Từ
Thức
 |
| Nhà văn Tiểu Tử ký lưu bút tặng bạn đọc trong buổi ra mắt sach tại Paris 3/1/2015 |
André Gide nói ‘’ C’est avec les beaux sentiments qu’on fait de la mauvaise
littérature ‘’ ( Với những tình cảm
tốt, người ta làm văn chương dở ) (1) . Tiểu Tử là một nhà văn đã chứng
minh ngược lại, có thể viết hay với những tình cảm tốt. Trong tác phẩm của ông,
hầu như chỉ có những tình cảm tốt , chỉ có tình người. Một nhân vật nói về
một nhân vật khác trong truyện ngắn ‘’Made in Vietnam’’ : người chi mà tình nghiã quá héng ? ‘’ . Độc giả nghĩ tới câu đó mỗi
lần lại gần những nhân vật của Tiểu Tử. Người chi mà tình nghiã quá héng. Độc
giả chai đá tới đâu , đọc Tiểu Tử cũng không cầm được nước mắt. Người ta
khóc, nhưng sau đó thấy ấm lòng, vì thấy trong một xã hội đảo lộn, vẫn còn đầy
tình người, vẫn còn đầy thương yêu, vẫn còn nghiã đồng bào vẫn còn những người
tử tế . Và thấy đời còn đáng sống. Một nhà văn Pháp nói văn chương, trước hết là
xúc động. Trong truyện ngắn của Tiểu Tử, sự xúc động hầu như thường trực.
Miệt
Vườn
Tiểu
Tử là một nhà văn miền Nam điển hình, con đường nối dài của những Hồ Biểu Chánh,
Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam. Văn của ông là lối kể chuyện của người miền Nam, bình
dị nhưng duyên dáng, duyên dáng bởi vì bình dị, tự nhiên. Tiểu Tử không ‘’ làm
văn ‘’ . Ông kể chuyện ; không có chữ thật kêu, không có những câu chải
chuốt. Với cách viết, với ngôn ngữ chỉ có những tác giả miền Nam mới viết được.
Không hề có cường điệu, không hề có làm dáng. Người đọc đôi khi có cảm tưởng tác
giả không mấy ưu tư về kỹ thuật viết lách. Ông viết với tấm lòng.
Ngay
cả tên những nhân vật cũng đặc miền Nam, không có Lan, Cúc, Hồ Điệp , Giáng Hương
như trong tiểu thuyết miền Bắc, không có Nga My, Diễm My , Công Tằng Tôn Nữ như
Huế, chỉ có những con Huê, con Nhàn, con Lúa, thằng Rớt, thầy Năm Chén, thằng
Lượm , bà Năm Chiên, bà Năm Cháo lòng. Các địa danh cũng đặc Nam kỳ, không
có Cổ Ngư, Vỹ Dạ, Thăng Long, chỉ có những Nhơn Hoà, Cồn Cỏ, Bò Keo, Bình Quới,
những tên, những địa danh rất ‘’miệt vườn’’, chỉ đọc cũng đã thấy dễ thương, lạ
tai, ngồ ngộ. Âm thanh như một câu vọng cổ ai ca bên bờ rạch.
Tiểu
Tử , 88 tuổi, kỹ sư dầu khí, tác giả nhiều tập truyện ngắn ( Những Mảnh Vụn, Bài
ca Vọng Cổ, Chuyện Thuở Giao Thời ) học ở Marseilles, hiện sống ở ngoại ô
Paris, nhưng văn của ông không lai Tây một
chút nào. Rất Việt nam, đúng ra rất Nam Việt, với lối viết như người ta kể chuyện
bên ly la de, bên tô hủ tíu, với những chữ nghen,
chữ héng, chữ nghe..’’ Cần gì cứ nói nghe
cô Hai, đừng ngại. Mình với nhau mà ..’’.Dưới ngòi bút của một tác giả
người Bắc, người Trung, gọi người đàn bà là con Huê, con Nhàn có vẻ hỗn, ở Tiểu
Tử, nó chỉ có sự thân ái.
