Tổng quan
Trong thời gian gần
đây, càng ngày càng có nhiều thông tin và hình ảnh cho thấy cuộc sống khó khăn
của nông dân và ngư dân ở các tỉnh ĐBSCL,vì giữa mùa lũ mà đồng ruộng khô cạn và
nhiều nơi đã bị nước biển xâm nhập. Nguyên do một phần vì thời tiết nhưng tình
trạng nguy hại khác thường này phần lớn là hậu quả của chuỗi đập thủy điện do
Trung Quốc xây cất ở thượng lưu, và Lào ở trung lưu, sông Mekong (hầu hết do TQ
tài trợ). Lãnh đạo Bắc Kinh đã dùng chuỗi đập này để kiểm soát nguồn nước, ngăn
chặn nguồn cá và phù sa do thiên nhiên cung cấp cho năm quốc gia ở hạ lưu Mekong
là Myanmar, Thái Lan, Lào, Cam-bốt và Việt Nam.
Nền kinh tế nông nghiệp của những
quốc gia này, đặc biệt là Việt Nam, bắt buộc phải tùy thuộc vào quyết đinh điều
hành lượng nước được xả từ các đập thủy điện ở TQ. Đây là một phần trong chiến
lược bành trướng của TQ tại Biển Đông, loại bỏ vai trò và ảnh hưởng của Hoa Kỳ
và khống chế toàn vùng Đông Nam Á. Như nhận định mới đây của tác già David
Hutt: “TC hiện có khả năng ngăn chặn hoàn toàn dòng nước chảy xuống các quốc
gia hạ nguồn, một điểm áp lực có thể được sử dụng để phá hoại nền kinh tế nông
nghiệp của các nước ở hạ nguồn và tạo sự khan hiếm lương thực trong trường hợp
xảy ra xung đột. Các nhà phân tích cho rằng Bắc Kinh cũng có thể sử dụng lợi thế
này để đe dọa các nước ĐNA phải nể sợ hay dọa trừng phạt nước nào chống lại
chính sách bành trướng của TC, gồm cả vấn đề Biển Đông hay các kế hoạch trong
khu vực về Sáng kiến Vành đai và Con đường.”[1]
Đồng bằng sông Cửu
Long gồm thành phố Cần Thơ (được coi là thủ đô miền Tây) và 12 tỉnh: Long An,
Tiền Giang, Bến Tre, Vĩnh Long, Trà Vinh, Hậu Giang, Sóc Trăng, Đồng Tháp, An
Giang, Kiên Giang, Bạc Liêu và Cà Mau. Với tổng diện tích khoảng 41,000 km² và tổng
số dân 20 triệu, ĐBSCL chiếm 13% diện
tích nhưng hơn 19% dân số cả nước, tốc độ tăng trưởng cũng cao hơn cả nước (năm
2015 tăng 7,8% so với 6,8%). Chỉ riêng lúa đã chiếm 47% diện tích và 56% sản lượng
lúa cả nước; xuất khẩu gạo từ toàn vùng chiếm tới 90% tổng sản lượng. Chưa kể
thủy sản chiếm 70% diện tích, 40% sản lượng và 60% xuất khẩu cả nước.[2]Sông
Mekong chảy vào Việt Nam chia thành 2 sông Tiền Giang, Hậu Giang rồi tỏa ra
thành 9 nhánh đổ ra biển qua 9 cửa: Tiểu, Đại, Ba Lai, Hàm Luông, Cổ Chiên,
Cung Hầu, Định An, Ba Thắc (Bassac) và Trần Đề. Chín nhánh sông của Mekong như
9 con rồng uốn lượn, nên ở Việt Nam sông Mekong được đặt tên là sông Cửu Long.
Qua nhiều năm tháng, hai cửa sông Ba Lai và Ba Thắc (Bassac) bị bùn đất bồi lấp
và biến mất. Do đó, sông Cửu Long hiện chỉ còn 7 cửa đổ ra biển.
Việt Nam là nước ở
cuối nguồn sông Mekong nên phải chịu ảnh hưởng tổng hợp nặng nề nhất trong số
các quốc gia miền hạ lưu, vì khi hoạt động sản xuất ở ĐBSCL bị hủy hoại thì nguồn
lợi kinh tế của cả nước phải lãnh hậu quả trầm trọng. Cứ xem những con số trên
đây về nông sản và thủy sản cùng với số lượng xuất khẩu của ĐBSCL thì đủ thấy mức
phá hoại của TQ đối với tương lai không xa của VN sẽ ghê gớm đến thế nào. Các
chuyên gia kinh tế và môi trường trong và ngoài nước đã nhiều lần lên tiếng báo
động về tương lai đen tối của ĐBSCL và kêu gọi giải quyết các nguy cơ trước mắt
và lâu dài, không riêng cho Việt Nam mà cho cả bốn nước liên quan khác là
Myanmar, Thái lan, Lào và Cam-bốt.
