Nguyễn Quang Duy
Sau 40
năm dạy thử, đến nay bộ tài liệu Tiếng Việt 1 Công nghệ giáo dục vẫn tiếp tục
được dạy "thí điểm" cho 800.000 học sinh tiểu học, tự nó đã là một
vấn đề xã hội đáng quan tâm.
Cách dạy
đánh vần C, K, Q đều là "cờ" và cách dạy tiếng Việt theo hình vuông,
tròn, tam giác cũng sau 40 năm mới được đem ra tranh cãi cho thấy câu chuyện
không đơn giản chút nào.
Hiểu rõ
về nhóm lợi ích và phương cách bảo vệ lợi ích bên trong ngành giáo dục sẽ giúp
chúng ta hiểu thêm về tình trạng giáo dục "buôn chữ, bán sách" tại
Việt Nam.
Nhóm lợi
ích thời toàn trị
Tại miền
Bắc trước 1975, giáo dục và đào tạo con người hoàn toàn nằm trong kế hoạch Nhà
nước.
Ai được
đi học? Học cái gì? Học như thế nào? Học ở đâu? Học ai? Học để làm gì? Tùy
thuộc vào Nghị quyết của Đảng và Nhà nước.
Nội dung
dạy, sách giáo khoa, phương cách giảng dạy, trường lớp, đến cuộc sống cả của
thầy giáo lẫn học trò đều được Đảng và Nhà nước lo cho.
Khi học
xong có sẵn vị trí được Đảng và Nhà nước thu xếp để đi làm.
Trên lý
thuyết guồng máy chịu ảnh hưởng kế hoạch hóa kiểu Liên Xô. Nhưng trên thực tế
giáo dục, văn hóa, nghệ thuật, văn nghệ, chính trị, tư tưởng nói chung toàn là
xã hội miền Bắc chịu ảnh hưởng nặng nề của Trung cộng.
Ngành
giáo dục được hoàn toàn định hướng theo lợi ích của Đảng và của Nhà nước nên
khi ấy lợi ích cá nhân và lợi ích nhóm còn rất hạn chế.
Nhóm lợi
ích bắt đầu công khai
Theo tin
trên báo chí, giáo sư Hồ Ngọc Đại là con rể của Tổng Bí thư Lê Duẩn, được gởi
học ở Trung Quốc rồi tiếp tục sang Liên Xô du học.
Ngay khi
về nước năm 1978, ông được Liên Xô tài trợ mở Trường Thực nghiệm Giảng Võ dạy
theo phương cách thực nghiệm của Liên Xô.
Bộ tài
liệu dạy tiếng Việt hình vuông, tròn, tam giác đã bắt đầu mang vào thử nghiệm
ngay khi trường được mở.
Nhưng vì
số lượng học sinh có giới hạn nên việc chọn học sinh vào trường theo tiêu chuẩn
quen biết và gởi gấm. Kết quả là hầu hết học sinh là con em trong ngành giáo
dục.
Trường
Thực Nghiệm Giảng Võ một hình thức công khai đầu tiên của nhóm lợi ích. Liên
quan đến lợi ích tinh thần hơn là tiền bạc.
Thầy
được dạy điều mình tin không dạy theo Nghị quyết. Phụ huynh được chọn lựa việc
học cho con em.
Nếu nhóm
lợi ích mang lợi ích thiết thực cho xã hội thì đó là một điều đáng mừng.
Nhóm lợi
ích phát triển
Để thống
nhất giáo dục, bộ sách giáo khoa đầu tiên được soạn dạy bắt đầu từ năm 1981
hoàn tất năm 1992.
Mặc dù
là con rể của Lê Duẩn nhưng cách suy nghĩ của Giáo sư Hồ Ngọc Đại là cách suy
nghĩ phản giáo dục chính thống, phản giáo dục cách mạng không tuân theo Nghị
Quyết như ông đã bộc lộ trên Báo điện tử Giáo dục Việt Nam ngày 15/6/2014:
"Chúng
ta dạy hiện nay là dạy bắt chước, bắt chước thế nào cho khéo nhất và như vậy
như việc chúng ta dạy khỉ."
Cách suy
nghĩ này động chạm đến chuyên môn và quyền lợi của trường phái chính thống muốn
bảo vệ giáo dục mang nặng dấu ấn Trung cộng thời Mao Chủ Tịch và của đa số giới
chức cầm quyền thời đó.
Thời kỳ
này, Liên Xô suy yếu và cuối cùng sụp đổ. Trong khi đó Trung cộng đang cải
cách, vươn lên, nên ý thức hệ chính thống hoàn toàn thắng thế.