Hồ
Biểu Chánh, Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam, Tiểu Tử đã chứng tỏ ngôn ngữ địa phương,
cách diễn tả địa phương làm giầu cho văn hoá dân tộc. Cố gắng bắt chước lối diễn
tả Hà Nội là một lầm lỗi, nó chỉ làm cái vốn văn hoá của ta nghèo đi. ( Sự thực
Hà Nội ngày nay không còn gì là nơi văn vật, cái gì cũng ‘’ đéo ‘’. Còn báo Nhân
Dân không ? Đéo còn, chỉ còn Người Hà Lội )
Những
giọt nước mắt
Văn
chương là hư cấu, nhưng đọc Tiểu tử, người ta thấy cái chân thực, có cảm tưởng
không có chi tiết nào là kết quả của tưởng tượng. Tất cả đều là những chuyện tác
giả đã sống, hay đã nghe kể lại . Vả lại, ở Việt Nam, thực tế vượt xa tưởng
tượng. Cái đau đớn, cái thảm kịch mỗi người Việt Nam đã, đang sống, không có
người viết văn nào, giầu óc tưởng tượng tới đâu, có thể bịa ra. Trong ‘’ Thầy
Năm Chén ‘’, ông thầy thuốc, suốt đời làm việc nghiã, bị cách mạnh hành hạ, chuẩn
bị cho con vượt biên. Khi giã từ con, ông đưa cho con, thằng Kiệt, ‘’ một cái gói mầu đỏ đã phai màu, cột làm
nhiều gút’’ , nói : ‘’cho con cái ni (ông già người gốc Huế ). Con giữ trong người để hộ thân.’’ Kiệt
đến Cannada an toàn, một ngày dở cái gói của cha cho ngày vượt biển. Trong đó
có … ba cái răng vàng. Thầy Năm Chén, nhờ ơn cách mạng, trở thành vô sản đã cạy ba cái răng vàng cho con làm của hộ
thân đi tìm đường sống ở xứ người. Độc
giả hiểu tại sao từ ngày con đi, ông Năm Chén chỉ húp cháo.
‘’
Chiếc Khăn Mùi Xoa ‘’ có thể coi là điển
hình cho truyện ngắn Tiểu Tử , trong đó có sự xúc động cao độ, đẫm nước mắt,
với những nhân vật nhân hậu, giầu tình nghiã, những chi tiết éo le như một cuốn
phim tình lãng mạn, nhưng đơn giản, chân thực.
Một
người Việt tị nạn ở Pháp về thăm nhà, gặp những người bạn học cũ, trong đó có
nhân vật chính, ‘’ con Huê ‘’, sự thực là một người đàn bà đã đứng tuổi. Ông ta
kể lại : ‘’Con Huê tiễn tao ra cổng, đứng ngập ngừng một
lát rồi bỗng nói một mạch, là lạ, như tụi mình trả bài thuộc lòng thuở nhỏ :
Anh qua bên Tây , gặp anh Cương nói em gởi lời thăm ảnh . Nó nói rồi bỏ chạy vội
vào trong, tao thấy nó đưa tay quệt nước mắt mấy lần. Tao đứng chết trân, nhớ lại
lời con Nhàn, em con Huê, nói với tao : Anh biết không, chị Huê thương anh
Cương từ hồi còn nhỏ lận . Người con gái ở quê mình nó thật thà, trung hậu
đến mức độ mà khi trót thương ai thì thương cho đến chết. Họ coi đó là tự nhiên
, phải có nước lớn nứơc ròng ‘’.
