Vũ Ngọc Hoàng
"Có những người lúc đầu khi chưa có quyền lực thì
tốt, nhưng sau đó, khi đã có quyền lực trong tay thì dần dần trở nên hư hỏng,
thành người xấu; thậm chí đến mức có thể phản bội nhân dân, bán rẻ Tổ quốc vì
ngai vàng của cá nhân".
LTS:
Tuần Việt Nam trân trọng giới thiệu bài viết mới nhất của Tiến sĩ Vũ Ngọc
Hoàng, nguyên phó trưởng ban Tuyên giáo Trung ương, xung quanh một vấn đề mà
ông luôn trăn trở - quyền lực và kiểm soát quyền lực.
Quyền
lực như “con ngựa” bất kham, người không đủ nhân cách mà giao cho họ cầm cương
thì nó sẽ tung phá, gây đổ ngã và làm chết cả người ngồi trên yên ngựa. Quyền
lực là "con dao" hai lưỡi, có thể phục vụ cho đời và cũng có thể làm
hại đất nước nếu rơi vào tay những kẻ bất tài, tham lam.
Năm
2011, Đại hội XI của Đảng Cộng sản Việt Nam đã đề cập, dù là mới thoáng qua,
việc kiểm soát quyền lực. Rất tiếc là chủ trương đó chưa được triển khai thực
hiện cụ thể. Trước và trong Đại hội XII, Tổng Bí thư của Đảng ít nhất đã hai
lần nhấn mạnh phải kiểm soát quyền lực.
Gần
hai năm trước, trong bài “Tham vọng quyền lực và sự tha hóa”, tôi có viết ý
kiến về kiểm soát quyền lực và trả lời phỏng vấn của báo chí về việc này. Thời
gian gần đây một số tờ báo có đặt vấn đề phỏng vấn tôi yêu cầu nói tiếp ý kiến
về kiểm soát quyền lực. Đó là lý do khiến tôi viết tiếp bài này trao đổi thêm
để bạn đọc tham khảo.
Câu hỏi trước tiên cần
nói thêm là vì sao phải kiểm soát quyền lực? nếu không kiểm soát quyền lực thì
sẽ thế nào?
Mặt tiêu cực của quyền lực
Quyền lực vốn là của
cộng đồng nhân dân, khởi đầu là thế, và mãi mãi cũng là thế, không phải của
thần linh, không phải của bất kỳ cá nhân ai, của một gia đình trị hoặc một tộc
họ nào; cũng không phải của bất kỳ một tổ chức nào khác.
Từ lâu Đảng Cộng sản
Việt Nam đã nhận thức được và đã nhiều lần khẳng định trong các Nghị quyết rằng
quyền lực thuộc về nhân dân. Nhân dân không trực tiếp nắm giữ tất cả, mà chỉ
nắm giữ một số vấn đề then chốt (sẽ nói sau), còn lại là ủy quyền cho nhà nước
quản lý và sử dụng quyền lực để bảo vệ và phục vụ nhân dân, kiến tạo một quốc
gia phát triển.
Tuy nhiên, trong lịch
sử, đã từng có không ít trường hợp những người (hoặc nhóm người) bằng các thủ
đoạn chính trị đã cướp đoạt quyền lực của nhân dân, biến nhân dân thành đối
tượng bị cai trị. Nhân dân sau khi ủy quyền thì mất quyền, còn người được ủy
quyền thì dần dần bị quyền lực làm tha hóa. Họ sử dụng quyền lực không phải để
bảo vệ và phục vụ nhân dân như mục đích ban đầu, mà để phục vụ lợi ích của cá
nhân, gia đình, dòng họ, cho một nhóm người, họ quay lại ức hiếp nhân dân, biến
nhân dân từ chủ nhân của quyền lực thành đối tượng bị chèn ép, bị ức hiếp, bị
tước đoạt.
Ở bất kỳ đâu và bất kỳ
lúc nào, quyền lực cũng luôn có hai mặt. Mặt tích cực, nó là công cụ hữu hiệu
bậc nhất để tập hợp lực lượng xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xây dựng một xã hội
tốt đẹp, nếu như quyền lực ấy được trao cho những con người có nhân cách tốt.
Mặt tiêu cực, nó luôn
làm tha hóa những con người và bộ máy sử dụng quyền lực nhưng lại yếu kém về
nhân cách và không có cơ chế tốt để kiểm soát quyền lực. Sự tha hóa như vậy có
từ trong bản chất tự nhiên của con người và quyền lực. Có những người lúc đầu
(khi chưa có quyền lực) thì tốt, nhưng sau đó, khi đã có quyền lực trong tay
thì dần dần trở nên hư hỏng, thành người xấu; thậm chí đến mức có thể phản bội
nhân dân, bán rẻ Tổ quốc vì ngai vàng của cá nhân.
