Hoàng Hưng
1. Thư ngỏ Phản đối Khai
thác Bauxite năm 2009: Cuộc “biểu tình
trên mạng” quan trọng đầu tiên.
Tôi gọi
phong trào phản đối trên mạng đối với vụ Khai thác Bauxite Tây Nguyên Việt Nam
cuối thập niên 2000 là “hiện tượng lịch sử” (nằm trong “sự kiện lịch sử” là
toàn bộ vụ khai thác này còn kéo dài đến tận bây
giờ và chưa chấm dứt, với mọi hậu quả chưa lường hết đối với tài nguyên, môi trường, văn hoá dân tộc và
an ninh quốc gia).
“Hiện tượng” này chỉ xuất hiện với việc phổ biến
Internet ở Việt Nam vào đầu thế kỷ 21 đem lại những lợi ích
chưa từng có cho đất nước và nhân dân Việt
Nam, trong đó có những bất ngờ-bất lợi cho chế độ toàn
trị mang tên “Cộng sản” – đó là sự bất lực của họ
trong việc kiểm soát thông tin liên lạc trước hệ thống thư điện tử (email) và các trang mạng
(website, blog) của người Việt xuyên biên giới quốc gia (và sau đó là mạng xã
hội Facebook, Youtube).
Chỉ cần so sánh việc bức Thư ngỏ viết tay
năm 1989 của nhóm Văn nghệ Đà Lạt phản đối cách chức Tổng
biên tập báo Văn nghệ của nhà văn Nguyên Ngọc dễ dàng
bị an ninh chặn đứng, với việc lá Thư ngỏ phản đối tịch
thu tập Thơ Trần Dần năm 2008 của nhóm văn nghệ Hà Nội chỉ sau
3 ngày đã có 134 chữ ký của các trí thức văn nghệ sĩ nổi tiếng
trong-ngoài nước và lan truyền khắp thế giới mạng khiến an ninh
không kịp trở tay và Cục Xuất bản phải thu hồi lệnh
thu hồi, thay bằng “phạt vạ” NXB
Đà Nẵng!
Thư ngỏ phản đối Cục Xuất bản thu hồi tập Thơ Trần Dần là
cuộc “biểu tình trên mạng” đầu tiên của người Việt
Nam. Đó cũng là cuộc “tập dượt” để có Kiến nghị dừng khai thác Bauxite một năm sau đó (tháng 4/2009), một kiến nghị
online có tầm quan trọng lớn đầu tiên của người Việt. Một số người chủ chốt
trong vụ “Thơ Trần Dần” tiếp tục vai trò trong vụ Bauxite: nhà giáo dục-nhà
văn Phạm Toàn, người khởi thảo đầu tiên Thư ngỏ về Thơ Trần Dần
cũng là người khởi thảo Kiến nghị Bauxite. GS Nguyễn Huệ Chi là người được anh
em cử ra đứng đầu danh sách ký tên Thư ngỏ Thơ Trần Dần cũng là người được tín
nhiệm cử làm nhân vật cầm cờ trong ba người đứng
tên khởi xướng Kiến nghị Bauxite (Nguyễn Huệ Chi, Phạm
Toàn, GS TS Nguyễn Thế Hùng).
Bản thân tôi, trước đó
đã vinh dự đóng góp vào việc hoàn chỉnh Thư ngỏ Thơ Trần Dần và
chịu trách nhiệm lan truyền để xin
chữ ký (qua khoảng 1000 email cá nhân và 2 mạng
talawas.org của Phạm Thị Hoài ở Berlin mà bấy giờ tôi đang tham gia Ban biên tập, và
diendan.org của nhóm trí thức bạn bè ở
Paris – các anh Nguyễn Ngọc Giao, Hà Dương Tường,…), đến lúc
này cũng tự động lãnh việc lan truyền Kiến nghị
Bauxite theo cách giống như thế (talawas lúc đó vừa đổi qua hình thức
blog). Kiến nghị đã thu được hàng trăm chữ ký
ngay vài ngày đầu và kết thúc với vài
ba ngàn chữ ký!