Nhờ là
con rể của Lê Duẩn nên ông mới không bị đi học tập cải tạo, nhưng phương cách
thực nghiệm và sách giáo khoa của ông được đưa ra biên giới dạy cho trẻ em vùng
núi.
Cha mẹ
các em vùng núi không nói tiếng Việt, không biết viết chữ. Con em họ được đến
trường có miếng ăn là họ mừng rồi.
Đến năm
1989, Trường Thực nghiệm Giảng Võ cũng trở thành trường Trung học Phổ thông
Thực nghiệm.
Từ năm
1980, việc cho mướn, bán sách giáo khoa, thu phí, học thêm, chạy tiền để con
được đi học chỗ tốt đã bắt đầu hoạt động công khai. Đồng tiền bắt đầu ảnh hưởng
nhóm giáo dục chính thống.
Rõ ràng
nhóm lợi ích trong ngành giáo dục đã tồn tại từ lâu, không như một số người cho
rằng nhóm lợi ích chỉ bắt đầu khi Việt Nam theo kinh tế thị trường.
Ba lần
thay sách giáo khoa
Lần thay
sách giáo khoa thứ nhất 1981-1992 vừa xong, tháng 10/1993 Bộ Giáo Dục đã vay
được 78 triệu Mỹ kim từ Ngân hàng Thế giới cho Dự án Phát triển Giáo dục.
Bên cạnh
đó, Việt Nam đã có nhiều khoản vay khác từ nguồn vốn ODA để phục vụ cùng mục
tiêu.
Chương
trình đổi mới giáo dục và sách giáo khoa cho ra bộ sách giáo khoa thứ hai
1996-2008.
Gây tốn
kém ngân sách nhưng bộ sách giáo khoa mới bị chỉ trích là không có gì mới lạ,
vẫn rập khuôn sao chép bộ giáo khoa cũ với nhiều lầm lỗi nghiêm trọng.
Quốc hội
khóa 10 năm 2000 thông qua Nghị quyết 40 về đổi mới chương trình giáo dục phổ
thông, quy định cả nước chỉ dùng chung một bộ sách giáo khoa và bảo vệ Bộ Giáo
dục độc quyền trong việc in và bán sách giáo khoa cũng như tìm viện trợ ODA từ
quốc tế.
Bộ sách
giáo khoa thứ hai vừa xong năm 2008 thì Bộ Giáo dục lại bắt đầu thực hiện Đề án
Đổi mới chương trình và thay sách giáo khoa một lần nữa.
Đề án
bắt đầu soạn vào năm 2009, đưa ra từ 2011, được duyệt từ 2014 và bắt đầu áp
dụng từ niên khóa 2019-20.
Trường
học mới Việt Nam
Khoảng
năm 2010, Bộ Giáo dục còn nhận được từ Quỹ hỗ trợ toàn cầu về giáo dục của Liên
hiệp quốc tài trợ 84,6 triệu Mỹ để đầu tư cho Giáo dục tiểu học xây dựng Dự án
Mô hình trường học mới Việt Nam.
Mô hình
'Trường học mới' được thí điểm tại 1447 trường tiểu học trên toàn quốc.
Trường
học mới bắt đầu từ lớp 2. Lớp 1 là các lớp thí điểm học sách giáo khoa công
nghệ giáo dục của Giáo sư Hồ Ngọc Đại.
Tài liệu
Trường học mới dạy dựa trên sách lớp 2 một số môn học tại Colombia rồi biên
soạn lại dựa vào bộ sách giáo khoa chính thống.
Mô hình
Trường học mới bị chỉ trích là không hơn gì loại Trường học cũ thậm chí còn kém
hơn vì thiếu ngân sách, thiếu sửa soạn, thiếu huấn luyện, được áp dụng tràn lan
và ý thức hệ không có gì thay đổi.
Tài liệu
Công nghệ Giáo dục
Giáo sư
Hồ Ngọc Đại công khai cho biết Nguyên Bộ trưởng Phạm Vũ Luận đã "lách
luật", cho phép dạy "thí điểm" các tài liệu Công nghệ Giáo dục.
Các tài
liệu này không phải là sách giáo khoa nên chỉ được dạy "thí điểm",
nhưng chính Bộ trưởng Phạm Vũ Luận khi còn tại chức xuống tận các địa phương để
đẩy mạnh chương trình thí điểm nhằm "buôn chữ, bán sách".