Cá biệt có những người
thay đổi bản chất rất nhanh, chỉ sau một lần bỏ phiếu, họ gần như trở thành một
người khác hẳn, từ dáng đi, cách nói, cách bắt tay. Họ khệnh khạng hơn, có vẻ
"oai vệ" hơn, "bề trên" hơn. Khi người ta đến được đỉnh cao
của "chiến thắng" trong quyền lực thì đấy là lúc người ta bắt đầu
thua, mà trước tiên là thua chính mình.
Trên đỉnh cao của
quyền lực ít ai nhìn thấy tai họa ẩn chứa vốn có từ bên trong quyền lực ấy, nếu
không phải là người lãnh đạo có nhân cách lớn, minh triết uyên thâm, có khả
năng vượt qua chính mình và ma lực cám dỗ của quyền lực, để tịnh tâm nhìn xa
trông rộng. Khi đã có trong tay tất cả thì đấy cũng là lúc tự mình bắt đầu đánh
mất dần.
Tha hóa quyền lực dẫn đến sụp đổ chế độ
Việc kiểm soát quyền
lực trước tiên là để bảo đảm cho quyền lực luôn thuộc về đúng chủ nhân của nó,
tức là thuộc về nhân dân, được sử dụng đúng mục đích, không bị lợi dụng, lạm
quyền. Khi quyền lực bị lạm dụng thì tất yếu sẽ tha hóa bộ máy cầm quyền, và
cũng là nguyên nhân quan trọng nhất dẫn đến tha hóa đạo đức xã hội.
Sự tha hóa quyền lực
tất yếu sẽ dẫn đến sụp đổ chế độ chính trị. Nếu sự tha hóa ấy không dừng lại và
lành mạnh hóa thì sụp đổ là không thể khác, chỉ còn là vấn đề thời gian. Sự sụp
đổ ấy chính là tự đổ, không phải do ai phá và cũng không ai cản nổi.
Có những suy nghĩ rất
ấu trĩ sai lầm khi cho rằng nắm cho chắc lực lượng vũ trang là có thể đẩy lùi
sự sụp đổ. Không đâu! Liên Xô ngày trước cả quân đội và lực lượng an ninh KGB
còn rất mạnh, bậc nhất thế giới, vậy mà đến một lúc, khi sự tha hóa đã đến
ngưỡng, thì cả một chế độ được cho là thành trì ấy bỗng chốc đổ ào, đến mức
không tưởng tượng được, không hiểu nổi.
Nhiều người đã giải
thích rằng do địch phá bằng “diễn biến hòa bình”... Không phải như thế đâu! Đấy
là cách giải thích miễn cưỡng, không có cơ sở khoa học, tự trấn an mình. Địch
thì lúc nào mà chả phá ta? Do phá ta nên nó mới là địch. Địch mà không phá ta
mới là chuyện lạ.
Phá là việc của địch,
còn ngã đổ là chuyện của ta. Nếu cử đổ lỗi cho địch thì rồi chẳng biết cách nào
mà sửa. Địch phá Liên Xô ư? Phá sao bằng thời kỳ trước đó, khi 14 nước đế quốc
tập trung bao vây nhà nước nhân dân còn non trẻ, rồi nội chiến, rồi chủ nghĩa
phát-xít đã tập trung cao độ lực lượng với nửa nghìn sư đoàn thiện chiến trong
đại chiến thế giới lần thứ 2 để tiêu diệt Liên Xô, nhưng không tiêu diệt được.
Ngược lại, Liên Xô đã
lớn mạnh thành một cường quốc hàng đầu thế giới. Sao bây giờ địch giỏi vậy, tài
tình vậy, chẳng tốn một viên đạn mà Liên Xô vẫn đổ ào không cứu vãn được, cứ
như một cơn đột quỵ dữ dội và bất ngờ. Địch mà giỏi như vậy thì thật đáng kính
phục?