Tại Hội nghị Bộ
trưởng các nước Mekong ở Bangkok ngày 1 tháng Tám vừa qua, trong chiến lược
ngăn chặn tham vọng bành trướng của Trung Quốc ở khu vực Đông Nam Á, Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Mike Pompeo đã khởi
động lại dự án “Sáng kiến vùng Hạ lưu Mekong” (Lower Mekong Initiative – LMI)
do cựu ngoại trưởng Hillary Clinton thiết lập năm 2009 chú trọng vào mục tiêu
giúp các nước miền hạ lưu phát triển bền vững trước những hành động hiếp đáp và
chia rẽ của Trung Quốc. Sở dĩ phải có thêm sáng kiến LMI vì Ủy hội sông Mekong
(MRC) đã tỏ ra bất lực trước thái độ lấn át của TQ. Cho đến gần đây, các giám đốc
điều hành của MRC thường phải chiều theo ý muốn của lãnh đạo Bắc Kinh và tham vọng
của Lào là trở thành “bình điện của Đông Nam Á”, như vậy rất có hại cho nhân
dân các nước hội viên. Bộ trưởng Pompeo nhấn mạnh đến việc duy trì và phát triển
quan hệ đối tác giữa Hoa Kỳ và các nước trong nhóm LMI và loan báo một số sáng
kiến mới, như dự án Nhật-Mỹ về Quan hệ Đối tác Điện lực Mekong (Japan-U.S.
Mekong Power Partnership – JUMP) và dự án tài trợ cho các nước LMI ngăn chặn các
tội ác xuyên quốc gia như buôn lậu ma túy, hoạt động phi pháp vùng Tam giác
Vàng, buôn bán phụ nữ và lao động.
Quan trọng hơn hết
là vào cuối năm nay, Hoa Kỳ sẽ tổ chức một hội nghị Ấn độ-Thái Bình Dương nhằm
tăng cường quản lý minh bạch các dòng sông xuyên biên giới, chù yếu là sông
Mekong. Mike Pompeo cũng cho hay là tại Diễn đàn Kinh doanh Ấn độ-Thái Bình
Dương vào tháng Mười Một ở Bangkok, Hoa Kỳ sẽ trình bày những sáng kiến mới nhằm
giúp các quốc gia LMI về phát triển cơ sở hạ tầng, năng lượng và kỹ thuật số.
Hoa Kỳ cũng sẽ cùng với Cộng hòa Hàn quốc tài trợ cho một dự án chụp hình từ vệ
tinh để thẩm định các mô hình lụt lội và hạn hán của dòng sông Mekong. Trong khi
đó, các nước trong nhóm LMI cũng sẽ cùng nhau chia sẻ các dữ kiện về nguồn nước
Mekong và một chương trình mới trong chiến lược hợp tác kinh tế ACMECS
(Ayeyawady-Chao Phraya-Mekong Economic Strategy) do Thái Lan đề nghị. Hoa Kỳ
tuyên bố ủng hộ chiến lược này.
Sau hết, ngoại
trưởng Pompeo đánh giá việc Việt Nam giữ vai trò chủ tịch của ASEAN năm 2020 là
một cơ may tối hảo để công cuộc hợp tác Mekong tiếp tục tiến xa hơn, trong đó đề
tài họp thường niên cấp bộ trưởng các nước LMI sẽ được tâp trung, có tính chiến
lược và hiệu quả hơn. Hoa Kỳ tuyên bố sẽ mãi mãi là người bạn của các nước
trong nhóm LMI (không có gì bảo đảm nhưng đang rất có lợi cho VN, Thái, Lào,
Cam-bốt cần được sử dụng tối đa). Một tín hiệu tốt mới đây là Cam-bốt đã quyết định
hủy bỏ dự án xây cất hai con đập thủy điện Sambor và Stung Treng.
Mặc dù có sự hỗ
trợ của Hoa Kỳ, khả năng các nước miền hạ lưu Mekong có thể thoát khỏi sự khống
chế của TQ vẫn là một thách thức rất lớn, đặc biệt đối với Việt Nam, vừa là một
nước nhỏ ở sát nách TQ vừa ở vào vị trí chiến lược quan trọng mà TQ cần phải
chiếm đoạt để thực hiện quyền kiểm soát toàn khu vực. Vì những lý do trên, Việt
Nam cần phải có một chiến lược khôn ngoan và một kế hoạch toàn diện, vừa vận dụng
được nguồn nội lực mạnh mẽ của dân tộc vừa lôi cuốn được sự ủng hộ cần thiết của
Hoa Kỳ và các nước quan tâm đến sự tồn tại và phát triển của VN, nhằm ngăn chặn
Trung Quốc đang thực hiện chính sách bành trướng trong khu vực và tham vọng bá
chủ toàn cầu. Cho đến nay, vì sợ Trung Quốc và vì lợi ích nhóm, chính phủ Việt
Nam chưa làm được việc này.
