 |
| Một trong những bất ngờ lớn trong năm 2016: Donald Trump đắc cử tổng thống Hoa KỳREUTERS/Shannon Stapleton |
Có lẽ sẽ không ngoa chút nào khi
đánh giá năm 2016 là « năm kinh khủng
», như Victor Hugo đã từng ví
cho năm 1871, năm mang đậm dấu ấn của cuộc xâm lăng Đức và thời kỳ Công Xã
Paris. Nhưng năm 2016 cũng phong phú những sự kiện ngoài dự đoán mà chúng ta có
thể xem đấy như là năm của mọi sự bất ngờ. Vì sao ?
Ông Renaud Giraud trên mục Ý kiến
độc giả của báo Le Figaro ngày 20/12/2016 điểm lại những sự kiện nổi bật nhất
trong năm qua và đề xuất hai hướng đi cho ngành ngoại giao Pháp.
Brexit khai màn
Bất ngờ thứ nhất chính là Brexit.
Thông qua lá phiếu cuộc trưng cầu dân ý ngày 23/6/2016, cử tri Anh quốc đã
quyết định chấm dứt 43 năm chung sống với Liên Hiệp Châu Âu. Mối họa tan rã dần
dần Liên Hiệp Châu Âu lăm le xuất hiện. Kết quả của cuộc bỏ phiếu này trước hết
thể hiện sự nổi dậy của người dân Anh chống lại tầng lớp lãnh đạo. Hiện tượng
bất mãn này giờ trở nên phổ biến ở khắp các quốc gia phương Tây.
Đúng như mô tả của nhà địa lý học
Christophe Guilluy, toàn cầu hóa làm gia tăng sự bất bình đẳng và tạo ra một sự
chia rẽ xã hội và lãnh thổ ngay trong lòng xã hội phương Tây, giữa một bên là
vài khu đô thị hội nhập tốt với toàn cầu hóa và bên kia là những vùng phụ cận
rộng lớn, những vùng thiệt thòi của sự toàn cầu hóa. Về mặt chính trị, những
khu vực này bỗng trở nên náo nhiệt do một cơn phẫn nộ chống lại tầng lớp ưu tú,
bằng cách chỉ dựa vào đòi hỏi một chính sách bảo hộ và đường biên giới.
Donald Trump và
chính sách đối ngoại với Nga và Trung Quốc
Cũng chính cơn phẫn nộ đó là
nguyên nhân của một sự bất ngờ thứ hai trong thế giới Anglo-Saxon : Thắng lợi
của Donald Trump trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ hồi tháng 11/2016. Người ta đã
lầm khi nghĩ rằng chiến thắng của ông Trump sẽ là sự khởi đầu của một bước
ngoặt chuyên chế của Hoa Kỳ.
Nhưng sự gắn kết vào quyền và tự
do chính là nền tảng về bản sắc chính trị người Anglo-Saxon. Khi bỏ phiếu chọn
Trump, cử tri Mỹ không mong muốn đoạn tuyệt với nền dân chủ, mà chối bỏ tầng
lớp lãnh đạo của họ nhưng vẫn ở lại trong cái khung nền dân chủ.
Trong chính sách đối ngoại, cũng
chính làn gió thực tiễn đó đang thổi qua ba cường quốc quân sự phương Tây.
Theresa May (Anh), Donald Trump (Mỹ) và Franҫois Fillon (Pháp) chia sẻ ý tưởng
là đã đến lúc nối lại quan hệ ngoại giao với Matxcơva.
Mặt khác, một sơ đồ ngược so với
tình hình năm 1972 đang được thiết lập tại Washington : Vào đầu những năm 1970,
Nixon và Kissinger xích lại gần với Trung Quốc để chống Liên Xô, thì ngày nay,
Trump sẽ tìm cách xích lại gần Nga, để chia rẽ nước này với Trung Quốc.
Rodrigo Duterte,
bất ngờ lớn thứ ba
Việc Mỹ xích lại gần Nga trở nên
khẩn cấp cũng do một bất ngờ lớn thứ ba trong năm 2016 : Tiến triển chính trị
của Philippines hướng đến sự chuyên chế. Tháng 5/2016, Rodrigo Duterte có xu
hướng dân túy đã đắc cử tổng thống và tung ra một chiến dịch bài trừ ma túy
ngoạn mục. Một chiến dịch chà đạp lên tất cả các nguyên tắc Nhà nước pháp
quyền.