Rõ ràng
nhóm lợi ích khai thác Công nghệ Giáo dục đã ảnh hưởng lên tới tận Bộ trưởng
Phạm Vũ Luận và cả Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ khi cho phép tiếp tục "thí
điểm" trên 800.000 học sinh.
Chỉ
riêng năm học 2018-19 có 800.000 học sinh được dạy thí điểm. Mỗi bộ sách Tiếng
Việt 1 Công nghệ Giáo dục giá 340.000 đồng nếu 800.000 phụ huynh phải bỏ ra mua
sách thì đã lên đến 272 tỷ đồng.
Số tiền
không phải là nhỏ chưa kể ngân sách và ưu đãi dành cho việc dạy Công nghệ Giáo
dục.
Vì vậy,
xã hội cần được biết rõ ai là người hưởng lợi về tiền bạc từ các quyết định thí
điểm này.
Giáo dục
thực nghiệm
Phương
cách Công nghệ Giáo dục được Giáo sư Đại giải thích như sau:
"Học
sinh tự học hết, giáo viên chỉ hướng dẫn quá trình tự học, hướng dẫn học sinh
tự làm lấy bài vở, nhà trường lo hết việc giáo dục, về nhà học sinh không cần
phải học thêm."
50 năm
về trước trên Đài Truyền hình Sài Gòn băng tầng số 9 đã có chương trình 'Học mà
chơi - Chơi mà học' dạy theo phương cách thực hành cho học sinh xem chơi, nên
người miền Nam trước 1975 đã biết về giáo dục thực hành.
Tìm hiểu
về Thầy Đại tôi nhận ra khá nhiều suy nghĩ của thầy Đại về giáo dục thật ra
không hơn gì phe chính thống.
Lấy thí
dụ Thầy Đại là Thầy Đại, còn trăm nghìn các cô các thầy dạy thực nghiệm khác họ
là con người, nên mỗi người truyền đạt giáo dục mỗi khác họ không thể theo mô
hình Thầy Đại đưa ra hay lấy Thầy Đại làm gương được.
Tôi được
hưởng nền giáo dục tự do ở miền Nam tự do, ở đó mỗi thầy mỗi cô dạy mỗi khác và
đều được học trò kính mến một cách khác nhau.
Có được
sống tự do mới hiểu thế nào là tự do và hiểu tại sao người miền Nam chúng tôi
đánh đổi mạng sống để đi tìm tự do.
Tại Úc
học sinh tiểu học không sử dụng sách giáo khoa.
Mỗi ngày
các em đến lớp cô thầy phát cho tài liệu được in bằng máy photocopy xong hướng
dẫn các em cho đến khi cả lớp nắm vững bài học. Về nhà các em không cần ôn bài,
làm bài gì nữa.
Các em
lớp lớn mỗi tuần tự chọn sách truyện mang về tự đọc xong vào lớp kể lại hay
thảo luận với bạn bè.
Cha mẹ
chỉ có mỗi việc là ký xác nhận các em ở nhà có tự đọc sách.
Thầy cô
không cho điểm nhưng cuối mỗi học kỳ có đánh giá việc học các em gởi về cho cha
mẹ. Giáo viên có gặp riêng cha mẹ và học sinh để nâng đỡ các em khi cần.
Nền giáo
dục Úc dựa trên nguyên tắc tổ chức bất vụ lợi (non-profit organisation) trái
ngược với hiện trạng "buôn chữ, bán sách" như tại Việt Nam ngày nay.
Bài tới tôi sẽ chia sẻ bạn đọc đề tài này.
Tôi được
dạy đếm và dạy làm toán cộng trừ bằng bó đũa trước khi được dạy số dạy tính
toán cộng trừ bằng số.
Bởi thế
phương cách dạy tiếng Việt theo hình vuông, tròn, tam giác theo tôi nghĩ chẳng
có gì là mới lạ.
Điều
đáng nói là phương cách này đã được "thí điểm" trên hằng triệu trẻ em
từ 40 năm qua mà cả xã hội không hề hay biết vì không hề được Giáo sư Đại đem
ra công khai bàn luận.
Giáo dục
là trách nhiệm của toàn xã hội không phải của riêng những người làm chuyên môn
hay của thể chế chính trị.
Việc
sách giáo khoa phải được Bộ Giáo dục kiểm duyệt là lý do chính trị không phải
về chuyên môn.
Thầy cô
và phụ huynh chính là những người có bổn phận và trách nhiệm chọn sách giáo
khoa, chọn phương cách dạy, chọn trường lớp và ngay cả chọn một nền giáo dục
cho học sinh.
