Trong thời đại toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế là
một xu thế tất yếu, không những chỉ ra con
đường tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững mà còn tạo động lực và điều kiện để cải cách
toàn diện hướng tới xây dựng một quốc gia dân chủ , pháp trị, phồn vinh và văn
minh. Đất nước dưới chế độ độc đảng
tuy đã có 40 năm hòa bình,song vẫn trì trệ ,suy thoái.Việt Nam hiên nay
đang đối đầu trước những khó khăn kinh tế
và chính trị.Bối cảnh này thúc ép Việt Nam
cần phải mở rộng hợp tác quốc tế cũng như chủ động gia nhập vào các cộng
đồng thương mại tự do do các quốc gia dân chủ khởi xướng. Tham gia
vào các hiệp định mậu dịch tự do (FTA) sẽ là cơ hội cho đất nước phát triển
tiềm năng và giảm bớt lệ thuộc vào ngoại bang.
Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương (Trans-Pacific
Stategic Economic Partnership Agreement, viết tắt TPP)
Hiệp định TPP là một Hiệp định thương mại tự do (FTA) chủ trương liên kết các nền kinh tế phát triển và đang phát triển thuộc khu vực Châu Á- Thái Bình
Dương thành một công đồng mậu
dịch không còn hàng rào quan thuế. Thỏa thuận thành lập ban đầu được
các nước Brunei, Chí Lợi,Tân Tây Lan, Tân Gia Ba ký
vào ngày tháng 06 - 2005. Hiện tại có thêm 8 nước tán đồng , đó là các nước Úc, Mã Lai, Peru, Hoa Kỳ, Việt Nam, Nhật Bản,Gia Nã Đại và Mễ Tây Cơ.
TPP là thị trường với 800
triệu dân có tổng sản lượng nội địa (GDP)
khoảng 27.000 tỷ USD và chiếm 30% kim ngạch thương mại toàn cầu. 40%
xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam đi đến 11 quốc gia TPP. Hoa Kỳ và Nhật Bản là hai nước đối tác thương
mại quan trọng của ViệtNam.Trong năm 2013, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu giữa
Việt Nam và Hoa Kỳ đạt 29 tỳ USD và với
Nhật đạt 25 tỷ USD.Trong số các nước tham gia TPP, Hoa Kỳ là nước lớn
nhất có ảnh hưởng nhất nên giữ vai trò
chủ động trong các cuộc đàm phán. Theo quan sát của các chuyên gia, Hoa Kỳ tham
gia đàm phán TPP nhằm :- Gia
tăng lợi ích của Hoa Kỳ trong chính sách kinh tế và đối ngoại với Châu Á.- Mở rộng thị trường và tăng
cường xuất khẩu của Hoa Kỳ. .
Các chuyên gia kinh tế Hoa
Kỳ đánh giá TPP là „Minh ước thương mại của thề kỷ 21“ và sẽ là công cụ tăng cường sức mạnh của Hoa
Kỳ trong chiến lược xoay trục sang Châu
Á „Pivot to Asia“.
Hiệp định TPP dự kiến sẽ kết thúc đàm phán trong năm 2015.
Hiệp định thương mại tự do Việt Nam- Liên minh Châu Âu ( Vietnam – EU Free Trade Agreement –viết tắt EVFTA ).
Kể từ khi thiết lập
quan hệ ngoại giao vào tháng 10 năm 1990, quan hệ giữa Việt Nam và Liên
minh EU đã phát triển rất nhanh chóng,
đi từ trọng tâm ban đầu là thương mại và viện trợ sang một quan hệ đối tác mang
nhiều tính chính trị hơn và đa dạng hơn.