Dự Án Cứu Nguy Đồng Bằng Sông Cửu Long
Các nước miền hạ
lưu Mekong bắt đầu nếm đòn ức hiếp của Trung Quốc đúng vào dịp Ủy hội Sông
Mekong (Mekong River Commission – MRC) ra đời vào tháng Tư 1995 thay thế cho Ủy
ban Mekong (Mekong Committee) bị tê liệt 20 năm vì sự thay đổi chế độ chính trị
ở Việt Nam, Lào và Cam-bốt năm 1975. Khi đó, để ăn mừng sự hóa thân của Mekong
Committee và sự ra đời bản Thỏa hiệp 1995, MRC tổ chức một chuyến du hành trên
sông Mekong từ Thái Lan qua Việt Nam. Chẳng may giữa đường tàu bị mắc cạn vì
Trung Quốc đang chuyển nước Mekong vào hồ chứa của đập thủy điện Mạn Loan
(Manwan) thuộc tỉnh Vân Nam. MRC gồm sáu nước ở ven sông Mekong nhưng chỉ có 4
nước là hội viên chính thức gồm Thái, Lào, Cam-bốt và Việt Nam. Trung Quốc và
Myanmar chỉ tham gia với tư cách đối tác đối thoại (dialogue partner) của MRC
và tùy tiện ứng xử không có điều kiện ràng buộc. Hậu quả của hành động ngăn chặn
nguồn nước Mekong của Trung Quốc là hai trận “hạn hán thế kỷ” xảy ra cho ba nước
Thái Lan, Cam-bốt và Việt Nam vào tháng Tư 2016 và tháng Bảy 2019. Tác giả Ngô
Thế Vinh cho thấy ở Bắc Thái, đồng ruộng khô cháy, khúc sông Mekong trơ đáy với
cá chết. Biển Hồ ở Cam-pu-chia luôn luôn dư nước mà nay có nhiều ghe thuyền mắc cạn,
và ĐBSCL ở Việt Nam “cũng đang chịu ‘những cơn đau thắt ngực’ do trái tim Biển Hồ
bị thiếu nước trầm trọng.”[3]Tin
tức và hình ảnh trên báo chí trong nước cũng báo động về tinh trạng khô cạn hay
ngập mặn của đồng ruộng và các nhánh sông Cửu Long, nạn đất lún hay sạt lở làm mất
kế mưu sinh của hàng triệu nông, ngư dân ở nhiều tỉnh như Long An, Bến Tre,
Vĩnh Long, Đồng Tháp, An Giang.[4]Chắc
chắn trong những năm sắp tới, các nước miền hạ lưu Mekong và ĐBSCL sẽ còn phải
khốn đốn nhiều hơn nữa. Mới ít ngày trước đây, báo New York Times cho hay trong
lúc Biển Hồ còn đang bị nguy cơ thiếu nước thì Trung Quốc lại cho xây thêm một
đập thủy điện trên nhánh sông Mekong ở Lat Thahae thuộc Bắc Lào, phá hủy hàng
chục ngôi làng gồm nhà ở, trường học, chùa chiền, đuổi dân chúng ở ven sông lui
vào rừng dựng nhà lá sinh sống xa bờ.[5]
Kỹ sư Phạm Phan
Long, chuyên gia ngành môi trường, cho hay phát hiện mới nhất về tốc độ chìm của
ĐBSCL được công bố trên Tạp chí khoa học Nature Communications ngày 28/8/2019 bởi
nhóm nghiên cứu của Đại Học Utrecht, Hòa Lan, cho thấy rằng ĐBSCL chỉ còn cao
hơn mực nước biển 0,8m (so với mức 2,6m theo những dữ liệu trước kia,) đồng
nghĩa với nguy cơ 12 triệu dân vùng đồng bằng này sẽ phải di cư trong 50 năm tới.
Như vậy, nhu cầu đối phó với ô nhiễm, sụt lún và xâm mặn vào an ninh nguồn nước
ở ĐBSCL vào lúc này quả là khẩn cấp.[6]
Ở trên có nêu vấn
đề Việt Nam cần phải có một chiến lược khôn ngoan và một kế hoạch toàn diện về đối
nội và đối ngoại để có thể tự bảo vệ và cùng với quốc tế ngăn chặn Trung Quốc
thực hiện tham vọng làm chủ Biển Đông Nam Á và thống trị toàn cầu. Vấn đề là liệu
chính phủ Việt Nam có đủ bản lãnh biến thử thách thành cơ hội để thực hiện sứ mệnh
lịch sử trước nguy cơ bị Trung Quốc chiếm đoạt đất nước và Hán hóa dòng giống
Việt hay không.Thực tế đau buồn là trong gần tròn ba mươi năm qua, kể từ sau hội
nghị Thành Đô năm 1990, các tầng lớp lãnh đạo Việt Nam đã phục tùng Trung Quốc
và ức hiếp chính dân mình đến độ đã bị nhân dân đưa lên bia miệng là “hèn với giặc,
ác với dân”. Chỉ đến gần đây, đầu tháng Bảy 2019, khi tàu thăm dò địa chất Hải
Dương 8 của TQ được hộ tống bởi một đoàn tàu hải giám và dân quân xâm nhập vùng
biển Bãi Tư Chính thuộc đặc quyền kinh tế của Việt Nam và là nơi tập trung nhiều
nhất các lô dầu khí của Việt Nam, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao mới lên tiếng mạnh
mẽ phản đối Trung Quốc, yêu cầu “chấm dứt ngay các hành vi vi phạm, rút toàn bộ
tàu ra khỏi vùng biển Việt Nam; tôn trọng quyền chủ quyền, quyền tài phán của
Việt Nam theo đúng các quy định của Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển 1982
mà Việt Nam và Trung Quốc đều là thành viên.”
Đây là lần đầu
tiên Việt Nam nêu đích danh Trung Quốc để phản đối hành động xâm phạm chủ quyền
lãnh hải của VN, trái với quy định của luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, trong khi tỏ
rõ ý muốn dựa vào Hoa Kỳ để thoát khỏi vòng lệ thuộc TQ, chính phủ VN vẫn tiếp tục
ngăn cấm và đàn áp nhân dân chống chính sách xâm lược của Bắc Kinh. Tình trạng
oái oăm và nghịch lý đó không thể kéo dài. Giới lãnh đạo Đảng và chính phủ ở Việt
Nam đang cực kỳ lúng túng trước những diễn biến phức tạp của tình hình thế giới ảnh
hưởng đến Việt Nam, cụ thể là: chiến
tranh thương mại Mỹ-Trung, chiến lược ngăn chặn TQ của liên minh “Bộ Tứ”(Mỹ-Úc-Nhật-Ấn)
trong khu vực Ấn độ-Thái Bình Dương, nguy cơ Trung Quốc tấn công Đài Loan vì hòn
đảo này có xu hướng độc lập, và những cuộc biểu tình lên tới hai triệu dân ở
Hong Kong đòi quyền tự chủ sau ba tháng đã khiến chính quyền thân TQ bắt đầu phải
nhượng bộ nhưng cuộc tranh đấu của tuổi trẻ vẫn còn tiếp tục. Chuyến đi Mỹ sắp
tới, nếu có, của Tổng Bí thư/Chủ tịch Nguyễn Phú Trọng, có thể nâng quan hệ Việt-Mỹ
từ “đối tác toàn diện” sang “đối tác chiến lược” nhưng để đổi lấy quyết định gần
Mỹ xa Trung, Tổng-Chủ Trọng sẽ yêu cầu Tổng Thống Trump xác nhận “tôn trọng thể chế chính trị,
độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau” như đã công bố trong bản
Tuyên bố chung của hai nước sau hai cuộc gặp Obama-Sang năm 2013 và Obama-Trọng
năm 2015. Nói cách khác, Nguyễn Phú Trọng sẽ dựa
vào sự xác nhận của TT Trump để tiếp tục duy trì chế độ độc tài toàn trị theo
mô hình TQ.
