Phạm Trần
Một sự
trùng hợp về thời gian 20 năm trong chiến tranh Việt Nam đã lập lại ở Afghanistan
vào ngày 15/08/2021 với hình ảnh chiếc trực thăng di tản người Mỹ chạy
thoát từ nóc Tòa Đại sứ Mỹ trong lúc phiến quân
Taliban đã chiếm dinh Tổng thống không tốn một viên đạn, ngay sau khi
Tổng thống Ashraf Ghani bỏ trốn ra nước ngoài.
Việc chiếm Kabul của Taliban ngày Chúa nhật 15/8/2021 đã kết thúc 20 năm
hiện diện của Hoa Kỳ và các nước đồng minh NATO (North Atlantic Organization)
tại Afghanistan, vùng đất núi đồi hiểm trở có biệt danh “mồ chôn của các đế
chế” ( Graveyard of Empires ).
ĐÔI DÒNG LỊCH SỬ
Với dân số gần 32 triệu người và ngót 10 sắc dân dẫn đầu bởi người
Pashtun chiếm đa số 42%, luôn luôn chiếm ưu thế cao nhất trong xã
hội trên mọi lĩnh vực. Đó là lý do tại sao đất nước này thường bất ổn vì họ rất
khó thỏa hiệp với nhau cho một mục tiêu chung.
Lịch sử Afghanistan đã
chứng minh nước này chỉ thoát khỏi ảnh hưởng của nước ngoài sau cuộc chiến thứ
3 với người Anh kết thúc năm 1919. Sau đó là triều đại của vua Amanullah
được thành lập, nhưng 50 năm sau, nhà vua sau cùng của Afghanistan là Zahir Shah bị
truất phế ngày 17/07/1973 và nền Công hòa được
thiết lập. Nhưng 5 năm sau, cuộc đảo chính lần thứ hai năm 1978 đã đẩy
Afghanistan sang Xã hội chủ nghĩa Cộng sản, đặt dưới quyền bảo hộ của Liên bang
Xô viết (Soviet Union). Thế là cuộc chiến tranh chống Soviet do 2 nhóm
Mujahideen và Taliban lãnh đạo, bắt đầu từ năm 1980. Nhưng 10 năm sau,
Soviet thất bại và phải rút quân với nhiều tổn thất về nhân mạng.
Vậy Taliban là ai ? Theo tài liệu trên Internet thì Taliban có nghĩa là
"sinh viên" trong tiếng Pashtun. Họ ẩn náu ờ vùng bắc Pakistan, là
các chủng viện tôn giáo thuộc dòng Hồi giáo Sunni qúa khích từ Ả Rập
Saudi. Được thành lập từ tháng 09/1994, tại tỉnh Kandahar với 50 sinh viên, bởi Mullah
Omar, một trong những ngưới chống Soviet, theo đuổi đường lối cực đoan.
Nhưng sau khi Sovier rút quân thì Taliban lấn át
ngay Mujahideen và chiếm hầu hết lãnh thổ. Đến năm 1996 họ chiếm thủ đô
Kabul, lật đổ chính quyền của Tổng thống Burhanuddin Rabbani, một trong số
người sáng lập phong trào Mujahideen Afghanistan chống Liên Xô chiếm đóng.
Nhưng khi Taliban lên cầm quyền, nhà nước hồi giáo Afghanistan đã áp dụng “luật Hồi giáo” gay gắt như: ”Hành quyết công khai những người bị kết án vì tội giết người hay ngoại tình, và chặt tay chân những người bị kết án tội ăn cắp. Đàn ông bị buộc phải để râu còn phụ nữ phải choàng khăn burka trùm kín từ đầu tới chân.
Taliban còn cấm truyền hình, âm nhạc, điện ảnh, và không cho phép các bé gái 10 tuổi trở lên được tới trường đi học.
Taliban bị cáo buộc vi phạm một
loạt các quyền về văn hoá và con người. Một ví dụ nổi tiếng là vào năm 2001 khi
Taliban phá huỷ tượng phật Bamiyan Buddha nổi tiếng tại miền trung Afghanistan,
bất chấp sự phẫn nộ quốc tế.”