Trong vụ này,
do sự cẩn trọng tính toán hiệu quả của Kiến nghị – và cũng là do ngây thơ buổi đầu –,
tên một số nhân vật “nhạy cảm” ở hải ngoại do tôi trực tiếp xin chữ ký
(như nhà văn Vũ Thư Hiên ở
Pháp) đã bị… loại! (Tôi đã phải gửi email xin lỗi họ, tuy
danh sách do tôi gửi đăng trên hai mạng hải ngoại và vài trang mạng cá
nhân của nhà văn trong nước thì vẫn đầy đủ).
Đến tháng 10/2010, nhân vụ hồ bùn
đỏ bauxite ở Hungary bị vỡ gây
ô nhiễm trầm trọng trên một diện tích lớn làm
cho dư luận thế giới kinh hoàng, một kiến nghị thứ hai về
Bauxite lại được những nhân vật chủ chốt lần trước, các anh Nguyễn Huệ Chi,
Phạm Toàn, Nguyễn Thế Hùng tiếp tục khởi xướng và
phát động lấy chữ ký trên trang BVN, được hưởng ứng sôi nổi lập tức,
không kém gì lần trước. Nhưng lần này có chuyện hơi oái oăm, nằm
ngoài ý muốn của Nhóm soạn thảo, là bản Kiến nghị về sau
bị/được “đoạt thai hoán cốt” để trình lên cấp có
thẩm quyền, ngay sau đó học giả Hà Sĩ Phu gửi bài
viết đến BVN tỏ ý không đồng tình, một trí
thức khác có tham gia ký tên vào bản Kiến nghị cũng
đưa chuyện lạ này ra chất vấn trước công luận,
trong một bài đăng ở talawas blog. Xin trích: “Bản khởi thảo đợt ký
Kiến nghị 2010 được đăng ngày 10-10-2010 trên trang BVN, Ban Khởi thảo gồm 13 người (đứng đầu là
Giáo sư Hoàng Tụy), trong đó có đủ 3 thành viên của
trang BVN. Ngay cuối lời giới thiệu còn ghi rõ: “Thay mặt Nhóm khởi thảo:
Nguyễn Huệ Chi”; địa chỉ liên lạc cũng ghi rõ: “Bauxite Vietnam: bauxitevn@gmail.com”. Mọi người ký
tên ai cũng nghĩ là mình ký vào văn bản ấy. Nay đột
nhiên đem ngần ấy chữ ký đánh tráo vào một văn bản do
“BAN ĐẠI DIỆN” với 16 chữ ký tay do bà Nguyễn Thị Bình đứng đầu (điều này
rất tốt), song không hiểu vì sao hoàn toàn không có các đại diện của
trang BVN” (nguồn: http://www.talawas.org/?p=26434) (1).
Mặc dù trong bài trả lời, GS
Nguyễn Huệ Chi có thiện chí làm “nhẹ chuyện” việc
không có tên ba người chủ chốt BVN và cả TS Nguyễn Quang A trong văn bản được coi là “chính thức” gửi lên
“các cấp tối cao” để khỏi phát sinh những hiểu lầm không đáng có giữa anh
em cùng chí hướng (nguồn: http://www.talawas.org/?p=26484), nhưng
tôi thực sự không thể tán thành những
cách thức tuỳ tiện sửa đổi (thậm chí bịa đặt) các chi tiết lịch sử “cho được việc” vốn lâu
nay đã thành thói quen xấu của nước ta! (2).
Hai bản Kiến nghị
Bauxite cùng với 3 Thư ngỏ tung ra trong năm 2009 và 2019, có
tiếng vang lớn, có công lớn chặn được việc mở rộng
“thí điểm” khai thác Bauxite mà ngày càng được thực tế chứng
minh là không hiệu quả, ngược lại đã tàn phá môi sinh và đưa hiểm hoạ Tàu Cộng
xâm nhập sâu vùng chiến lược quốc gia (Tây Nguyên) thành nguy cơ nhãn
tiền!
Vèo một
cái, đã qua 10 năm, các cuộc “biểu tình trên mạng” ngày càng phổ biến,
lan rộng, thành “chuyện thường ngày ở huyện”, tưởng
cũng có thể sơ kết lịch sử của hiện tượng này với Kiến nghị Bauxite là tiêu biểu cùng với những kiến nghị,
tuyên bố quan trọng kế tiếp sau này như Góp ý Hiến
pháp 2013, Phản đối Formosa, Phản đối Dự luật Đặc khu và Yêu cầu sửa Dự luật An
ninh mạng.
2.