Tiểu
Tử viết chuyện tình âm thầm của người đàn bà từ ngày còn đi học, tới ngày nay đã
bạc đầu, với người bạn trai ngày xưa tên là Cương, nhưng sóng gíó 75 đã khiến
người đàn ông bỏ nước đi lánh nạn. Người con gái của ông Cương, đang sống ở
Bruxelles, đọc truyện, cho tác giả hay bố mẹ đều đã qua đời. Trước khi chết, Cương
dặn con gái : ‘’ Con ráng tìm cách về Nhơn Hoà, Cầu Cỏ, trao cái
này cho cô Hai Huê, nói ba không quên ai hết ‘’. ‘’Cái này ‘’ là một bao thư,
trong đó có chiếc khăn mùi xoa cô Huê đã tặng Cương thời trẻ. Người con gái thấy
thương bố , thương cô Hai Huê không cùng. Cô gái đi Việt Nam, một xứ xa lạ, tìm
về Nhơn Hoà, Cầu cỏ, tìm người đàn bà tên Huê để trao lại kỷ vật của người đã
qua đời. Cô Hai Huê xỉu đi khi nghe tin người bạn xưa đã chết. Hai người đàn bà,
một già, một trẻ ôm nhau khóc. Cô gái mang cô Hai Huê sang Bỉ, sống với nhau như
mẹ con. Người chi mà…Nếu bạn là người tưởng mình có tâm hồn sỏi đá vì đã sống, đã
chứng kiến đủ mọi thảm kịch của đời sống, nhất là đời sống của một người Việt
Nam, bạn sẽ ngạc nhiên thấy mình đang lau nước mắt.
Không
Điên Cũng Khùng
Thế
giới truyện ngắn của Tiểu Tử xoay quanh hai đề tài chính: những kỷ niệm về một
Miền Nam hiền hoà, chất phác, nhân hậu ngày xưa, với những trò vui đùa, nghịch
ngợm của đám bạn bè trẻ, những mối tình mộc mạc của những người dân quê và, sau
đó, những đảo lộn sau 75, khi tai họa trên
trời giáng xuống. ‘’ Tất cả đều bị xáo trộn,
bị nghịch lý đến nỗi tao sống trong đó mà lắm khi phải tự hỏi : làm sao có thể như vậy được ‘’. Một xã hội
vô tư, kể cả vùng quê, trở thành địa ngục. Chỉ còn hận thù, phản trắc, gian sảo,
cướp đoạt, dối trá.
Những
nhân vật của Tiểu Tử không còn cười đuà, vui chơi, dễ dãi nưã. Đó là những nhân
vật đầy ưu phiền như ông Tư, như bà Hai, như thầy Năm Chén, như anh Bẩy, như bà
Năm Cháo lòng. Một xã hội đổ nát, rách bươm. ‘’Những người ‘’cách mạng’’ xông vào nhà, ngang nhiên hùng hổ, như một bọn
cướp. Họ ‘’bươi ‘’ từ dưới lên trên, từ trên xuống dưới, từ trước ra sau, từ
sau ra trước…giống như gà bươi đống rác.Gặp gì kiểm tra nấy. Vậy rồi…hốt hết.
‘’
Sau
75 , người ta truyền nhau một câu ca dao mới : Thằng khôn thì đã vượt biên. Những thằng ở lại không điên cũng khùng.
Các nhân vật của Tiểu Tử, vốn là những người miền Nam hiền lành, dễ tin, yêu đời,
nhiều người đã hết lòng với ‘’kháng chiến ‘’, sau ‘’ cách mạng’’, đều bị đàn áp,
gia sản bị cướp đoạt trắng trợn trong những chiến dịch ‘’ đánh tư sản mại bản
‘’ trở thành không điên cũng khùng
Ông
Tư ( trong IM LẶNG ) là người có gia sản ở Saìgòn, đã bí mật đóng góp tài chánh
cho ‘’Giải Phóng’’. Khi Cộng Sản chiếm miền Nam, không những không được trả ơn,
mà bị hành hạ, gia sản bị cướp sạch. ‘’ Bỗng
nhiên ông Tư nhận thức rằng tất cả những gì thuộc về ông bây giờ chỉ còn lại người vợ cuả ông đang chờ đợi ông ở
nhà ‘’. Nhưng bà vợ tiếc cuả, uất hận vì bị cách mạng lưà gạt, suốt ngày
đay nghiến, trách móc chồng. Rốt cuộc hai vợ chồng tìm được cách chạy sang Pháp,
nơi con trai ông đã được bố mẹ gởi đi du học, đã thành đạt, có nhà cưả sang trọng.