(theo BBC tiếng Việt)
Vì vậy, chỉ có Pakistan, Saudi Arabia and the
United Arab Emirates thừa nhận chế độ Taliban.
9/11 ĐƯA MỸ ĐẾN AGHANISTAN
Nhưng tình hình
đã thay đổi khi 19 quân khủng bố al-Qaeda đánh cướp 4 máy bay hàng không dân sự
có hành khách ở Mỹ để tấn công nước Mỹ ngày 9/11/2001. Hai chiếc đã đâm vào
World Trade Center ở New York. Chiếc thứ ba đánh vào Bộ Quốc phòng
(Pentagon), gần Tòa Bạch Ốc và chiếc thứ 4 đã đâm xuống khu vườn trống ở Shanksville,
Pennsylvania, sau một cuộc vật lộn giữa quân khủng bố và hành khách.
Gần 3,000 người đã bị thiệt mạng trong cuộc tấn công thảm khốc này.
Biến cố này đã khiến Tổng thống
George W. Bush đòi Taliban phải giao những kẻ cầm đầu al-Qaeda, đứng đầu là Osama Bin Laden, khi ấy đang ẩn náu ở Afghanistan,
để xét xử nhưng Taliban từ chối.
Vì vậy, vào ngày ngày 7 tháng 10 năm 2001, chiến dịch Tự do Bền vững tấn công
Taliban ở Afghanistan bắt đầu. Tổng thống Mỹ George W. Bush thông báo rằng Mỹ
và Anh đã bắt đầu không kích vào các mục tiêu của Taliban và al Qaeda ở
Afghanistan. Ngày 13 tháng 11 năm 2001, Kabul của Taliban thất thủ. Sang đầu
tháng 12, Taliban để mất thành trì cuối cùng là Kandahar.
Tại Hội nghị Bonn
(Germany), các lãnh đạo chính quyền lâm thời mới của Afghanistan (hầu hết thuộc
Liên minh phương Bắc) đã bầu Hamid
Karzai làm người đứng
đầu Chính quyền lâm thời Afghanistan.
Ngày 22 tháng 12 năm 2001, Hamid Karzai tuyên thệ nhậm chức tổng thống. Nhiệm kỳ của Karzai kết thúc năm 2014.
Cựu Bộ
trưởng Quốc phòng (dưới thời hai Tổng thống George W, Bush và Barrach
Obama), Robert Gates đã viết trong hồi ký: "Đó là một thành tựu
ngoại giao và quân sự đáng kinh ngạc của Hoa Kỳ. 11 lính Mỹ đã thiệt mạng, 35
người bị thương. Mục tiêu của chúng tôi đã đạt được với tốc độ đáng kinh ngạc,
chi phí quân sự Mỹ rất nhẹ và ít thương vong đáng kể. Thành công là do việc
thực thi sức mạnh quân sự và ngoại giao phi thường."
Nhưng chỉ 2 năm sau (2003), lực lượng Taliban được Mullah
Omar tổ chức lại và phát
động một cuộc nổi dậy chống
lại chính phủ thân Tây phương ở Kabul.
THƯƠNG VONG VÀ PHÍ TỔN
Vì vậy Hoa Kỳ và khối NATO đã quyết định đem thêm quân vào Afghanistan giúp
chính quyền của Tổng thống Karzai và huấn luyện lực lượng an ninh và quân đội.
Sự can dự của Mỹ có lúc lên tới 120,000 quân và cố vấn, trong khi quân của NATO
có chừng 10,000 quân. Nhưng dù được huấn luyện và trang bị đầy đủ vũ khí hơn
quân Taliban, lực lượng 300,000 quân Afghanistan đã không thể chiến thắng được
lối ngót 100,000 quân Taliban.
Vũ khí của Taliban được viện trợ từ nước nào, mua từ nước nào hay từ nhóm buôn
bán vũ khí nào vẫn là một câu hỏi lớn. Nhưng tiền của Taliban có nhiều vô kể
nhờ vào dịch vụ buôn bán ma túy và trồng cây thuốc phiện bao la ở Afghanistan.
