Hạ Đình Nguyên.
Hội nghị Trung ương 6 của Đảng Cộng
sản Việt Nam đã kết thúc lặng lẽ, không để lại một tiếng
vọng gì sau buổi bế mạc. Nó phủ lên một lớp sương mù, che bên dưới là sự lúng
túng toàn diện của bộ máy Đảng và Nhà nước, về toan tính nhân sự không xong, và
chiến dịch “chống tham nhũng” chừng như ngưng trệ, mà cả xã hội nhìn nhận cuộc chiến như là hồi “hưu chiến”
của các phe nhóm. Kế tiếp là trận thiên tai bão lụt mất người, mất của, đau thương và cơ cực,
trong lúc các lãnh đạo Đảng dành sức lực làm lễ tưởng niệm “Cách mạng
tháng Mười Nga vĩ đại”.
May thay, tuần lễ APEC lại diễn ra đúng lúc,
che bớt tạm thời nỗi u ám của chính trường Việt Nam và não trạng mất niềm tin
tăng lên cao trong dân chúng. Tâm trạng người dân tạm vui vội vã trong một tuần lễ, lại trở về với thực trạng ngổn
ngang của mình.
APEC, vốn là một diễn đàn kinh tế, nhưng lần này ẩn bên
trong là một cuộc đọ sức về tư tưởng chính trị có tầm quốc tế với đủ thành phần
quan trọng. Người dân không chỉ ngắm cảnh rộn ràng những “ngựa xe như nước”, mà
họ còn đặc biệt quan tâm đến bốn đề mục sau
đây:
- Phát biểu của
siêu cường Mỹ.
- Phát biểu của
siêu lãnh đạo Tập Cận Bình. Tâm lý chung, không có sự chờ đợi nào về đối tượng này, bởi
tất cả đều có kinh nghiệm về những lời lẽ có cánh của họ.
- Ngoài ra, quan
sát thái độ của Nga, Nhật và các nước khác.
- Và cuối cùng,
quan trọng nhất, nó tác động gì với Việt Nam sau APEC?
1- Trump và “nước Mỹ là trên hết”
Mỹ đã từng cô
xúy “toàn cầu hóa”, với vai trò là quốc gia số một thế giới, thì nay Trump làm
rõ hơn chủ trương “nước
Mỹ là trên hết”. Theo đó, “lợi ích của mình là trên hết, tìmkiếm đối tác mạnh, song phương, và không mơ về sự thống trị”.
Trump đã mở rộng và cụ thể hóa khu vực quan
tâm, từ “Châu Á - Thái Bình Dương” trở thành “Ấn Độ - Thái Bình Dương” trong đó không bao gồm Trung Quốc. Chủ trương
song phương và nước Mỹ trên hết của Trump đã từng nhận một luồng phê phán gay gắt từ trong nội bộ
nước Mỹ, cho là tiêu
cực, tự cô lập mình. Song Trump đã cho thấy một cách
nhìn khác, nó vượt lên trên kinh nghiệm cũ mà Mỹ đã trải qua. Chưa có một quốc gia nào có kinh nghiệm như thế, trong
vai trò hàng bao thập kỷ được mang danh là tên
“sen đầm quốc tế”. Trump nhận ra một vị cay nào đó, cho rằng nhiều quốc gia đã ỷ
lại mọi thứ vào tên “sen đầm” này, từ kinh tế, khoa học kỹ thuật, thương mại, nhân quyền…,
đến cả cái dù hạt nhân bảo vệ an ninh cho nước này nước khác. Mỹ lại đóng vai
trò nòng cốt tài chánh cho các hoạt động
Liên Hiệp Quốc, lại bị các đối tác lợi dụng để tăng trưởng, ăn cắp sở hữu trí
tuệ, moi móc các lợi ích khác, … Cáí ý thức “ỷ lại” này biến thành trách nhiệm
của Mỹ!
Anh muốn tôi xem anh là đàn anh, cho
phép anh liên kết với tôi, anh phải lo cho tôi, nếu không tôi chửi anh, tôi xem
anh là kẻ xấu, kẻ bỏ rơi tôi... Trong quá trình đó Mỹ cũng có lợi ích khác, bằng các ưu thế của
mình.
Nhưng giai đoạn đó đã qua, với Trump.
