Biên dịch: Lê Hồng Hiệp
Trong những ngày khi Con đường Tơ lụa kết nối Trung Quốc với
châu Âu, các thương gia di chuyển qua lại trên khắp lục địa Á-Âu, dừng lại ở
các thương điếm mọc lên khắp Trung Á và phía nam Caucasus. Nhưng khi thương mại
bắt đầu phụ thuộc vào vận chuyển đường biển, các tuyến đường đất liền không còn
được yêu thích và nhiều trung tâm thương mại vùng Á-Âu suy tàn. Một loạt các dự
án được đưa ra vào năm 2013 bởi chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có thể thay
đổi điều đó. Cái gọi là “Sáng kiến Vành đai và Con đường”(BRI) này nhằm cải
thiện các liên kết thương mại và giao thông giữa Trung Quốc và thế giới, chủ
yếu là thông qua đầu tư cơ sở hạ tầng. Nó hứa hẹn sẽ làm sống lại vận may của
các nước thuộc Liên Xô cũ. Nhưng những quốc gia này có thể hưởng lợi gì từ một
dòng chảy của chủ yếu là hàng hóa Trung Quốc?
Quy mô của sáng kiến là rất lớn. Cho đến nay Trung Quốc được
cho là đã bảo lãnh cho hơn 900 tỷ đô la các khoản vay — một số là các khoản vay
ưu đãi, còn lại là các khoản vay thương mại – ở 71 quốc gia, từ Ba Lan đến
Pakistan. Nhiều dự án đang được tiến hành. Kazakhstan đã mở một cảng cạn lớn
trên biên giới phía đông với Trung Quốc. Các cảng trên biển Caspian của nước
này cũng đang được mở rộng, và các tuyến đường sắt và đường bộ đông-tây cũng
đang được nâng cấp. Ở phía bờ bên kia biển Caspian, Azerbaijan và Gruzia hy
vọng sẽ kéo về phía mình được một phần dòng chảy hàng hóa Trung Quốc đến châu
Âu thông qua tuyến đường sắt Baku-Tbilisi-Kars, mở cửa vào năm ngoái, và Gruzia
đã nhận được cam kết của Trung Quốc đầu tư 50 triệu đô la vào một cảng nước sâu
được đề xuất trên Biển Đen.
Các quốc gia khác đang tranh giành để thu hút sự chú ý của Trung
Quốc cho các dự án BRI. Tháng 11 năm ngoái chính phủ Gruzia tổ chức Diễn đàn
Vài đai và Con đường Tbilisi vốn diễn ra hai năm một lần, nơi các đại biểu đến
từ châu Âu, Trung Đông và Trung Á trình bày các bản đồ các tuyến đường thương
mại lịch sử trong một nỗ lực nhằm kiếm được một vị trí trên Con đường Tơ lụa
thế kỷ 21 này, đi kèm với đó là tất cả các khoản đầu tư của Trung Quốc.
Nằm dưới những kế hoạch như vậy là giả định rằng BRI sẽ cung cấp
cho các nước trung chuyển một loạt các hiệu ứng lan tỏa hữu ích. Nhiều nước
trong số đó có cơ sở hạ tầng kém phát triển hoặc được bảo trì kém. Lợi ích kinh
tế của những tuyến đường cao tốc, đường sắt hoặc hải cảng mới cho ngành du
lịch, công nghiệp hoặc bán lẻ dường như là quá rõ ràng. Những dự án như vậy sẽ
làm cho giao thương giữa các nước láng giềng dễ dàng hơn – điều mà những nước
như Kazakhstan và Uzbekistan đang được hưởng lợi. Và các chính phủ cũng muốn
nhận công lao về mình đối với các dự án cơ sở hạ tầng mới bóng bẩy mà không cần
phải phải tăng thuế để chi trả cho chúng hoặc phải chịu các điều kiện do các
nhà đầu tư phương Tây hoặc các tổ chức cho vay đa phương áp đặt.
Nhưng lo lắng vẫn tồn tại. Trung Quốc cung cấp người lao động để
thực hiện các dự án này, hạn chế phạm vi can dự của người dân địa phương. Các
nước nơi tuyến đường đi qua có khả năng sẽ giữ mức thuế quan thương mại ở mức
tối thiểu để ngăn Trung Quốc chuyển sang sử dụng các tuyến đường khác rẻ hơn
cho hàng hóa của mình, nhưng điều này hạn chế các cơ hội để tăng thu ngân sách.
Hơn nữa, các quốc gia BRI nói rằng các ngành chế tạo non trẻ của họ có thể được
tích hợp vào chuỗi giá trị của Trung Quốc. Ví dụ, các bộ phận máy móc được sản
xuất tại Trung Quốc có thể được lắp ráp tại Kazakhstan. Nhưng lĩnh vực chế tạo
trên toàn bộ các quốc gia Liên Xô cũ không có tính cạnh tranh và các doanh
nghiệp phàn nàn về tình trạng thiếu hụt lao động có kỹ năng. Đáng lo ngại nhất
có lẽ là việc các quốc gia dọc tuyến đường này đã mắc nợ rất nhiều. Nếu lợi
nhuận từ các khoản đầu tư BRI thấp hoặc không có, họ có thể phải vật lộn để trả
nợ cho Trung Quốc cũng như chi trả cho các khoản bảo trì, và quan hệ song
phương giữa họ với Trung Quốc có thể xấu đi. Con đường Tơ lụa hiện đại này có
thể sẽ không nổi tiếng bằng con đường xưa kia trong việc giúp lan tỏa sự thịnh
vượng.
By The ObserverAugust
26, 2018
Nguồn: “What’s
in it for the Beltand- Road countries?“, The Economist, 19/04/2018