Vì vậy, theo số thống kê không đầy đủ của Chính phủ Mỹ thì cho đến tháng 4/2021, sau 20 năm tham chiến, đã có 2,248 quân nhân Mỹ tử nạn; 3,846 người có khế ước làm việc với Mỹ chết. Lực lượng NATO bị thiệt mạng 1,144 người.
Về phía người Afghanistan, có khoảng 66,000 quân nhân vả cảnh sát tử thương, nhưng thương vong của thường dân lên đến 47,245 người.
Thiệt hại của Taliban được ước tính là 47,245 người.
Ngoài ra
cũng còn 444 người làm việc cho các cơ quan viện trợ (aid workers) và 72 Nhà
báo đã thiệt mạng ở Afghanistan.
Về tài chính, Tổng thống Jose Biden cho biết trong diễn văn toàn nước Mỹ hôm
16/8/2021, rằng Hoa kỳ đã chi tiêu hơn 1,000 tỷ Dollars để huấn luyện và
trang bị cho 300,000 quân của Chính phủ Afghanistan. Nhưng rất tiếc lực lượng
này phần đông đã không dám chống lại quân Taliban khi bị tấn công, mặc dù đã nhận
lương từ ngân sách Mỹ.
Bằng
chứng là chỉ trong vòng 1 tuần lễ, kể từ ngày 8/8/2021, quân Taliban đã thắng
như chẻ tre vì có nhiều đơn vị quân Chính phủ đã bỏ hàng ngũ chạy hoặc đầu hàng
khi Taliban vào thành phố và làm chủ Thủ đô Kabul.
Vì vậy, ông Biden mới nói :”Quân đội Mỹ không thể và không nên chiến đấu
trong một cuộc chiến và chết cho cuộc chiến đó, trong khi lực lượng Afghanistan
không muốn chiến đấu cho chính họ.”
(“American troops cannot and should not be fighting in a war and dying in a war
that Afghan forces are not willing to fight for themselves.” (Biden’s
Text, ngày 16/8/2021)
Tổng thống Biden cũng nói với nhân dân Mỹ rằng:” Là một sai lầm để ra lệnh
cho Quân đội Mỹ gia tăng chiến đấu trong khi quân đội của Afghanistan lại không
làm như vậy.”
(“It is wrong to order American troops to step up when
Afghanistan’s own armed forces would not.”)
Trong khi giữ vững quyết định và nhận trách nhiệm rút quân Mỹ ra khỏi
Afghanistan thì ông Biden cũng cam kết rằng:”Tôi là Tổng thống Mỹ thứ bốn
chịu trách nhiệm về cuộc chiến ở Afghanistan –hai Dân chủ và hai Cộng hòa. Tôi
sẽ không trao lại trách nhiệm này cho vị Tổng thống thứ năm.”
(“I’m now the fourth American President to preside over war in Afghanistan —
two Democrats and two Republicans. I will not pass this responsibly on —
responsibility on to a fifth President.”)
Ba Tổng
thống kia là George W. Bush (Cộng hòa), Barack Obama (Dân chủ) và Donald Trump
(Cộng hòa), người đã đạt thỏa hiệp rút quân Mỹ ra khỏi Afghanistan với Taliban
hồi tháng 3/2021. Ông Biden là người thừa kế cam kết này. Tuy nhiên ông Biden
cũng nhìn nhận đã không lường trước được là Taliban đã chiến thắng nhanh như
thế. Nhưng điều này, theo dư luận Mỹ, chính là thất bại của tình báo Hoa Kỳ. Vì
hồi tháng 4/2021, ông Biden vẫn còn tin Chính phủ và quân đội Afghanistan có
thể cầm cự được một thời gian dài, sau khi Mỹ và đồng minh NATO rút hết quân và
nhân viên ra khỏi Afghanistan hạn chót vào ngày 31/8/2021.