Những người tiêu thụ chất gây
nghiện bình thường tại các khu ổ chuột đã bị các biệt đội tử thần bắn hạ một
cách lạnh lùng. Bề ngoài, ông Duterte đang dẫn đất nước đi đến sự sụp đổ. Hoa
Kỳ đã có những lời chỉ trích mạnh mẽ chống lại chính sách được cho là phản tác
dụng. Nhưng những lời chỉ trích này chẳng mang lại một chút tự do nào cho người
Philippines, mà còn dẫn đến việc định hướng lại chính sách đối ngoại của
Manila.
Trên thực tế, Philippines vẫn nằm
dưới sự bảo hộ của Hoa Kỳ kể từ khi giành được độc lập, nay ông Duterte đã
quyết định chấm dứt mối quan hệ đặc quyền này và xích lại gần với Trung Quốc.
Việc mất đồng minh Philippines đã gây chao đảo thế cờ tại vùng Đông Nam Á.
Trung Đông và Thổ
Nhĩ Kỳ hạ màn
Bất ngờ thứ tư, tấm bản đồ Trung
Đông đang được nắn lại do sự lật ngược ngoạn mục tình hình Syria theo hướng có
lợi cho chế độ Bachar al Assad. Tháng 9/2015, quân nổi dậy Syria, được phương
Tây, các nước vùng Vịnh và Thổ Nhĩ Kỳ hỗ trợ đã tưởng có thể chiếm được Damas.
Nhưng chính sự can thiệp của Nga đã cứu chế độ trong đường tơ kẽ tóc và cho
phép tái chinh phục Aleppo, thành phố lớn thứ hai của Syria. Giờ thì Nga đang
thay thế Hoa Kỳ đóng vai quốc mẫu trong khu vực.
Cũng trong vùng này, cú đảo chính
hụt tại Thổ Nhĩ Kỳ hôm 15/7 do một nhóm binh sĩ quân đội, có liên hệ với giáo
phái Gulen thực hiện đã tạo nên mối
bất ngờ lớn thứ năm. Thất bại của cuộc đảo chính này
đã tạo cơ hội cho tổng thống Erdogan củng cố quyền lực và dẫn đến một chiến
dịch thanh trừng lớn chưa từng có, vượt ra khỏi phạm vi giáo phái Gulen.
Được củng cố ở trong nước và mong
muốn giữ khoảng cách với Hoa Kỳ, ông Erdogan với cái nhìn thực dụng đã thực
hiện thành công một cú hòa giải ngoạn mục với Nga, khép lại trang quan hệ song
phương năm 2015 do vụ không quân Thổ bắn hạ chiến đấu cơ Nga. Vụ ám sát đại sứ
Nga tại Ankara hôm thứ Hai 19/12/2016 có lẽ chẳng làm thay đổi tình thế.
Bài học nào cho
ngoại giao Pháp ?
Bài học nào cần được rút ra từ
một năm như thế cho nền ngoại giao Pháp ? Tác giả cho rằng có hai hướng chủ
đạo.
Thứ nhất là phải có óc thực tiễn.
Trước sự bất ngờ, cần có sự mềm mỏng và thực dụng, như hình ảnh của những con
báo. Hãy xem xét thực tế như chính bản thân nó : chúng ta không nên tự khép
mình trong một khuôn khổ cứng nhắc, từ bỏ việc lên lớp đạo đức để chỉ tỏa sáng
bằng chính tấm gương của mình, hãy xem xét vấn đề trên phương diện tính hiệu
quả và bảo tồn các lợi ích của Pháp.
Thứ hai là độc lập
quốc gia. Trong một thế giới ngày càng bấp bênh, nơi mà sự bất ngờ và ngẫu
nhiên làm chủ, ngay chính những đồng minh lâu đời nhất, họ cũng chỉ có thể sống
sót, đối phó được với những điều bất ngờ bằng cách dựa vào chính sức lực của
mình.
Nguồn: Theo RFI