Từ nay đến Đại hội
Đảng toàn quốc thứ 13 vào đầu năm 2021, dù những thành phần yêu nước và cấp tiến,
trong và ngoài Đảng, có khả năng và điều kiện thuận lợi để xoay chuyển tình thế
sang hướng “thoát Trung” và lộ trình dân chủ hóa hay không, công cuộc cứu nguy
ĐBSCL vẫn là một nhu cầu cấp bách không thể trì hoãn. Việt Nam không thể chờ đợi
cho đến khi “nước đến chân mới nhảy”, thậm chí tác giả Ngô Thế Vinh đã dùng ẩn dụ boiling frog syndrome để ví Việt Nam với trường hợp con ếch bị đem bỏ
vào một nồi nước lạnh rồi đun nóng lên dần. Con ếch không có một phản ứng nào
cho đến khi bị nấu chín.
Đó là lý do cần phải
có kế hoạch Cứu Nguy ĐBSCL thúc giục nhân dân thức tỉnh và hành động tự cứu thay
vì thờ ơ, vô cảm, hay chỉ lên tiếng than phiền hay báo động. Hơn ba năm trước,
tôi đã viết bài kêu gọi phát động chiến dịch cứu nguy ĐBSCL nhằm thúc đẩy nhân
dân áp lực chính quyền phải quyết liệt chống lại những mưu toan ác độc của
Trung Quốc.[7] Vì
thiếu điều kiện khả thi ở trong nước, “chiến dịch” đã không thể trở thành hiện
thực. Ngày nay, trước những diễn biến phức tạp của thời cuộc trong nước và quốc
tế, trong khi chờ đợi tình thế biến chuyển thuận lợi, kế hoạch Cứu nguy ĐBSCL cần
ưu tiên đáp ứng những nhu cầu cấp bách của người dân bằng những chương trình thực
tế, khả thi, chú trọng vào những hoạt động cứu trợ xã hội, những giải pháp kỹ
thuật và những cuộc vận độngquốc tế.
Như vậy, Dự án
CNĐBSCL sẽ gồm ba chương trình hoạt động chính:
1.
Cứu
trợ xã hội: giúp
đỡ nông, ngư dân bằng việc hỗ trợ tài chính, vật liệu hay hướng dẫn nghề nghiệp
để họ có thể vượt qua hay giảm bớt những khó khăn kinh tế do thiên tai vàcác đập
thủy điện của Trung Quốc gây ra, huy động sự tham gia của mọi giới, nhất là sự đóng
góp của giới doanh nghiệp giàu có và sự hướng dẫn kỹ thuật của các chuyên gia
trí thức mọi ngành.
2.
Nghiên
cứu giải pháp kỹ thuật:
các chuyên gia trong và ngoài nước hợp tác nghiên cứu, tìm kiếm những kỹ thuật
canh tác mới như nuôi tôm và thủy sản nước lợ, những sáng kiến làm giảm bớt hậu
quả của hạn hán như ngăn nước biển xâm nhập ruộng và xây nhà máy lọc nước mặn
thành nước ngọt, khai thác sử dụng năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt
trời có lợi ích cả về kinh tế lẫn môi trường, khiến cho việc xây thêm đập thủy
điện không còn cần thiết.
3.
Vận
động quốc tế:
kêu gọi chính phủ Hoa Kỳ và các nước có lợi ích trong khu vực, Liên Hiệp Quốc và
các tổ chức quốc tế, ngoài việc hỗ trợ các chương trình nhân đạo và phát triển
cho các nước miền hạ lưu sông Mekong, đặc biệt chú trọng vào mục tiêu chung là mạnh
mẽ yêu cầu và áp lực Trung Quốc từ bỏ độc quyền quản lý nguồn nước Mekong và đối
xử công bằng với các nước ở hạ lưu phù hợp với luật lệ xuyên quốc gia và bang
giao quốc tế.