Hiệp định khung về đối tác và hợp tác toàn diện
giữa hai bên (Viet Nam – EU
Partnership and Cooperation Agreement –PCA ) được ký kết vào tháng 6.2012 đã mở rộng thêm phạm
vi hợp tác trong các lĩnh vực như thương
mại, môi trường, năng lượng, khoa học và công nghệ, quản trị công hiệu quả,
cũng như du lịch, văn hóa, di cư, chống khủng bố và cuộc đấu tranh chống tham
nhũng và tội phạm có tổ chức.Tiếp nối hiệp định này , EU và Việt Nam đã thỏa
thuận tiến tới mức đối tác ổn định hơn thông qua một hiệp định mậu
dịch tự do (EVFTA).
EU là một liên minh
kinh tế và chính trị gồm 28 nước Châu
Âu. Với hơn 500 triệu dân, EU chiếm hơn một phần tư GDP của thế giới (khoảng 17.000 tỷ USD), là nguồn đầu tư trực tiếp nước
ngoài lớn nhất trong nền kinh tế toàn cầu và chiếm một phần năm thương mại toàn
cầu.. EU xem Việt Nam là cánh cửa vào thị trường
Đông Nam Á (ĐNA) và sẽ giúp EU sớm
đạt mục đích kế tiếp là ký kết hiệp định
thương mại tự do với tất cả 10 nước
của Hiệp hội các quốc gia ĐNA (ASEAN).
EU
là một trong những đối tác đầu tư và thương mại hàng đầu của Việt Nam
với kim ngạch thương mại hai chiều ngày càng tăng. Về đầu tư, hầu hết các nước
thành viên và các tập đoàn lớn của EU đã đầu tư vào Việt Nam. Thương mại là trụ
cột quan trọng trong quan hệ Việt Nam – EU. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu cả năm 2013 giữa Việt
Nam và EU đạt khoảng 33,78 tỷ USD. Cũng
như TPP, Hiệp định EVFTA chũ trương mở rộng hợp tác thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EU).Hiệp định có thể sẽ
được ký kết trong năm 2015 nhân dịp kỷ
niệm 25 năm thiết lập bang giao.
Cơ hội đối với Việt Nam khi tham gia TPP và EVFTA. .
Phát triển thương mại, tăng xuất khẩu và thu hút đầu
tư
Hoa Kỳ và Liên minh EU là hai đối tác hàng đầu của Việt Nam. Các nhóm hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam qua thị trường Hoa Kỳ và EU là giầy dép, dệt may, cà phê , đồ gỗ, nông thủy
sản,thực phẩm chế biến,thủ công, linh kiện điện tử... Ngược lại,các mặt hàng Việt
Nam nhập khẩu chính là máy móc thiết bị
phụ tùng, phương tiện vận tải và phụ tùng, dược phẩm, phân bón.Nhờ cắt giảm thuế
quan ,tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa sẽ tăng. Phòng Thương mại Hoa Kỳ dự
phóng xuất khẩu của Việt Nam , khi không
tham gia vào TPP thì đến năm 2025 chỉ đạt 239 tỷ USD nhưng khi có TPP sẽ tăng
thêm 67,9 tỷ USD lên 307 tỷ USD, trong đó mặt hàng dệt may và da giày sẽ có mức
tăng cao nhất với 45,9%. Tương tự, Việt Nam có nhiều thế mạnh về xuất khẩu hải
sản đông lạnh. Đối với cộng đồng EVFTA,
lượng hàng xuất khẩu của Việt Nam sang EU sẽ tăng 30-40%..Nói chung ,các ngành có khả năng hưởng lợi nhiều nhất từ
các Hiệp định thương mại tự do (FTA) là
dệt may, giày dép, chế biến thực phẩm (trong đó có hải sản). Khu vực dịch vụ
theo kỳ vọng cũng mở rộng đáng kể nhờ FTA, và có thể góp phần làm tăng hiệu suất
cho toàn bộ nền kinh tế.
Nhờ có
sự bảo vệ luật pháp thông qua Hiệp định được ký kết, Nguồn đầu tư trực tiếp
(FDI ) từ các nước EU,Hoa Kỳ và các quốc
gia thành viên trong TPP vào Việt Nam
có nhiều khả năng sẽ tăng lên. Các nhà đầu
tư thực sự sẽ coi Việt Nam như lãnh địa sản xuất và giúp
Việt Nam trở thành công xưởng kỹ thuật cao để xuất khẩu sản phẩm có phẩm chất
cao sang qua Hoa Kỳ,EU và tất cả các nước
đối tác thương mại của Việt Nam.