Do
đó, nhà lãnh đạo Mỹ đã trút trách nhiệm lên đầu người Afghanistan. Ông nói:”Những
nhà lãnh đạo chính trị đã bỏ cuộc và chạy trốn ra nước ngoài. Quân đội đã tan
rã và có trường hợp còn không muốn chiến đấu nữa.”
(“Afghanistan political leaders gave up and fled the country. The Afghan
military collapsed, sometimes without trying to fight.”)
Tổng thống Biden đã ngụ ý nói đến Tổng thống Ashraf Ghani và một số viên chức
cao cấp trong chính phủ Afghanistan đã công khai ra sân bay, lên chuyến phi cơ
riêng để chạy ra nước ngoài hôm 15/08/2021.
Cựu Tổng thống Ghani, lên cầm quyền từ 2014.
hiện đang có mặt ở United Arab Emirates, nhưng không biết ông sẽ xin tị
nạn chính trị hay không.
OSAMA BIN LADEN-TALIBAN HỨA
Bên cạnh thất bại quân sự của Mỹ ở Afghanistan, thành công quan trọng nhất
trong 20 chiến tranh là nước Mỹ đã giết được Osama bin Laden, thủ lãnh của
al-Qaeda, trong cuộc hành quân của Lực lượng đặc biệt Navy SEALs, vào lúc 1:00
a.m. giờ Pakistan ngày 02/05/2011.
Từ đó, nước Mỹ và thế giới đã
không còn bị quân al-Qaeda tấn công quy mô nữa.
Nhưng ngay sau khi Taliban chiếm được Afghanistan để tái lập quyền cai trị đã
bị Hoa Kỳ và đồng minh hất cẳng 20 năm trước (2001-2021) thì cả thế giới
đều tự hỏi : Liệu Taliban năm 2021 có tàn bạo và khắc nghiệt như Taliban trước
khi bị đánh bật ra khỏi Kabul năm 2001 ? Liệu phụ nữ và trẻ em gái có được tôn
trọng và giáo dục như họ đã được hưởng trước ngày 16/8/2021 hay không ?
Hay Taliban sẽ quay lại cai trị như họ đã phủ nhận sạch trơn những giá trị văn minh của Tây phương và của các Tôn giáo khác Hồi giáo cực đoan, hoặc chà đạp nhân quyền và sẽ đào tạo và yểm trợ tài chính cho lực lượng khủng bố, kể cả al-Qaeda, để tái tấn công nước Mỹ và các nước Tây phương mà họ vốn coi là kẻ thù ?
Và mặc dù một phát ngôn viên của Taliban đã hứa sẽ ân xá cho những người của Chính quyền cũ và sẽ tôn trọng quyền của phụ nữ trong tình trạng bình thường và trong Luật Hồi giáo, nhưng không ai biết lới hứa này tồn tại được bao lâu.
Theo tường thuật từ Kabul thì vào
ngày 17/8/2021, người cao cấp của Taliban, Zabihullah Mujahid đã nói với báo
chí:” Taliban sẽ tôn trọng quyến của phụ nữ, nhưng phải trong luật Hồi giáo.”
(the Taliban would honor women's rights, but within the norms of Islamic law.”
(NPR –National Public Radio--)
Vẫn theo NPR thì Mujahid còn nói:”Chúng tôi muốn báo chí tư nhân “duy trì
độc lập”, nhưng nhấn mạnh thêm, “nhà báo không thể hành nghề để chống
lại các giá trị của đất nước.” (He said the group wanted private
media to "remain independent," but stressed journalists "should
not work against national values.)
Cuối cùng, người này cũng hứa: “Bảo vệ Afghanistan, nhưng không tìm cách trả
thù những ai đã làm việc với Chính quyền cũ, cũng như với Chính phủ, hay lực
lượng võ trang nước ngoài.”
(" And he promised the insurgents would secure Afghanistan — but seek no
revenge against those who worked with the former government or with foreign
governments or forces”. )
BÀI HỌC VIỆT NAM
Như vậy, khi Tổng thống Biden quyết định không gửi quân Mỹ cứu nguy Chính quyền
Afghanistan khi nước này hấp hối trước họng súng của Taliban thì những người
Việt của Việt Nam Cộng hòa cũng không thể quên những ngày cuối cùng của Sài Gòn
trong tháng 4 năm 1975.