Thực hiện ba loại
chương trinh trên đây, về mặt tinh thần, đều là trách nhiệm của chính phủ,
nhưng cho đến nay, do lợi ích nhóm, chính phủ đã không mấy quan tâm đến các hoạt
động khẩn cấp này. Đã đến lúc chính phủ phải thiết lập kế hoạch toàn diện, qui
mô, kêu gọi sự ủng hộ và hợp tác của tư nhân, phối hợp với các chương trình của
các tổ chức phi chính phủ, các ngành chuyên môn ở đại học, các chuyên gia quốc tế
về sông nước và môi trường, đẩy mạnh các hoạt động điều hợp và đối thoại với
Trung Quốc của Ủy hội sông Mekong (MRC) và hợp tác chặt chẽ với Sáng kiến vùng Hạ
lưu Mekong (LMI) do Hoa Kỳ hỗ trợ. Đây là hình thức phối hợp đối tác công tư
(public private partnertship, PPP) đã được áp dụng thành công ở nhiều quốc gia
đang phát triển. Sự tham gia của các chương trình tư nhân vào Dự án Cứu nguy Đồng
bằng Sông Cửu Long (CNĐBSCL), dù hạn chế và nhỏ bé hơn của chính phủ, cũng sẽ hỗ
trợ đắc lực cho những hoạt động hiện hữu hay bổ túc cho những hoạt động còn thiếu
sót của các cơ quan hữu trách để có thể đem lại kết quả mong đợi. Đặc biệt loại
chương trình thứ hai (giải pháp kỹ thuật) và thứ ba (vận động quốc tế) cần phải
có sự tham gia của trí thức, chuyên gia Việt Nam và ngoại quốc. Trong những năm
gần đây, nhiều nhân tài trong và ngoài nước đã tìm đến nhau trao đổi thông tin
và ý kiến về những vấn đề phát triển bền vữngnhưng chưa có cơ hội hợp tác trong
những công trình nghiên cứu hay thực nghiệm cụ thể.
Tính Khả thi của việc thực hiện Dự án
Dự án CNĐBSCL, được
quan niệm như một phần nhỏ nhưng rất quan trọng trong chiến lược quốc gia mà mục tiêu tối hậu là bảo vệ độc lập,
toàn vẹn chủ quyền trên đất và trên biển, chống lại mưu toan của TQ chiếm đoạt
VN làm căn cứ chiến lược để thống lĩnh Biển Đông và kiểm soát toàn khu vực. Tập
trung vào ĐBSCL, Dự án có mục đích không chỉ cứu vãn nền kinh tế nông, ngư nghiệp
ở 13 tỉnh miền Tây Nam phần mà luôn cả nguồn lợi xuất cảng quan trọng của cả nước.
Nhưng ngay cả khi giới hạn trong một khu vực, Dự án cũng chỉ đóng góp chứ không
thay thế cho một kế hoạch toàn diện cần phải có của chính phủ, nhất là dưới một
chế độ độc tài toàn trị mà cái gì cũng “đã có Đảng và Nhà nước lo.” Như vậy, trước
khi nói chuyện thực hiện hãy bàn về tính khả thi của Dự án ở Việt Nam. Ai sẽ
thiết lập và điều hành dự án ở ĐBSCL? Dự án có vượt quá khả năng và phương tiện thực
hiện của khu vực tư hay không? Các hoạt động của dự án có thể bị chính quyền
ngăn cấm hoặc sách nhiễu hay không?
Dự án CNĐBSCL được
trình bày như một kêu gọi đáp ứng nhu cầu khẩn cấp của đất nước mà bất cứ công
dân hay tổ chức dân sự nào ở trong hay ngoài nước (tạm gọi chung là tổ chức phi
chính phủ, hay NGO) cũng có thể thực hiện độc lập một phần hay nhiều chương
trình của dự án, hoặc hợp tác với các chương trình của chính phủ trên bình diện
địa phương, vùng miền hay toàn quốc, tùy theo khả năng chuyên môn và tài chính
của mỗi tổ chức. Mỗi NGO hay mỗi nhóm NGO sẽ phụ trách một hay nhiều chương
trình chọn lựa thích hợp. Theo cách phân công tự nhiên thì những NGO làm từ thiện
sẽ phụ trách những chương trình hoạt động loại 1, những hội khoa học kỹ thuật sẽ
nhận các chương trình loại 2, và các nhóm vận động về chính sách và giải pháp
chính trị/ngoại giao sẽ chú trọng vào các hoạt động loại 3.
Để giảm bớt chi
phí và gia tăng hiệu quả của Dự án, các tổ chức dân sự nên kết hợp thành nhóm
NGO thỏa thuận với nhau trong việc phân chia công tác và chi phí. Những nhóm
NGO như vậy sẽ dễ gây qũy hoạt động từ các nhà hảo tâm và các nguồn tài trợ
công hay tư ở trong hay ngoài nước. Sự hợp tác và chia sẻ thông tin giữa các
nhóm hoạt động, nhất là giữa các nhóm nghiên cứu (loại 2) và vận động (loại
3), cũng rất cần thiết vì thành tích của Dự án sẽ được biết đến nhiều hơn và có ảnh
hưởng lớn hơn. Cả ba loại chương trình đều quan trọng nhưng thực tế là các hoạt
động loại 3 (Vận động các chính phủ, quốc hội, tổ chức quốc tế, dư luận công
chúng, . . .) quan trọng nhất vì đây là tiếng nói của nhân dân, nếu được các
nhà làm chính sách quốc gia và quốc tế lắng nghe thì sẽ dẫn đến những giải pháp
có lợi ích thật sự cho sự tồn tại và phát triển của ĐBSCL, của Việt Nam và các
nước miền hạ lưu sông Mekong. Vì cần có thông tin và dữ kiện từ tất cả các nhóm
tham gia Dự án và nhờ những cách tiếp cận và quan hệ làm việc với nhiều đối tượng
khác nhau, quốc nội và quốc tế, nhóm Vận động cũng đương nhiên thích hợp với nhiệm
vụ cập nhật định kỳ các hoạt động của Dự án và làm các bản phúc trình tổng kết. Vì
là tiếng nói chung của nhân dân và liên lạc với tất cả các chương trình của Dự
án, các hoạt động loại 3 cần được tập trung và được đảm nhận bởi một tổ chức có
khả năng và kinh nghiệm lâu năm về vận động và thông tin, liên lac.
