- Willy Wo-Lap
Lam
(Lê Minh
Nguyên dịch)
 |
| Tập Cận Bình |
Chính trị Trung Quốc đang trải qua một
sự tục hậu đáng ngạc nhiên sau thông báo ngắn gọn của Tân Hoa Xã vào ngày
25/2/2018 rằng việc sửa đổi sắp tới của hiến pháp nhà nước sẽ hủy bỏ giới hạn
nhiệm kỳ cho các chức vụ Chủ Tịch và Phó Chủ Tịch Nuớc. Tân Hoa Xã nói rằng
Lãnh đạo đảng muốn "loại bỏ quan điểm Chủ tịch và Phó Chủ tịch...‘sẽ không
được vượt quá hai nhiệm kỳ liên tiếp’ ra khỏi Hiến pháp của đất nước". Điều
sửa đổi hiến pháp này, có nghĩa là để Chủ tịch Tập Cận Bình lãnh đạo suốt đời,
và Trung Quốc trở lại thời đại của Chủ tịch Mao, khi Người Cầm Lái Vĩ Đại
này (the Great Helmsman) không bị hạn chế nhiệm kỳ, cai trị bằng chiếu chỉ
(diktat, dogmatic decree). Âm mưu chính trị và đấu tranh phe phái bây giờ đã
trở thành thuờng nhật khi phát triển kinh tế và xã hội bị đứng sựng lại.
Kể từ khi Tập trở thành Tổng Bí thư tại
Đại hội Đảng thứ 18 vào tháng 11 năm 2012, một trong những mối quan tâm hàng
đầu của ông là việc tích lũy quyền lực cá nhân. Tập đã bỏ qua những hướng dẫn
của Đặng Tiểu Bình là không một nhà lãnh đạo nào theo đuổi sự sùng bái cá nhân,
và rằng Trung Quốc phải được cai trị bởi một lãnh đạo tập thể, đó là Uỷ ban
thường vụ Bộ Chính trị. Sự thành công trong việc tự đánh bóng bản thân không
ngừng của Tập đã trở nên rõ ràng tại Đại hội Đảng thứ 19 vào tháng 10 năm 2017,
nơi mà phe nhóm của Tập, bao gồm hầu hết các nhân vật tay chân từ Phúc Kiến và
Chiết Giang, đã được nâng lên vị trí cao cấp trong đảng, trong chính phủ và
trong quân đội. Tập trở thành lãnh tụ "cốt lõi của lãnh đạo Đảng" và
lãnh tụ tối cao (Zuigaotongshuai), trong khi "Tư tưởng Tập Cận Bình"
được đưa vào Điều Lệ Đảng (the CCP Constitution) như là nguyên tắc chỉ đạo của
đảng và quốc gia. Tư Tưởng Tập cũng dự kiến sẽ được công nhận trong Hiến pháp
Trung Quốc, một phiên bản sửa đổi sẽ được thông qua trong phiên họp toàn viện
của Quốc hội Nhân dân vào đầu tháng 3.
Như vậy, việc loại bỏ giới hạn nhiệm kỳ
Chủ tịch nước chính xác là gì? Trong bài xã luận của tờ báo bảo thủ Hoàn Cầu
Thời Báo (Global Times) nói rằng sửa đổi hiến pháp không nhất thiết có nghĩa là
"Chủ Tịch Nước Trung Quốc sẽ có nhiệm kỳ suốt đời". Nhưng tờ Hoàn Cầu
trích dẫn các nhà tuyên giáo đảng nói rằng Trung Quốc cần "lãnh đạo ổn
định, mạnh mẽ và nhất quán" đặc biệt là từ năm 2020 đến năm 2035. Theo
bình luận của tờ Nhân Dân Nhật Báo điện tử, truyền thống tập quyền (sanweiyiti)
với ba vị trí vào trong một người, tức Tổng Bí thư, Chủ tịch nước và Chủ tịch
Ủy ban Quân sự Trung ương được nằm trong tay một nguời đã chứng tỏ đuợc là nó
“có lợi cho việc duy trì và bảo vệ quyền lực của các cơ quan trung ương và tập
trung lãnh đạo". Cái loa của đảng (báo Nhân Dân) nói rằng sửa đổi hiến
pháp sẽ làm dễ dàng cho việc tiếp tục truyền thống tập quyền sanweiyiti.