Từ Kiến nghị Bauxite
đến trang mạng Bauxite
Việt Nam (BVN), tờ báo mạng phản biện chính
trị xã hội lớn thứ hai ở trong nước
vào năm 2009.
Trước đó, có 2 trang mạng nổi tiếng của trí
thức người Việt bàn luận về mọi mặt tình hình Việt Nam có trụ sở nằm ở nước
ngoài (diendan.org ở Paris và talawas.org ở Berlin). Trong nước thì
có 2 tập san, “Tự do ngôn luận” của
Linh mục Chân Tín và “Tổ quốc” của TS Nguyễn
Thanh Giang ra đời năm 2006; tờ “báo mạng” hằng
ngày đầu tiên là Blog anhbasam (TTX Vỉa hè)
lừng lẫy của cựu sĩ quan an ninh Nguyễn Hữu Vinh năm 2007.
Sau khi talawas đăng Kiến nghị
Bauxite, nhà văn Phạm Thị Hoài, Chủ biên
talawas gửi email cho tôi, góp ý: Nếu ta dừng ở Kiến nghị, thì
sự việc sẽ sớm chấm dứt không còn tiếng vang; các anh nên nhân đây ra một tờ báo
mạng để tiếp tục nuôi dưỡng việc phản đối.
Tôi chuyển
ngay thư cho các anh Phạm Toàn, Nguyễn Huệ Chi.
Sau này tôi được biết ý kiến của nhà văn Phạm Thị Hoài trùng hợp với ý
kiến của PGS TS Hoàng Dũng trao đổi với GS Nguyễn Huệ Chi.
Vậy là Bauxite
Việt Nam và các
phiên bản blog của nó (boxitvn.net / boxitvn.info / boxitvn.com) ra đời ở Hà Nội.
Nó nhanh chóng vượt ra khỏi phạm vi vụ khai thác bauxite để trở thành tờ báo mạng thứ hai có “đại bản doanh” trong nước phản biện về chính trị xã hội, với sự đóng góp của nhiều cây bút cả trong lẫn ngoài nước. Tuy nó vẫn giữ
nguyên “thương hiệu” Bauxite!
Điều đáng ghi nhận là
sau khi bị “khủng bố” nhiều lần: GS Chủ biên Nguyễn Huệ Chi bị an
ninh khám nhà, tịch thu ổ cứng máy tính, bắt “làm việc”
liên tục 22 ngày; một số bạn trẻ cộng tác bị “truy
sát” buộc phải bỏ cuộc hoặc không hiểu vì sao “biến mất”;
báo bị đánh sập ba bốn phen; GS Nguyễn Huệ Chi bị ngăn
xuất cảnh; PGS TS Hoàng Dũng thường xuyên được
“thăm hỏi” và gần đây thường xuyên bị “cấm xuất gia” trong những
ngày “nhạy cảm”… thì đến nay, sau 10 năm kiên trì bám trụ, tờ báo
mạng này vẫn sống và không ngừng cất tiếng về những vấn đề sinh tử của đất nước!
Tôi rất
vinh dự là một trong những cây bút đầu
tiên tham gia bài vở, và có một thời gian làm Biên tập
viên cho báo (khoảng 2013-2014), trước khi xin rút vào tháng 4/2014 để tập
trung vào tờ báo mạng mới ra đời của Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam (vanviet.info) và làm Tủ sách
Tâm lý học Giáo dục Cánh Buồm.
Mười năm ấy biết bao
nhiêu tình! Nhưng có hai kỷ niệm không thể quên
với Bauxite Việt Nam.
Một là việc tổ chức những cuộc “biểu
tình trên mạng” đầu tiên, trước khi ra đời các
nhóm lớn khác như Diễn đàn Xã hội Dân
sự, Ban Vận động Văn đoàn Độc lập, Câu lạc bộ Lê
Hiếu Đằng (Hình như có “duyên” viết loại
“văn” này, tôi không ít lần chủ động, hoặc được các nhóm xã hội dân sự uỷ thác
khởi thảo).
Trong đó, Vụ
Tuyên bố Văn Giang là khá gay cấn.