Từ trên 30 năm
qua, chính phủ Việt Nam đã đón nhận hàng nghìn chương trình nhân đạo và phát
triển của các NGO quốc tế kể cả những tổ chức của người Việt Nam ở nước ngoài.
Chính phủ cũng đã chấp thuận sự hợp tác về chuyên môn giữa các nhà khoa học và
chuyên gia trong và ngoài nước, do đó sẽ không có gì phải lo ngại về những đóng
góp của các NGO, hỗ trợ và bổ sung cho những chương trình cứu trợ nông, ngư dân
ĐBSCL mà chính phủ không thể cung cấp đầy đủ. Đối với những nỗ lực vận động quốc
tế nhằm “thuyết phục” Trung Quốc phải tôn trọng luật lệ quốc tế trong việc xử
lý nguồn nước Mekong đối với các quốc gia miền hạ lưu, chính phủ và nhân dân Việt
Nam tất nhiên phải cùng chung quan điểm, vì vậy chính phủ không có lý do gây
khó khăn cho những giải pháp bảo vệ sự sống còn của ĐBSCL và lợi ích của đất nước. Sự
kiện gần đây chính phủ đã tỏ ra cứng rắn trước hành vi trái phép của TQ đưa tàu
Hải Dương 8 xâm nhập khu vực Bãi Tư Chính trong vùng đặc quyền kinh tế của VN là một
tín hiệu thuận lợi cho các hoạt động chuyên môn của Dự án. Chính phủ chỉ cần tiến
thêm một bước cụ thể là kiện Trung Quốc trước Tòa án Quốc tế là hoàn toàn phù hợp
với ý nguyện của toàn dân và sự mong đợi của quốc tế. Trước hành động ức hiếp
quá đáng của TQ thậm chí ngăn cấm VN thi hành hợp đồng khai thác dầu khí với
các công ty ngoại quốc trong thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của VN, đã đến
lúc lãnh đạo VN phải dứt khoát không cho phép TQ tiếp tục chính sách “tầm ăn
dâu” hay “salami slicing” (cắt lát salami) lần lần chiếm đoạt hết nguồn lợi sinh
tử của VN. Trong khi đó, những cuộc vận động bảo vệ nguồn nước Mekong của các giới
nhân dân VN sẽ hậu thuẫn mạnh mẽ cho những đòi hỏi chính đáng của chính phủ.
Vai trò của người Việt Nam ở nước ngoài
Cộng đồng người
Việt hải ngoại, dù số đông đã lập nghiệp và mang quốc tịch nước ngoài, nhưng do
những quan hệ về chủng tộc, vån hóa và lịch sử với quê hương nguồn cội, vẫn thấy
có nghĩa vụ đóng góp cho những nỗ lực bảo vệ chủ quyền và phát triển đất nước. Nhiều
chuyên gia ở các nước tiền tiến có thể hợp tác tích cực với các đồng nghiệp ở
trong nước trong việc tìm kiếm các giải pháp cải thiện kỹ thuật canh tác giúp
cho nông dân có thể tiếp tục sản xuất lúa gạo và thủy sản, hoặc sử dụng năng lượng
gió hay năng lượng mặt trời thay cho thủy điện hay điện than để tránh ô nhiễm
môi trường. Tin tức mới nhất cho biết ngày 18/10 vừa qua, Pháp đã khánh thành
nhà máy năng lượng Mặt Trời Nổi đầu tiên lớn nhất châu Âu, không những cung cấp
đủ năng lượng cho trên 4,000 hộ gia đình, mà còn giúp giảm hơn 1.000 tấn khí
CO2 phát thải ra môi trường.[8]
Từ nhiều tháng qua, Kỹ sư Phạm Phan Long, chủ tịch Hội Sinh Thái Việt
(Viet Ecology
Foundation -- VEF) tìm giải pháp thay thủy điện, đã bỏ công nghiên cứu việc thiết lập Hệ thống Năng
lượng Mặt trời Nổi có Dự trữ (Floating Solar-with-Storage System, FSS) trên hồ Nam Ngum (một
phụ lưu sông Mekong) với số lượng điện năng GWh ngang với sức sản xuất của ba con
đập thủy điện Pak Lay, Pak Beng và Luang Prabang mà chính phủ Lào đang chuẩn bị
tiến hành, với giá KWh thấp hơn. Hệ thống FSS này đang được hoàn chỉnh và sẽ được
đệ nạp cho các cơ quan thẩm quyền Lào và quốc tế xem xét trong những ngày sắp tới. Tiếp
theo đó sẽ là đề nghị áp dụng hệ thống FSS cho Cam-bốt và Việt Nam.