Giả sử rằng sức khoẻ ông Tập được vững
bền, thì gần như ông sẽ vẫn giữ chức chủ tịch nuớc cho đến năm 2028, và có thể
là năm 2033, khi ông 80 tuổi. Người gốc Thiểm Tây 64 tuổi này cũng sẽ giữ hai
vị trí quyền lực - Tổng bí thư ĐCSTQ và Chủ tịch quân uỷ trung ương - cho đến
năm 2027, hoặc có thể đến năm 2032. Điều lệ ĐCSTQ không có giới hạn về độ tuổi
hoặc nhiệm kỳ của Tổng bí thư hay Chủ tịch quân ủy trung uơng. Nhà sử học có uy
tín Chương Lập Phàm (Zhang Lifan), nói rằng "Tập Cận Bình thậm chí còn có
thể giữ vai trò quyết định (trong việc cai trị) cho đến năm 2049, tức đúng một
trăm năm ngày thành lập nước Cộng hòa Nhân dân TQ khi ông 96 tuổi". Ngoài
cái bệnh tưởng mình là trời (megalomaniacal proclivities) rất hiển nhiên của
Tập, còn có một dấu hiệu khác rõ ràng nhất về việc ông ta muốn mình trở thành
"Mao Trạch Đông của thế kỷ 21" là ông không quan tâm đến việc chọn
người kế nhiệm. Theo những cải cách chính trị mà Đặng Tiểu Bình khởi xướng vào
đầu những năm 1980, đảng phải thiết lập một quy trình kế thừa không đổ máu và
định chế hoá nó. Mặc dù có lúc bị nấc cụt, nhưng quyền lực đã được chuyển giao
trong hoà bình và trật tự từ Đặng sang Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào.
Nếu Tập tuân theo chuẩn mực của đảng là
chỉ có hai nhiệm kỳ làm Tổng bí thư và Chủ tịch nước, ông ta đã lo đào tạo tài
năng trẻ để chuẩn bị thay thế ông và ông Lý Khắc Cường. Điều này đòi hỏi phải
có ít nhất một hoặc hai nguời thuộc vào lớp được gọi là "các nhà lãnh đạo
thế hệ thứ sáu" (những người sinh ra từ cuối những năm 1950 đến cuối những
năm 1960) vào Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị (7 ủy viên) trong Đại hội Đảng lần
thứ 19. Thay vì vậy thì chỉ có một vài thành viên của Thế hệ thứ sáu được bổ
nhiệm vào Bộ Chính trị thông thường (25 uỷ viên). Xét cho cùng, nếu Tập cương
quyết nắm quyền lực cho đến năm 2027/2028 hoặc 2032/2033, thì không có lý do gì
để ông ta chọn một người kế nhiệm sớm trong cuộc chơi.
Cùng lúc với việc tăng cường quyền lực
của mình, Tập đã dốc toàn lực để chắc chắn rằng ĐCSTQ kiểm soát chặt chẽ tất cả
các khía cạnh của cuộc sống người dân Trung Quốc. Bộ máy tuyên truyền đã được
cho chạy hết tay ga (overdrive) để nhấn mạnh đến sự gần như toàn năng của đảng
- và toàn bộ sự thống trị của nó đối với tất cả các khu vực của chính thể. Hội
nghị Trung ương lần thứ 3 Khóa 19 vừa qua đã thảo luận về vấn đề "cải cách
các hệ thống đảng và nhà nuớc”. Bản tuyên bố của Hội nghị nói rằng lãnh đạo hy
vọng những cải cách - các chi tiết vẫn chưa được công bố - sẽ đảm bảo rằng các
tổ chức của đảng và chính phủ sẽ cho ra "các định chế được trang bị tốt,
các quy luật khoa học và các mô hình, cũng như các hoạt động có hiệu năng
cao". Tuy nhiên, cùng lúc Thông cáo nhấn mạnh rằng mục tiêu cuối cùng của
cải cách các định chế đảng và nhà nước là "cải thiện và duy trì sự lãnh
đạo toàn diện của đảng... cũng cố sự lãnh đạo của đảng đối với công việc của
tất cả các lãnh vực (của chính thể) và chắc chắn rằng sự lãnh đạo của đảng sẽ
tăng cuờng và dũng mãnh hơn.
Thật vậy, một trong những trọng tâm của
sự thay đổi hiến pháp sắp tới là để đưa vào Điều I câu "lãnh đạo của Đảng
Cộng sản Trung Quốc là đặc điểm cơ bản nhất của chủ nghĩa xã hội với đặc trưng
Trung Quốc." Nó đi cùng với lời tuyên truyền lặp đi lặp lại của các cán bộ
cấp cao rằng tất cả các đảng viên phải "hết sức một lòng với lãnh tụ 'cốt
lõi' Tập Cận Bình trong suy nghĩ và hành động", để ủng hộ đảng, hàm ý là
cam kết trung thành với Tập.