Nâng cao năng lực tiêu thụ và cạnh tranh.
Nhờ giảm thuế lượng hàng nhập khẩu từ các nước TPP và EU gia tăng giúp
người tiêu thụ trong nước được hưởng hàng hóa có phẩm chất.Các
doanh nghiệp có cô hội sử dụng nguyên liệu giá rẻ nhập khẩu từ các nước thành
viên Hiệp định giúp giảm chi phí sản xuất..Trong lãnh vực dịch vụ, môi trường
kinh doanh sẽ ép buộc các doanh nghiệp nội
địa phải đổi mới phương thức quản lý và
công nghệ để tạo ra sản phẩm và phục vụ giới tiêu thụ trong nước tốt hơn.
Việc gia nhập FTA, Việt Nam sẽ tiếp nhận
được nhiều chuyển giao công nghệ, vốn đầu tư để nâng cao chất lượng hàng hoá,
sản phẩm, từ đó có khả năng cạnh tranh trên các thị trường nước ngoài.
Cải thiện dân sinh ,dân quyền và nhân quyền.
Nhân phẩm, quyền tự do, dân chủ, bình đẳng, pháp trị và sự tôn trọng nhận quyền
là các giá trị nồng cốt của các quốc gia dân chủ phương tây. Các thể chế và
Chính phủ các nước dân chủ có nghĩa vụ gìn giữ và đấu tranh cho các giá trị đó.Vì
vậy Hoa Kỳ và EU kỳ vọng Hiệp định thương mại tư do sẽ giúp nền kinh tế Việt
Nam khởi sắc, qua đó góp phần giảm nạn nghèo đói,giảm thiểu bất bình đẳng trong
sự phân chia của cải.Trong quá trình thương thảo hiệp định, Nghị viện Âu Châu đã
nhiều lần kết án Cộng sản Việt Nam đã lạm dụng luật pháp như là công cụ hạn chế
nhân quyền và các quyền tự do cơ bản của
người dân ( tư do tư tưởng, báo chí và tôn giáo) .Nghị Viện Âu Châu đòi đưa nhân quyền vào Hiệp định thương mại. Hiệp định
sẽ bị bãi bỏ, nếu Nghị Viện xác định tình trạng ngược đãi những người bất đồng
chính kiến và nhân quyền ở Việt Nam vẫn tồi tệ.
Vấn đề lao động , Hoa Kỳ đặt ra yêu
cầu các nước tham gia thực thi quyền tự
do lập hội, công đoàn,cũng như..phải bảo vệ quyền lợi công nhân và bảo vệ môi
trường .
Giãm bớt lệ thuộc Trung quốc
Từ nhiều năm, thiếu hụt cán cân
thương mại trên chục tỷ USD là căn bệnh thường niên của Việt Nam trong quan hệ
buôn bán với Trung Quốc. Năm 2013 Việt Nam nhập siêu gần 24 tỷ USD ( xuất khẩu
13 tỷ -nhập khẩu 37 tỷ ). Trung Quốc cung cấp phần lớn phụ liệu, cho các công
ty nước ngoài hoạt động ở Việt Nam dùng lắp ráp và tái xuất cảng sản phẩm.
Tổng
kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam với Hoa Kỳ đạt 29 tỷ USD, xuất siêu 20 tỷ USD,với Nhật
Bản 25 tỷ USD, xuất siêu 2 tỷ USD và với EU 33 tỷ USD ,xuất siêu 15 tỷ USD.