Những nhà tuyên truyền
“ngây thơ” đã vô tình tâng bốc địch, vậy mà cứ tưởng thế mới là có lập trường
địch - ta. Bản chất của vấn đề Liên Xô đổ là tự đổ, do tha hóa quyền lực mà đổ,
do không thể tự đứng được nữa mà đổ, do thối nát mà đổ, chứ chẳng phải ai xô
ngã được.
 |
|
|
Tham nhũng, lợi ích nhóm lan cả vào chốn thiêng liêng
Đặc điểm chính trị quan trọng nhất của xã hội xã hội chủ nghĩa (XHCN) chân
chính là quyền lực thật sự và luôn luôn thuộc về nhân dân. Chỉ khi ấy mới có một
nền chính trị thật sự tốt đẹp và bền vững.
Thực tế lịch sử nhân loại đã cho thấy: nhà nước của chủ nô, của vua và các
tập đoàn phong kiến, nhà nước của quan lại tha hóa (như Liên Xô giai đoạn sau
chẳng hạn) và nhà nước của tài phiệt (tư bản hoang dã thời kỳ đầu) cuối cùng
đều phải ngã đổ và kết thúc. Chỉ có nhà nước của dân, thật sự của dân, thì mới
bền vững lâu dài, vì dân là vạn đại.
Vì vậy, việc kiểm soát quyền lực vừa là giá trị nhân văn của một xã hội
tiến bộ, phòng chống sự tha hóa của Nhà nước và xã hội, đồng thời là để thực
hiện mục tiêu XHCN chân chính, để có được một nhà nước bền vững lâu dài phục vụ
nhân dân.
Khi quyền lực không được kiểm soát thì mặt trái của nó chính là tác nhân
quan trọng nhất làm tha hóa cán bộ, tha hóa những con người được trao quyền
lực, rồi tha hóa cả bộ máy, làm cho bộ máy bị biến chất, không còn là nhà nước
của dân, mà dần dần thành nhà nước phản bội nhân dân.
Trong bất kỳ điều kiện nào, sự tha hóa quyền lực ở cán bộ và các cơ quan
lãnh đạo quản lý, đều là nguyên nhân lớn nhất làm cho đạo đức xã hội xuống cấp,
văn hóa suy đồi, dân tộc bị mất dần sức mạnh nội sinh, xã hội trì trệ và quốc
gia không thể hưng thịnh, không có đủ sức mạnh để bảo vệ Tổ quốc, mục tiêu XHCN
tốt đẹp mà nhiều người đã từng mong ước cũng trở nên xa vời và mơ hồ.
Lịch sử nước ta đã từng có nhiều lần do tha hóa quyền lực mà dẫn đến mất
nước. Hầu hết các triều đại phong kiến Việt Nam đã từng bị sụp đổ vì tha hóa
quyền lực. Triều đại sau được dân chúng ủng hộ lên thay, rồi cũng tha hóa tương
tự, lặp lại như cũ. Ngay cả những triều đại đã một thời rất huy hoàng, có công
lao to lớn bậc nhất với lịch sử dân tộc nhưng sau đó cũng tha hóa và sụp đổ
(như nhà Lý, nhà Trần, Hậu Lê và Tây Sơn chẳng hạn).
Nhiều năm qua lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta đã rất nhiều lần đề ra chủ
trương và kêu gọi phải chống tham nhũng, chống “lợi ích nhóm” tiêu cực, cũng đã
mất nhiều công sức cho công việc khó khăn và vất vả này, nhưng kết quả vẫn còn
rất hạn chế. Tình hình tham nhũng, “lợi ích nhóm” chẳng những không dừng lại,
mà đang còn khá phổ biến và phức tạp, gây nhức nhối xã hội, đau đầu các cơ quan
lãnh đạo đất nước.
Nó cứ lan rộng dần vào tất cả mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, của công
việc quản lý và quản trị quốc gia, vào ngay trong các lĩnh vực mà trước đến nay
thường được cho là trong sạch, thiêng liêng (như lĩnh vực dạy người, cứu người,
an ninh quốc gia, nắm cán cân công lý để bảo vệ sự nghiêm minh, kể cả cơ quan ở
cấp cao, cả nhà thờ, chùa chiền, cả lĩnh vực làm từ thiện, nhân đạo, chính sách
đền ơn đáp nghĩa…).
Điều đó có nguyên nhân trực tiếp quan trọng nhất là chưa làm tốt việc kiểm
soát quyền lực, nói thẳng và mạnh hơn là quyền lực về cơ bản chưa được kiểm
soát, từ đó dẫn đến tha hóa cán bộ và các tổ chức trong bộ máy lãnh đạo quản
lý.
Vũ Ngọc Hoàng
*Tiêu đề, các tiêu đề phụ của bài viết do Tuần Việt
Nam đặt