Trí thức người Việt
ở nước ngoài, nhất là ở Mỹ, có nhiều khả năng và cơ hội vận động với chính phủ,
quốc hội và các cơ quan quốc tế có ảnh hưởng tới việc thiết lập các chính sách
thuận lợi cho Việt Nam thoát khỏi sự khống chế của Bắc Kinh. Sự hợp tác giữa bên
trong và bên ngoài như vậy rất hợp với chức phận tự nhiên của mỗi bên là trong
nước chủ động, bên ngoài hỗ trợ. Riêng về mặt vận động quốc tế thì cộng đồng ở
nước ngoài có nhiều điều kiện thuận lợi hơn người trong nước. Gần 10 năm trước
đây, tôi đã trình bày khá đầy đủ khả năng này trong bài “Trước hiểm họa Trung
Quốc: Kế hoạch hành động của người Việt hải ngoại” trên trang mạng Talawas
(02/07/2010) và Boxitvn (05/07/2010). Môt số chi tiết trong bài có thể được điều
chỉnh để phù hợp với tình hình thời cuộc hiện nay, nhưng nội dung cơ bản của kế
hoạch không có gì thay đổi. Để khỏi lập lại dài dòng, dưới đây là đường link dẫn
đến bài đó trên Boxitvn.net với lời giới thiệu của nhà báo Hoàng Hưng:http://www.boxitvn.net/bai/7041
Kết luận
Dự án Cứu nguy Đồng Bằng sông Cửu Long cho thấy rõ đời sống của 20
triệu dân ở 13 tỉnh ven sông và nguồn lợi kinh tế của cả nước đang bị hãm hại
trước mắt và có nguy cơ bị hủy diệt trong lâu dài bởi chuỗi đập thủy điện mà
Trung Quốc đã và đang tiếp tục xây ở thượng nguồn và một số đập khác ở hạ nguồn,
đặc biệt là những con đập của Lào rốt cuộc cũng do Trung Quốc giúp xây cất và
kiểm soát. Đây là mối đe dọa quá lớn cho sự sống còn của đất nước nằm trong đại
chiến lược của TQ là chiếm đọat VN làm bàn đạp thống lĩnh Biển Đông và toàn thể
khu vực.Trong khi chờ đợi chính phủ xây dựng kế hoạch tổng thể cứu nguy ĐBSCL với
sự đóng góp của chuyên gia nước ngoài và nguồn vốn quốc tế, những nỗ lực đáp ứng
nhu cầu thực tế trước mắt và lâu dài cần phải được thực hiện gấp. Dựán CNĐBSCL
không thuộc quyền sở hữu, điều hành hay kiểm soát của một cá nhân hay tổ chức
nào. Dự án này chỉ là một ý kiến, một đề nghị trình bày công khai, mong được
nhiều người tán thành, bổ sung và thực hiện tùy theo phạm vi khả năng của cá
nhân hay nhóm để góp phần bảo vệ đất nước mà không làm cho chính quyền phải lo
ngại. Tuy nhiên, vì chủ đích của Dự án là bảo vệ sự tồn tại của ĐBSCL và nguồn lợi
kinh tế của đất nước, công tác vận động để có được tiếng nói chung của nhân dân
và sự ủng hộ của quốc tế cần phải có sự phối hợp và hành động đồng bộ hơn là
hành động đơn lẻ.Trong trường hợp này, phương thức phối hợp giữa các đối tác công
và tư (PPP) như đã nói đến ở một đoạn trên lại càng có hiệu quả hơn.
Vì phải liên lạc với các nhóm thực hiện chương trình của dự án để
thâu thập thông tin và dữ kiện, đồng thời qua những cách tiếp cận và quan hệ
làm việc với nhiều đối tượng khác nhau, nhóm Vận động cũng đương nhiên thích hợp
với nhiệm vụ cập nhật định kỳ các hoạt động của Dự án và làm các bản phúc trình
tổng kết. Nhiệm vụ này nên được một tổ chức có khả năng và kinh nghiệm về vận động
đảm nhận. Đây không phải là công việc lãnh đạo hay điều hành dự án mà chỉ là công
việc liên lạc với các chương trình, tổng hợp thông tin và cổ động cho dự án.
Nhiệm vụ này chỉ cần giao cho một vài người phụ trách, cung cấp thông tin và dữ
kiện cho các chuyên gia vận động, với một bản tin định kỳ hay một trang web, nếu
cần. Điều này tránh được tình trạng lạm dụng quyền hành và tranh giành lãnh đạo
có thể xảy ra giữa các tổ chức cộng đồng hay xã hội dân sự.
Cách tổ chức, phân công và phối hợp theo hàng ngang như vậy cho thấy
những cá nhân và tổ chức tham gia thực hiện chương trình cũng là chủ của một phần
dự án, vừa thể hiện được tinh thần bình đẳng và cạnh tranh lành mạnh (healthy
competition) trong một “xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”(những mục tiêu mà
chính phủ đã nêu lên từ nhiều năm qua), vừa thu hút được sự ủng hộ cần thiết của
quốc tế. Điều đó sẽ tạo thành sức mạnh tổng hợp của dân tộc và sẽ khiến cho
Trung Quốc phải chùn bước xâm lấn và chiếm đoạt phi pháp. Các chương trình có thể
thực hiện bất cứ lúc nào và cần được chia sẻ thông tin bằng mọi phương tiện sẵn
có. Mong rằng không lâu sẽ có một tổ chức được đề cử hay tình nguyện đảm nhận
công việc thu thập thông tin từ các chương trình hoạt động của dự án được đúc kết trên
một Bản Tin (Newsletter) để phổ biến rộng rãi trong và ngoài nước.
Chỉ còn chưa đầy hai tháng nữa là tới phiên Việt Nam giữ vai trò
chủ tịch ASEAN, tức là có thêm lợi thế quốc tế để đem lại lợi ích chung cho các
nước trong khu vực. Việt Nam sẽ có thêm thẩm quyền trong những cuộc đàm phán với
Trung Quốc về những vấn đề chủ quyền, an ninh, hợp tác và phát triển, không chỉ
riêng các nước ASEAN mà bao gồm tất cả các nước liên quan đến Biển Nam Trung
Hoa, tức Biển Đông của Việt Nam. Riêng về
vấn đề lợi ích của các quốc gia miền hạ lưu sông Mekong, chủ tịch ASEAN cũng có
trách nhiệm hỗ trợ cho Ủy hội MRC trong những cuộc đối thoại với Trung Quốc về
quản lý nguồn nước Mekong trên cơ sở luật lệ xuyên quốc gia, đồng thời cũng hỗ
trợ các sáng kiến của Hoa Kỳ và đồng minh giúp đỡ các nước hạ lưu sông Mekong bảo
vệ kinh tế và môi trường trước những tác hại do chính sách kiểm soát nguồn nước
từ các đập thượng nguồn của Trung Quốc.