Ông Tập và các cố vấn của ông rất lo
lắng về việc dân chúng tiếp nhận tiêu cực đối với sự lãnh đạo suốt đời của ông,
nó có thể được thấy từ thực tế là sau khi tuyên bố sửa đổi hiến pháp vào ngày
25 tháng 2, bộ máy tuyên truyền khổng lồ và cơ quan kiểm soát thông tin
internet của ĐCSTQ ngay lập tức bắt đầu hành động. Tất cả các từ nhạy cảm như
"Hoàng đế", "Lên ngôi", "Mao Trạch Đông",
"trị vì suốt đời", "triều đại", "sự thoái trào"
và "di trú" (liên quan đến việc người Trung Quốc muốn bỏ nước ra đi)
bị kiểm duyệt trong trao đổi trên các mạng truyền thông xã hội. Ngay cả cụm từ
"Tôi không đồng ý" cũng bị cấm. Một từ ngữ bị cấm kỵ khác là “Viên
Thế Khải” (Yuan Shikai), một vị tướng phong kiến, đã cố làm hoàng đế sau cuộc
cách mạng năm 1911 do Bác sĩ Tôn Dật Tiên dẫn đầu để chấm dứt triều đại nhà
Thanh.
Mặc dù vậy, bất chấp sự kiểm duyệt của
giới truyền thông, một số trí thức cấp tiến đã can đảm lên tiếng chống lại cái
sự rành rành tái lập nền cai trị độc tài của Mao. Một ví dụ là lời kêu gọi của
ông Lý Đại Đồng (Li Datong), một nhà trí thức nổi tiếng và là cựu chủ bút của
nhật báo Tuổi Trẻ Trung Quốc (China Youth Daily) gởi cho các đại biểu Quốc Hội
yêu cầu không chấp thuận sửa đổi hiến pháp. Ông Lý lưu ý quyết định của Đặng
Tiểu Bình về giới hạn nhiệm kỳ - được ghi trong hiến pháp trước khi bị sửa - đã
thể hiện một nỗ lực để học hỏi từ những bài học cay đắng của sự độc tài và tôn
thờ cá nhân của Mao. Ông viết “Việc bãi bỏ giới hạn nhiệm kỳ của các nhà lãnh
đạo quốc gia sẽ trở thành trò cười cho các quốc gia văn minh trên thế
giới". "Sự thụt lùi lịch sử này mang theo nó những hạt mầm đưa Trung
Quốc một lần nữa rơi vào hỗn loạn".
Trên bình diện thực tế, một số nhà phân
tích ở Trung Quốc và nước ngoài đã trích dẫn sự nguy hiểm trong việc gần như
hoàn toàn thiếu vắng hệ thống kiểm soát và thăng bằng. Với tình trạng ông ta
được nâng lên mức độ thánh Mao, cho dù những cộng sự viên thân cận nhất của ông
cũng sẽ không dám thách thức các quyết định của ông. Theo một nhà bất đồng
chính kiến Hồ Bình (Hu Ping) hiện đang sống ở New York, khát vọng trở thành
một Mao Trạch Đông và Stalin thứ hai của Tập có thể dẫn đến "lãnh đạo suốt
đời" sẽ phạm sai lầm này đến sai lầm khác. Ông Hồ lưu ý rằng trong bối
cảnh chính trị Trung Quốc, một nhà lãnh đạo tối cao (paramount leader) theo
định nghĩa là luôn đúng trong đảng và trong các đường lối chính sách - và ông
ta không thể phạm sai lầm. "Để tránh bị hạ bệ, nhà lãnh đạo tối cao sẽ
không bao giờ thừa nhận mình phạm lỗi... và ông sẽ phạm nhiều sai lầm lớn hơn
để che đậy những sai lầm trong quá khứ".
Khát vọng nóng cháy luôn muốn hơn người
của ông Tập - cùng với sự cuơng quyết theo nguyên tắc của Mao là đảng phải
khống chế mọi thứ - sẽ mang đến hậu quả nghiêm trọng cho xã hội và nền kinh tế.