Ông con hỏi bố ở chơi bao nhiêu ngày. Ông Tư nói ở lại luôn. Ông con nói, giọng
đặc ‘’Việt kiều yêu nước’’ : ‘’ Ủa,
sao lại ở luôn. Bây giờ nước nhà độc lập rồi, không còn thằng nào ngồi trên cổ
mình hết; vậy mà ba má bỏ qua đây luôn. Thiệt là vô lý ‘’. Ông Tư trở thành một người câm, không nói gì với ai nưã.
Cho đến một hôm ông lầm lũi lội xuống biển cho nước cuốn đi. Ông Tư là một ‘’
thằng khôn’’ đã vượt biên, nhưng cái đau đớn bám ông già cho dù có trốn ở cuối
chân trời, cuối cùng chỉ có nước biển mới rửa sạch.
Bà
Hai ( trong Thằng Đi Mất Biệt ), con cái chết, gia tình tan nát, suốt ngày ngồi
chờ đưá con trai còn lại bị đưa đi cải tạo. ‘’ Khi trời nắng ráo, bà đi tuốt ra ngoài vàm rạch, lên ngồi trên môi đất
có thể nhìn thẳng qua bên kia sông. Như vậy, ‘ khi nào thằng nhỏ nó về, mình thấy nó từ đằng xa, nó có đi đò, trong đám đông,
mình cũng nhìn ra đươc nó liền hà ‘’.
Thầy Năm Chén, phòng mạch bị chiếm, con trai phải bỏ đi vượt
biển. ‘’Chia tay nhau mà hai cha con không
dám ôm nhau. Sợ người ta để ý. Thầy không đưa con ra cổng nghiã trang. Sợ người
ta để ý. Thầy không dám để rơi một giọt nước mắt. Sợ người ta để ý. Thầy chỉ thở
dài. Thời buổi bây giờ chỉ thở dài là không ai để ý. Bởi vì ai cũng thở dài hết
‘’.
Ông già bới rác ( truyện cùng tên ) là một ông già có công
với ‘’cách mạng’’, bi cách mạng cướp hết không còn manh giáp, trở thành khùng,
suốt ngày lang thang ngoài đường bới rác, ‘’
tao bới rác để kiếm mấy thằng Việt Cộng tao đã nuôi trong nhà ‘’
Trong Những Mảnh Vụn
, người yêu ‘’ đi chui bán chánh thức
‘’, nghiã là đi vượt biển do cán bộ tổ chức, biệt tăm, chắc mất xác vì tầu quá
cũ bị chìm , anh Bâỷ suốt ngày, như một người mất hồn, đi qua lại tất cả
những nơi ngày xưa hai người vẫn hẹn hò. ‘’
Bẩy không biết mình đang đi lượm những những mảnh vụn của cuộc tình. Nếu không
có cái ‘’ngày cách mạng thành công ‘’ đã thật sự thành công trong nhiệm vụ đập
nát tất cả những gì của miền Nam, kể cả những gì nhỏ bé nhứt, tầm thường nhứt
như tình yêu của chàng trai và cô gái đó ‘’.
Bà Năm cháo lòng ‘’
vẫn bán cháo lòng, lâu lâu vẫn chửi thằng con mà giống như bà chửi cả nước ‘’
Đọc Tiểu Tử, người ta không thể không xúc động. Nhưng văn
Tiểu Tử cũng đầy nét khôi hài, những nhận xét ngộ nghĩnh. Phòng mạch của Thầy Năm
Chén ‘’bịnh nhơn cũng vắng. Làm như người
ta sợ quá rồi…quên bịnh. Trái lại, bên phía chuà thì lại đông người lui tới và
ngày nào cũng có người. Làm như người ta chỉ còn biết …dựa vào Phật ‘’.