Tân Giám đốc Văn phòng MRC, Tiến sĩ An Pich Hatda, dù chưa làm việc được
một năm đã tỏ ra sốt sắng thực hiện lợi ích của các quốc gia hội viên qua quyết
định của chính phủ Cam-bốt đình chỉ dự án xây hai con đập Sambor và Stung
Treng, tránh gây thêm nguy hại cho ĐBSCL của Việt Nam. Hi vọng TS Hatda có thể
góp phần tích cực vào những nỗ lực của Hội đồng Chỉ đạo của MRC trong việc thuyết
phục TQ xử lý nguồn nước Mekong một cách công bằng và thiện chí hơn đối với các
nước ở hạ nguồn.
Dự án Cứu nguy Ðồng Bằng sông Cửu Long là một thử thách và cũng là
một cơ hội cho cả chính phủ và nhân dân trước trách nhiệm lịch sử. Tuy nhiên, vì
chính phủ có đầy đủ quyền hành và phương tiện nên việc thực hiện toàn bộ kế hoạch
là trách nhiệm chính của chính phủ với sự đóng góp của các tổ chức tư nhân. Nếu
chính phủ thực tâm muốn bảo vệ sự tồn tại của Đồng Bằng Sông Cửu Long và nguồn
lợi kinh tế nông ngư nghiệp quan trọng nhất của đất nước thì việc thực hiện Dự
án Cứu nguy ĐBSCL như đã trình bày trên đây là một cơ hội không có lần thứ hai
để lấy được hậu thuẫn của nhân dân và sự ủng hộ của quốc tế. Trước tiên, chính
phủ cần rút Petro Vietnam Power Corporation ra khỏi vai trò chủ đầu tư dự án xây
đập thủy điện Luang Prabang lớn nhất của Lào trên dòng chính sông Mekong vì hiển
nhiên là con đập này sẽ phá hoại Đồng bằng sông Cửu Long nhiều hơn nữa. Đã đến
lúc các lãnh đạo cần chứng tỏ quyết tâm từ bỏ lợi ích nhóm và đoạn tuyệt mọi quan
hệ lệ thuộc Trung Quốc như những điều kiện tiên quyết (sine qua non) để thành công.
Có lãnh đạo sáng suốt nào lại bỏ lỡ cơ hội cứu nước thuận lợi này
để bị nhân dân và lịch sử kết án muôn đời về tội bán nước và hãm hại dân tộc?
20 tháng Mười 2019
Lê Xuân Khoa
Một số bài và hình ảnh liên quan:
6. “Nguy cơ chiến
tranh nước gia tăng trên sông Mê Kông,” bản dịch của Đỗ Tùng,
danlambaovn.blogspot.com
[1]David Hutt, “Water war risk rising on the Mekong”, Asia Times, Oct. 16, 2019.Xem bản dịch toàn bài của Dân Làm Báo trong mục Bài liên quan (số
6) ở trang cuối bài này. Theo Kỹ sư Phạm Phan Long, TQ chỉ góp có 40% lưu lượng
sông vào mùa khô và trung bình 16% cho cả năm. Như vậy, họ chỉ dùng vũ khí này
hiệu quả khi có hạn lụt vì khi đóhọ mới vận hành các hồ đóng hay xả để gây xáo
trộn và làm hạn hán hay lũ lụt khốc liệt hơn và cũng chỉ ảnh hưởng Thái Lan và
Lào là chính. Năm 2016, khi TQ xả nước cứu hạn, VN không cảm nhận được kết quả.Tuy
nhiên, nếu TQ liên minh với các đập ở Lào (mà họ kiểm soát) để chặn nước
Mekongvào mùa khô hoặc xả nước bừa bãi vào mùa lũthì cả Cam-bốt và Việt Namđều
chết dưới chân họ.
[2] Những con số về nông sản, thủy sản và số lượng xuất khẩu được dẫn từ
Wikipedia.
[3]Ngô
Thế Vinh, “Việt Nam thất thủ chiến lược trên địa bàn sông Cửu Long,” báo Tiếng Dân, 25.8.2019.
[4]Xem
mục Bản Tin trên báo Tiếng Dân, ngày
17.8 và 23.8.2019.
[5] https://www.nytimes.com/2019/10/12/world/asia/mekong-river-dams-china.html
[6] Cố Thủ tướng Võ văn Kiệt chuẩn bị chuyến đi Hòa Lan vào tháng Sáu 2008
để tìm hiểu lợi ích việc xây đê ngăn nước biển, nhưng chưa kịp đi thì mất. Khi
đó, các chuyên gia của Hội Sinh Thái Việt (Viet Ecology Foundation -- VEF) ở
California cũng đã soạn thảo xong một concept paper mấy chục trang về việc xây
một “đê chiến lược”vừa bảo vệ vừa phát triển ĐBSCL sẵn sàng chuyển cho nhóm
nghiên cứu của ông Kiệt.
[7]
Lê Xuân Khoa, “Cần phát động chiến dịch Cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long”, Bauxite VN, 16/3/2016.
[8]
https://vietnambiz.vn/phap-khanh-thanh-nha-may-nang-luong-mat-troi-noi-lon-nhat-chau-au-20191019141501195.htm