Ông Lôi Cường (Wu Qiang), một cựu giảng viên chính trị học tại Đại học
Tsinghua, cho biết rằng các đề xuất của đảng về việc "cải cách các tổ chức
đảng và nhà nước" có thể dẫn đến việc đảng bành trướng quyền lực ra mọi
ngõ ngách của xã hội. Ông nói với báo chí Hồng Kông rằng "Đảng sẽ kiểm
soát các doanh nghiệp, các tổ chức xã hội, các công ty nước ngoài... [bao gồm]
tất cả các lĩnh vực mà trước đây thuộc thẩm quyền của nền kinh tế thị trường".
Ông Lôi cho biết các tổ đảng (party cell) sẽ được xây dựng ngay cả trong các
doanh nghiệp Trung Quốc cũng như các tổ chức sinh viên ở nước ngoài để thực
hiện việc "quản trị cơ chế bởi đảng".
Việc Tập quyết tâm điều khiển Trung Quốc
bằng khuôn mẫu của mình - và tiêu diệt tất cả các tiếng nói đối lập - đã được
xác nhận thêm bằng một loạt các thay đổi nhân sự trong hai tuần qua. Các thành
viên của phe nhóm Tập Cận Bình tiếp tục được thăng cấp lên các vị trí hàng đầu
trong bộ máy an ninh. Các cá nhân hay phe nhóm liên hệ với cánh đối lập trong
đảng Cộng sản Trung Quốc, tức Đoàn Thanh Niên Cộng Sản từng được cầm đầu bởi
cựu chủ tịch Hồ Cẩm Đào đã bị cho ra rìa. Và các hoàng tử đảng - con của các
cựu đảng viên cao cấp trong quá khứ - những người không muốn nhìn mặt Tập đã bị
trừng phạt. Thí dụ như, Thứ trưởng Bộ Công an Vương Tiểu Hồng (Wang Xiaohong),
người đầu tiên làm việc với Tập khi họ đang phục vụ tại Phúc Châu, tỉnh Phúc
Kiến vào những năm 1990. Vuơng, người cũng kiêm luôn chức vụ cảnh sát trưởng
thành phố Bắc Kinh, vào cuối tháng Hai đã được thăng chức làm Bộ trưởng An ninh
Quốc gia, phụ trách bộ máy tình báo của Trung Quốc. Trong khi Uỷ viên Quốc vụ
viện, ông Dương Kính (Yang Jing), cũng là Tổng thư ký của Quốc vụ viện và là
thành viên nồng cốt của Phe Đoàn Thanh Niên Cộng Sản, thì đã bị giáng chức
xuống cấp bộ thông thường vì "những vi phạm kỷ luật nhỏ" mà không rõ
là gì. Và các công ty được hậu thuẫn bởi các hoàng tử đảng, nhưng những người
này thất bại trong việc thuyết phục Tập về lòng trung thành của họ, đã bị
nghiêm cấm bằng các nguyên tắc quy định việc vận hành. Thí dụ như, công ty bảo
hiểm Anbang Insurance, được sự hậu thuẫn của ít nhất hai trong số các gia đình
nổi tiếng nhất của đảng, đã bị cơ quan kiểm soát bảo hiểm của chính quyền,
China Insurance Regulatory Commission, tịch thu tuần qua.
Theo ông Chuơng Lập Phàm, điều không thể
tranh cãi là "ĐCSTQ đang xuống dốc theo con đường nhân trị (rule of men),
và quyền lực của nguời lãnh đạo cao nhất sẽ được tăng cường." Ông Chương
lo lắng rằng đảng và các cán bộ cao cấp sẽ rơi vào tệ nạn tham nhũng vì
"thiếu sự giám sát của các lực lượng chính trị khác, của giới truyền thông
và của công chúng". Trong bản Báo cáo chính trị của ông Tập cho Đại hội
Đảng lần thứ 19 cách đây bốn tháng, ông đã yêu cầu thế giới nên suy xét và chấp
nhận các yếu tố của "trí tuệ Trung Quốc và nghị trình Trung Quốc",
ông cho rằng nó sẽ mở ra "một cuờng quốc xã hội chủ nghĩa hiện đại...
thịnh vượng, hùng mạnh, dân chủ, văn hoá tiên tiến, hài hòa và đẹp đẽ ". Tuy
nhiên, sự đam mê quyền lực của chủ tịch nước và sự quyết tâm rõ rệt của ông
nhằm mang trở lại những dấu ấn đầy bệnh hoạn của Chủ tịch Mao đã khiến nhiều
người đặt câu hỏi là liệu mục tiêu quá sức ôm đồm này có thể đạt được
dưới thời của tân “hoàng đế suốt đời” ở Trung Quốc hay không .
5/3/2018