Dù thời gian đã trôi qua 46 năm, nhưng thất bại của Mỹ ở Việt Nam, sau 20 năm có mặt, từ thời Tổng thống Ngô Đình Diệm, và sau khi đã chi tiêu hàng trăm ngàn tỷ Dollars và hy sinh tới 58,220 người lính Mỹ đã để lại cho lịch sử Mỹ một vết đen không bao giờ xóa được. Đó là sự thất hứa của Tổng thống Hiệp chủng Quốc, ông Richard Nixon, đã không trả đũa quân Cộng sản Bắc Việt và quân Việt Cộng miền Nam khi họ vi phạm Hiệp định Ba Lê năm 1973 và tấn công chiếm đóng Việt Nam Cộng hòa.
Lời hứa này được ông Nixon gửi
thư cho Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu vào tháng 11 năm 1972, nguyên văn như sau:
“You have my absolute assurance that if Hanoi fails to abide by the terms of
this agreement it is my intention to take swift severe retaliatory action.”
(Tài liệu lịch sử chiến tranh Việt Nam của Mỹ)
(Tạm dịch:”Tổng thống có bảo đảm chắc chắn của tôi là nếu Hà Nội không tôn
trọng các điều khoản của Thỏa thuận này thì chủ ý của tôi là hành động trả đũa
nhanh chóng và quyết liệt.”)
Nhiều sử gia Mỹ cho rằng, lý do ông Nixon không hành
động như đã hứa vì ông bị vết thương quá nặng trong vụ
Watergate (nghe lén Đại hội của đảng Dân chủ ở Khách
sạn Watergate ở Washington, D.C.) buộc ông phải từ
chức.
Phía đảng Cộng hòa thì cho rằng chính Đảng Dân chủ đã
không muốn viện trợ thêm khi VNCH hấp hối nên quân
Cộng sản mới chiến thắng. Nhưng họ lại quên rằng chính
ông Nixon đã thương thuyết rút quân Mỹ ra khòi miền
Nam với Bắc Việt sau lưng VNCH từ năm 1970.
Vì vậy, đối với người Việt miền Nam thì ông Nixon và nước Mỹ đã tự đào hố chôn vùi danh dự của một cường quốc vì đã “phản bội” một đồng minh nhỏ bé.
Vậy Tổng thống Joe Biden có bị liệt vào chỗ đứng bên
cạnh một Riachard Nixon thất hứa hay không ? Lịch sử rồi sẽ có phán quyết. Nhưng may cho ông Biden là đã có
trên 70% người Mỹ ủng hộ rút quân Mỹ khỏi Afganishtan. Người dân Mỹ là một dân tộc quên mau nên những gì xẩy ra ở Afghanistan hôm nay sẽ không gây quan tâm trước mắt cho họ bằng nạn dịch Covid 19 đang hoành hành nước Mỹ qua dạng nguy hiểm mới mang tên Delta.
Tính quên mau vấn đề Afghanistan có thể sẽ được trắc
nghiệm
trong cuộc bầu cử Quốc hội Mỹ vào năm 2022, và sẽ được
lập lại trong cuộc tranh cử Tổng thống năm 2024,
nếu ông Biden tái tranh cử và cựu Tổng thống Cộng hòa
Donald Trump cũng làm như thế.
Nhưng dù sao thì thực tế đã cho thấy vai trò lãnh đạo thế
giới của Mỹ đã bị mất tín nhiệm lâu dài sau chiến tranh
Việt Nam. Giờ đây, sau vụ Afghanistan, liệu vị trí cường quốc hàng đầu của Mỹ có bị sứt mẻ thêm không, hay chỉ có người dân Afghanistan phải chịu hẩm hiu, như người Việt miền Nam Việt Nam đã phải gánh chịu hồi năm 1975 mà thôi ? -/-