Khi nhận được thư đề nghị của GS
Nguyễn Huệ Chi TBT Bauxite Việt
Nam, tôi rất băn khoăn vì không rành về lĩnh
vực kinh tế, đất đai, lại không có thông tin chuẩn xác
về vụ này (tôi chỉ viết khi mình nắm vững vấn đề, để một khi
cất tiếng thì đối tượng bị đặt vấn đề không cãi vào đâu được!). Nhưng đồng cảm với ý
nguyện của Bauxite Việt Nam và tình cảnh của bà
con nông dân ở cái tỉnh nơi tôi ra đời và mang tên, tôi để gần một tuần lễ tìm
hiểu, gọi điện thoại cho những nơi, những người nắm thông tin… Nhưng vẫn không đủ tự tin
để viết.
Đến sáng ngày 1/5/2012, mở mạng, đập vào
mắt tôi là hình ảnh hài cốt
trong những ngôi mộ của dân Văn Giang bị bọn tay sai của
Ecopark xới tung, những mảnh xương trắng vương vãi tứ
tung! Một nỗi căm giận bốc lên bừng bừng, trong đầu tôi cứ vang
lên câu “Trời không dung, đất không tha” lặp đi
lặp lại. Hình như những mảnh xương kia ra lệnh khẩn cho
tôi! Tôi lập tức bắt tay viết, với câu trên là cảm hứng chủ đạo. Và sự căm
giận khiến cho lần đầu tiên, tôi dùng hình thức Tuyên bố thay
cho những hình thức “khiêm tốn” như Thỉnh
nguyện (như trong vụ “Tu viện Bát Nhã”) hay Kiến nghị (như trong vụ Cù
Huy Hà Vũ). Chỉ khoảng hai tiếng đồng hồ, bản Tuyên bố Văn
Giang hoàn thành, được chuyển ngay cho GS Nguyễn Huệ Chi.
Bauxite Việt Nam
tung bản tuyên bố ấy lên, tôi tiếp tay
lan truyền qua những kênh chuyển quen thuộc, chỉ sau
1
ngày đã có mấy trăm chữ ký. Hôm sau nữa,
tôi nhận được từ GS Nguyễn Huệ Chi khoảng chục tấm ảnh chụp vài trăm chữ ký “tươi” của bà
con nông dân Văn Giang. Mừng quá! Lần đầu tiên cuộc “biểu
tình trên mạng” không chỉ hạn chế với giới “cổ xanh” quen dùng internet, mà
đến tận tay bà con nông dân áo nâu! Tôi và vợ tôi
mất cả một ngày chuyển các tấm ảnh chụp
thành danh sách ký tên điện tử, mệt mà lòng rất vui! Chỉ sau
3-4 ngày, Tuyên bố Văn Giang thu được gần 3.000 chữ ký.
Tôi còn được tin, vài hôm nữa sẽ có người đem
Tuyên bố về cho bà con nông dân Nam Định cũng có đất đai
đang bị “giải toả” (ăn cướp có môn bài).
Nhưng… một tin xấu lan
đi nhanh chóng: Bà Lê Hiền Đức và TS Nguyễn Xuân Diện bị khủng bố tại Sở
Thông tin Truyền thông Hà Nội và Viện Hán
Nôm! Chúng nhốt bà Đức một mình trong toà nhà của Sở, chúng cho “thương
binh” vào tận phòng làm việc của TS Diện ở cơ
quan! Thì ra, một trong những lý do: chính họ đã
giúp chuyển Tuyên bố Văn Giang đến từng
nhà bà con nông dân Văn Giang, và đang chuẩn bị đem tiếp về Nam Định!
Hai là chuyện từ
Bauxite Việt Nam mà dẫn đến các quan hệ sau
này của tôi, trong đó có một nhân vật khá
đặc biệt: Luật gia Lê Hiếu Đằng.
Thật tình, bình sinh tôi không “khoái”
giao du với những vị “đương” hoặc “cựu” quan chức (trong đó có cả những bạn học cũ
làm to và rất to, không hiểu tại sao, hihi). Nhưng
tháng 11/2010, PGS Hoàng Dũng trong BBT Bauxite Việt Nam
nhờ tôi đến phỏng vấn ông Lê về Kiến nghị Bauxite. Cuộc phỏng vấn biến
thành chuyện trò, từ bauxite lan man sang đủ chuyện. Về nhà mở máy
ghi âm nghe lại, tự nhiên tôi nảy ra ý: ông này nhiều ý
hay, vậy ta viết giùm thành bài văn (có thêm dấm ớt cho
“dậy mùi”) rồi gửi ông xem lại,
ông OK thì đăng coi như bài ông viết. Thế là trên Bauxite Việt Nam
xuất hiện hai bài viết liền của vị Luật gia cấp tiến (đó
là những bài đầu tiên của ông trên báo “lề trái”), gây ấn tượng
khá mạnh.