Trong tương lai sau khi gia nhập Hiệp đinh ,Việt Nam có cô hội tìm đối tác
trong TPP cung cấp
nguyên liệu dùng cho các sản phẩm xuất khẩu để được hưởng ưu đãi về quan thuế,thay
vì nhập khẩu nguyên liệu của Trung Quốc.Những
công ty Trung Quốc không phù hợp những quy định của Hiệp định sẽ bị loại khỏi
những cuộc đấu thầu và hàng hóa „nhái“
Trung Quốc không đủ tiêu chuẩn cũng sẽ bị cấm nhập khẩu.
Theo
tinh thần Hiệp định FTA, các quốc gia thành viên phải tuân theo những quy định
về thương mại,về xuất xứ hàng hóa,về rào cản kỹ thuật và về trao đổi dịch vụ
cũng như phải tôn trọng những luật lệ bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và bảo vệ
sáng kiến và phải minh bạch trong chính sách cạnh tranh..
Hoa
Kỳ và EU hy vọng kim ngạch thương mại giữa Việt Nam và các thành viên Hiệp định
gia tăng sẽ giúp Việt Nam bớt lệ thuộc kinh tế Trung Quốc.
Kim ngạch, tốc độ tăng/giảm kim
ngạch xuất khẩu, nhập khẩu của Việt Nam sang các châu lục và theo
nước/khối nước năm 2013
Thị trường
|
Xuất khẩu
|
Nhập khẩu
|
Xuất nhập khẩu
|
|||
Trị giá
(Tỷ USD) |
So với 2012
(%) |
Trị giá
(Tỷ USD) |
So với 2012
(%) |
Trị giá
(Tỷ USD) |
So với 2012
(%) |
|
Châu
Á
|
68,57
|
11,5
|
108,20
|
17,8
|
176,77
|
15,3
|
- ASEAN
|
18,47
|
4,4
|
21,64
|
2,7
|
40,10
|
3,5
|
- Trung Quốc
|
13,26
|
7,0
|
36,95
|
28,4
|
50,21
|
22,0
|
- Nhật Bản
|
13,65
|
4,5
|
11,61
|
0,1
|
25,26
|
2,4
|
- Hàn Quốc
|
6,63
|
18,8
|
20,70
|
33,2
|
27,33
|
29,4
|
Châu
Mỹ
|
28,85
|
22,4
|
8,98
|
10,6
|
37,84
|
19,4
|
- Hoa Kỳ
|
23,87
|
21,4
|
5,23
|
8,4
|
29,10
|
18,8
|
Châu
Âu
|
28,11
|
19,2
|
11,43
|
7,9
|
39,55
|
15,7
|
- EU (27)
|
24,33
|
19,8
|
9,45
|
7,5
|
33,78
|
16,1
|
Châu
Phi
|
2,87
|
16,0
|
1,42
|
37,7
|
4,29
|
22,4
|
Châu
Đại Dương
|
3,73
|
9,9
|
2,09
|
-5,3
|
5,82
|
3,9
|
Thách thức chính trị và pháp luật đối với chế độ cộng sản Việt Nam
Tác động tiêu cực của mậu dịch tự do
Tổng sản lương nội địa
GDP sẽ tăng nhờ gia nhập cộng đồng thương mại , nhưng phúc lợi lại không đươc
phân chia công bằng giữa các lãnh vực sản xuất, giữa các địa phương và giữa các
giai tầng xã hội.
Về mặt môi trường, tăng
xuất khẩu hải sản dẫn đến tình trạng đánh cá cạn kiệt, và lạm dụng ruộng
đất để
nuội tôm cá.
Thách thức chính trị và pháp luật
Hiệp định không giới
hạn trong mục giảm thuế,tạo điểu kiện kinh doanh thuận lợi mà còn bao hàm nhiều
mục khác,chẳng hạn quy định về xuất xứ hàng hóa, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ
-phát minh, quyền lao động, minh bạch trong cạnh tranh cũng như gìn giữ mội
trường. Để thực thi những yêu cầu này của Hiệp định, chế độ cộng sản Việt Nam
phải cải cách hệ thống pháp luật hiện hành và thiết lập một cơ chế giám sát và
thẩm định việc thi hành hiệp định.
Kết luận