Qua vài nét chấm phá, ông ghi lại những cảnh trái tai gai mắt, những cảnh lố bịch
của những người thắng trận. Những cảnh không biết nên cười hay nên khóc diễn ra
trước mắt, mỗi ngày, chỉ cần ghi lại, không cần thêm thắt, bình luận. André
Gide : Plus un humouriste est
intelligent, moins il a besoin de
déformer la réalité pour le rendre significative ( Một nhà khôi hài càng thông
minh, càng không cần bóp méo sự thực để làm cho nó có ý nghiã ). Tiểu Tử không
cần bóp méo sự thực, chỉ việc cúi xuống lượm, ghi lại những cái lố lăng, đảo lộn
luân thường diễn ra mỗi ngày, trước mắt.
Muốn hiểu lịch sử, hay xã hội trong một giai đoạn lịch sử,
không gì hơn là đọc các nhà văn. Hơn là những sử gia, những nhà biên khảo, nhà
văn, trong vài chữ, vài nét, cho thấy mặt thực của xã hội. Văn chương đi vào trái
tim, trong khi biên khảo chỉ đi vào trí óc. Không có xúc động, rất khó có cảm
thông, không có cảm thông, không sống với người trong cuôc, làm sao hiểu được ?
Một câu danh ngôn : ‘’ một người chết là một bi kịch, một triệu người chết
chỉ là một con số thống kê ‘’. Nhà văn không làm thống kê, chỉ ghi lại bi kịch
của mỗi nhân vật, của tôi, của anh , của mỗi người. Mỗi câu chuyện là một bi kịch ;
hay bi hài kịch - farces tragiques-của
một thời đảo điên.
Truyện ngắn Tiểu Tử, với lối hành văn bình dị, linh động là
một cuốn tự điển sống của ngôn ngữ miền Nam thời chưa loạn. Đó là kho tàng quý;
trong khi ở hải ngoại, chữ Việt càng ngày càng lai Tây, lai Mỹ; trong nước càng
ngày càng lai Tầu, với những chữ, những lối nói ngớ ngẩn, đôi khi kỳ quái, khiến
tiếng Việt không còn là tiếng Việt, báo hiệu một ngày người Việt không còn là
người Việt. Và, từ đó, nước Việt không còn là nước Việt. Nguyễn Văn Vĩnh :
tiếng Việt còn, nước Việt còn…
Truyện ngắn Tiểu Tử là những giọt nước mắt, những tiếng
thở dài, nụ cười đùa cợt trong những ngày bình an và ngay cả, nhất là, trong cơn
đớn đau cùng cực. Ông là một nhân chứng quý báu của một giai đoạn bi thảm của
một thuở giao thời. ‘’Chuy ện Thuở Giao Thời ‘’ là tựa tập truyện sau cùng của
tác giả. Nhưng chữ thuở giao thời còn nhẹ quá. Phải nói là một cuộc đổi đời ghê
rợn nhất trong lịch sử dân tộc Việt, một dân tộc vốn đã quen ăn nằm với máu và
nước mắt ( 2)
.
TỪ
THỨC ( Paris JAN 2015 )
_________
1 . A.Gide muốn
nói muốn viết văn, phải đi vào tận cùng tâm khảm của con người. Và nếu đi tới
cùng, sẽ thấy nhiều cái xấu, cái lở lói. Bản chất con người phức tạp, đời sống
phức tạp, cái xấu cái tốt lẫn lộn. Văn chương phải lột trần được cái sự thực đó.
2. Trên đây là bài nói
chuyện nhân dịp ra mắt sách của Tiểu Tử ở Paris, ngày 03/01 /2015 .
Những đoạn văn được trích dẫn từ ba tuyển tập truyện ngắn : Những Mảnh Vụn ,
Tiếng Ca Vọng Cổ, ChuyệnThuở Giao Thời. Điạ chỉ e-mail liên lạc :
vanvovan9@gmail.com