Phụ
huynh có bổn phận và trách nhiệm chọn thầy cô thích hợp cho con em mình.
Thầy cô
cũng phải được quyền từ chối dạy các em không thích hợp với lớp họ dạy.
Ngày nay
nhiều phụ huynh có tiền gởi con em ra nước ngoài học vì họ không còn tin vào
giáo dục tại Việt Nam.
Tại Việt
Nam ngày nay có khá nhiều trường tư thục ngoại quốc dạy theo chương trình ngoại
quốc nên những trường thực nghiệm được hoạt động là chuyện bình thường.
Giáo sư
Ngô Bảo Châu học chữ vuông, tròn
Giáo sư
Hồ Ngọc Đại vừa rồi thố lộ "Ngô Bảo Châu không phải học trò tôi tự
hào nhất mà là một cậu sửa xe".
Lời thổ
lộ này nếu là người khác không có gì đáng nói. Nhưng với một người thầy một
người làm giáo dục lại công khai so sánh trò này với trò khác theo tôi là một
điều không nên.
Riêng
với Thầy Đại lại còn mâu thuẫn với chủ trương không chấm điểm học trò.
Thầy Đại
còn cho biết "Kỳ 1 của lớp Giáo sư Ngô Bảo Châu không học chữ mà
chỉ học hình vuông, tròn", nhưng lại không nói rõ có phải là nhờ học
Trường Thực nghiệm Giảng Võ năm 1978 mà Giáo sư Châu trở nên nổi tiếng hay
không.
Giáo sư
Ngô Bảo Châu được đào tạo chuyên môn và thành công tại Pháp, một môi trường
giáo dục hoàn toàn khác với môi trường giáo dục Việt Nam.
Riêng
Giáo sư Ngô Bảo Châu đã có lần 'bật mí' về nguyên nhân chinh phục toán học của
mình là vào năm học lớp 6, khi ấy 12 tuổi:
"Tôi
may mắn được học với các thầy cô giáo giỏi, tâm huyết với học trò khi học cấp
2. Các thầy cô đã khuyến khích, giúp tôi đối diện với thách thức, làm tôi tự ái
khi thi trượt vào lớp chuyên. Bởi khi gặp lại, các thầy cô đều nói với tôi
rằng: Em rất ít có cơ hội vào lớp đó. Điều này khiến tôi không muốn gặp lại
giáo viên của mình và vùi đầu vào… học, đấy cũng là lý do khiến tôi yêu thích
môn toán hơn".
Về sách
giáo khoa trong một bài viết trên báo Tuổi trẻ ngày 11/5/2014, Giáo sư Ngô Bảo
Châu cho ý kiến nên: "… công bố hoàn toàn nội dung sách giáo khoa
lên mạng."
Mọi sách
giáo khoa kể cả tài liệu Tiếng Việt Công nghệ Giáo dục đều được soạn từ ngân
quỹ quốc gia nên lẽ ra mọi người được quyền in để sử dụng, việc độc quyền xuất
bản rồi bán như hiện nay là hoàn toàn sai trái.
Cần thay
đổi thể chế
Việt Nam
ngày nay kinh tế mở cho một nhóm người đi buôn quyết định, trong khi chính trị
vẫn đóng do một nhóm người cầm quyền quyết định nên các nhóm lợi ích mới cấu
kết tranh nhau tiếp tục đưa trẻ em ra làm vật thí nghiệm.
Tiếng
nói của người dân trong việc đóng thuế, chi thu ngân sách, vay mượn quốc tế hầu
như không có.
Tiếng
nói của Nghiệp đoàn Giáo chức đại diện cho thầy cô tầng lớp bị ảnh hưởng trực tiếp
các cuộc tranh giành phe nhóm trong ngành giáo dục hầu như không có.
Tiếng
nói của Hội Phụ huynh học sinh về thân phận họ và số phận con em mình bị liên
tục mang ra làm thí nghiệm cũng hầu như không có.
Ý thức
hệ và guồng máy đã hỏng nên càng "cải cách" lại càng sa lầy, vì thế
việc thay đổi thể chế là một nhu cầu thiết yếu cho Việt Nam.
Có thay
đổi thể chế mới có được một nền giáo dục tự do và lành mạnh đào tạo những thế
hệ tiếp nối đầy đủ đức, trí và tài vừa giữ gìn đất nước vừa đưa đất nước đi lên
kịp đà tiến bộ của nhân loại.
Nguyễn
Quang Duy
Melbourne
Úc Đại Lợi
11/9/2018