đỉnh Bogor năm 1994 đồng ý mở rộng tự do hoá mậu dịch và đầu tư bằng cách giảm hàng rào quan thuế đến mức độ 0% và 5% vào năm 2010 cho các thành viên có công nghiệp cao và năm 2020 cho các thành viên đang phát triển.

-Hội nghị thượng đỉ̉nh Auckland 1999 cam kết thực thi thương mại không giấy tờ vào năm 2005 đối với các phát triển và năm 2010 đối với các nước đang phát triển.

-Hội nghị thượng đỉnh Thượng Hải 2001 lần đầu tiên tuyên bố về chủ nghĩa khủng bố.

-Hội nghị thượng đỉnh Santiago 2004 cam kết về chống tham nhũng và bảo đảm tính minh bạch.

-Hội nghị thượng đỉnh Sydney 2007 tuyên bố về biến đổi khí hậu, an ninh năng lượng và phát triển sạch.

-Hội nghị thượng đỉnh Honolulu (Hawai) 2011 đề xuất giảm thuế đối với các hàng hoá môi trường xuống 5% vào cuối năm 2015.

-Hội nghị thượng đỉnh Bali 2013 đưa ra mục tiêu trao đổi một triệu sinh viên đến năm 2020 vv...

IV-Thay lời kết

Nói tóm lại, APEC là một tổ chức bang giao mậu dịch chiếm 38% dân số, 60% tổng sản lượng và 49% mậu dịch thế giới.

So với các Hiệp hội khác, APEC là một tổ chức tập hợp 21 nguyên thủ quốc gia và thủ tướng trong đó có nhiều cường quốc hàng đầu thế giới như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nga Sô, Nhật Bản.

Ngoài ra, hội nghị thượng đỉnh APEC cũng là nơi để các lãnh đạo hàng đầu thế giới có dịp gặp nhau trao đổi quan hệ song phương bên lề hội nghị. Chẳng hạn như năm nay, tổng thống Mỹ Donald Trump dự kiến gặp tổng thống Nga Putin để thảo luận quan hệ khó khăn giữa hai nước cùng các vấn đề chính trị ở Trung Đông và Bắc Triều Tiên. Ngoài ra, nước chủ nhà có dịp đón tiếp các nguyên thủ nước ngoài viếng thăm chính thức như tổng thống Mỹ Donald Trump lần đầu tiên viếng thăm Việt Nam.

Phụ lục

Vài hình chụp kỷ niệm

Ở hội nghị thượng đỉnh, các nhà lãnh đạo được mặc "quốc phục" của nước chủ nhà tổ chức vào buổi lễ bế mạc. Năm 2010, không hiểu lý do tại sao các nguyên thủ được "miễn" mặc áo Kimono của Nhật.

 

Các nhà lãnh đạo APEC tại hội nghị năm 1994 ở Bogor, Indonexia.

 

Các nhà lãnh đạo APEC tại hội nghị năm 2005 ở Busan (Hàn Quốc)

Các nhà lãnh đạo ở Hội nghị APEC lần thứ 14 ở Hà Nội (2006).

[Ba "cô dâu" duyên dáng trong áo dài là tổng thống Chi Lê Michelle Bachelet, tổng thống Phi Luật Tân Gloria M.Arroyo và thủ tướng Tân Tây Lan Helen Clark]

APEC 2009 ở Xin–Ga-Po

APEC ở Lima (Peru) 2016

Các lãnh đạo tham dự nhiều nhất

Trong các tổng thống, chủ tịch nước, thủ tướng đại diện, ông Lý Hiển Long, thủ tướng Xingapo, hai chủ tịch nước Trung Quốc Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào, ba tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton, George W.Bush và Barack Obama là những người tham gia nhiều nhất. Ông Poutine, tổng thống Nga Sô và bà tổng thống Chi Lê Michelle Bachelet tham dự lần thứ hai ở Việt Nam sau khoảng cách 11 năm.

Paris 8-11-2017