Giao lưu giữa tôi
với ông bắt đầu từ đấy, cũng từ đấy, với những “đồng chí” thân thiết của ông
như Kha Lương Ngãi (nguyên Phó TBT báo Sài Gòn Giải
phóng), và những vị sau này lập nên “Câu lạc bộ Lê
Hiếu Đằng” mà tôi cộng tác thân thiết.
Tôi quý họ vì họ vẫn rất nhiệt huyết và vẫn giữ cái chân chất có phần
“ngây thơ” của những thanh niên sinh viên đô thị miền Nam
một thời dễ tin theo “Việt Cộng” cũng như nay
thẳng thắn nhận sai và dấn
thân vào con đường sửa sai.
Năm 2013, giữa lúc
Lê Hiếu Đằng bạo bệnh, tôi lại thay mặt
Bauxite Việt Nam đến phỏng vấn ông hai lần, lần đầu ở nhà riêng, lần cuối
trong bệnh viện 115 chỉ ít ngày trước khi ông từ giã
cõi trần. Giữa hai lần, khi vào thăm ông ở bệnh viện, tôi linh cảm số ngày
của ông không còn nhiều. Vậy mà sau khi đã
tuyên bố cần thành lập một đảng mới đối trọng với ĐCS, ông vẫn không ra khỏi ĐCS! Chơi với nhiều đảng viên… nhưng mà tốt, tôi rất hiểu tâm trạng “cái thuở ban đầu lưu luyến ấy” của họ, nhưng thế này thì thật không ổn! Hôm sau,
nhân mời cơm anh Kha Lương Ngãi và nhà báo Lê Phú Khải,
tôi nhờ anh Ngãi khẩn thiết nhắn với ông: Giờ là
lúc ông nên tuyên bố ra khỏi ĐCS, nếu không kịp, sẽ nhắm mắt mà vẫn
mang tư cách thành viên của một tổ chức mà ông đã hết lời phê
phán! Lần phỏng vấn thứ hai và cũng là sau cùng, chủ đề của nó
chính là việc ông vừa tuyên bố ra khỏi
ĐCSVN ngay trước đó mấy tiếng đồng hồ!
***
Bauxite Việt Nam
là một thời đẹp đẽ của tôi. Tôi yêu mến và tự hào
được đứng bên những trí thức như GS
Nguyễn Huệ Chi, PGS TS Hoàng Dũng và các bạn
khác – những nhân vật chủ chốt của tờ báo mạng
(nhà giáo dục Phạm Toàn ít lâu sau trên thực tế đã rút khỏi các
công việc của báo để tập trung cho chương trình giáo dục
Cánh Buồm)! Kiên trì làm việc hằng ngày và không công suốt hơn ba
ngàn sáu trăm ngày, chủ yếu là thức đêm ngoài giờ làm công việc
chuyên môn và lo đủ chuyện vặt vãnh của cuộc sống, nhất là trong tình trạng sức khoẻ và tuổi
tác, lại luôn căng thẳng vì sự khủng bố thường trực,
các anh các chị là những người anh hùng! Những
nhà báo đích thực của nhân dân, những trí thức Độc lập làm
nên “nguyên khí” của quốc gia này!
5/2019
H.H.
1. Xin xem
thêm thư thứ hai của cùng tác giả trả lời GS Nguyễn Huệ
Chi: http://www.talawas.org/?p=26484&cpage=1#comment-19014.
2. Xin xem một số ý kiến của những người
khác xung quanh việc bớt và thêm tên vào bản Kiến nghị khi chuyển lên
Quốc hội: http://www.talawas.org/?p=26484&cpage=1#comment-19045
Bài viết cho Đặc san Bauxite nhân kỷ niệm 10 năm “Bauxite Việt
Nam”, đã đăng tại: (https://boxitvn.blogspot.com/2019/05/ac-san-so-3-bauxite-viet-nam-mot-hien.html / http://www.boxitvn.net/bai/62678)