Anh phải tự đứng
lên, tự lo cho mình, đừng ăn vạ nữa. Anh và tôi bình đẳng. Trump nói:“Thương mại
song phương, và công bằng. Các nước khác cũng vậy, không có quốc gia nào chịu hy
sinh quyền lợi của quốc gia mình
cho nước khác”. Ở đây chỉ
khác nhau ở chỗ nói thật và nói dối. Trump nói thật và thẳng thắn. Tự duy trì độc lập, tự do, “Mỹ không thúc đẩy các nước khác làm
phiên bản của mình”. Trump đã nói điều đó với thế giới. Tại Việt Nam, Trump lay
gọi chị em Hai Bà Trưng thức dậy, để cảnh tỉnh dân tộc Việt phải giữ lấy sự
độc lập trường tồn của mình. Người Việt nghe và cảm
thấy xốn xang trong lòng, trước đại lễ “Cách mạng
tháng Mười Nga vĩ đại”, mà Đảng Cộng sản Việt Nam vừa mới trân trọng tiến hành,
cùng với bóng ma của “Giấc mơ Trung Hoa” đã được cụ thể hóa bằng những hành động hung hăng của Tập ở Biển Đông. Mỹ
nói rõ là họ không mơ về sự thống trị, vì điều đó họ thấy không cần nữa, vì nó đã lạc hậu.
Nước Mỹ, với Trump,
đang tiến lên một thời kỳ mới với quan niệm mới: từ bỏ chủ nghĩa nước lớn, đề
cao vai trò độc lập tự do mỗi nước, và dứt khoát
đòi hỏi quan hệ bình đẳng. Trump đã khích lệ thành quả tiến bộ của từng quốc
gia Đông Nam Á đã từng hợp tác với Mỹ theo hướng đi này. Trump đang nói và
đang làm như thế. Trump đang chống lại lối mòn tư duy của các chính trị gia nước Mỹ, đã thổi một làn gió mới vào các quốc gia khu vực trải
dài từ Ấn Độ đến Thái Bình Dương. Nó đánh thức tinh thần tự tôn và giá trị đạo đức
dân tộc của mỗi quốc gia trên cơ sở làm ăn sòng phẳng. Điều đó làm cho mỗi nước phải biết xem lại
mình, phải biết tự cường, không thể
luôn trông chờ sự cứu vớt và xin xỏ, dù là xin xỏ bất cứ ai, dựa hơi vào ý thức hệ vốn không còn nữa. Tâm lý phụ thuộc ấy cần
phải vượt qua, và có khả
năng vượt qua được, trong điều kiện thuận lợi mà thời đại đang có sẵn, cho bất
cứ quốc gia nào có ý chí ấy.
Trump đã bỏ TPP, và thay đổi một số chủ trương khác, kêu gọi hợp tác song phương và bình đẳng. Ông ta có cái lý của mình, khó mà bác bỏ.
Người ta cho rằng bài
diễn văn của Trump đã có sức thuyết
phục lớn, đánh dấu một bước tiến bộ về hướng đi của mỗi quốc gia vào thời kỳ mới.
Đặc biệt, bài phát biểu ấy có những nội dung sát sườn với bối cảnh Việt Nam, hơn bất
cứ quốc gia nào khác.
2- Tập Cận Bình
với những lời lẽ có cánh
Khuôn mặt không
muốn nhìn, tiếng nói không mong đợi, nhưng vẫn từ nó đã cất lên lời giả dối ngọt
ngào. Hãy chú ý nghe sự trống rỗng: " Cần thượng tôn chủ nghĩa
đa phương, cùng theo đuổi phát triển chung, thông qua xây dựng, phát triển các
mối quan hệ đối tác, xây dựng cộng đồng chung vì tương lai loài người”, “đa phương, toàn cầu hóa là
không thể đảo ngược”. Đó là những từ ngữ chỉ là từ ngữ, với khái niệm hình thúc cũ mèm, không nội dung, cố che đậy một cách gượng
ép mộng bá chủ của “Giấc mơ Trung Hoa”, “Một vành đai một con đường”, “Biển
Đông là thuộc sở hữu của Trung Hoa từ thời cổ đại”. Ai đã từng đề nghị Mỹ cùng
nhau chia đôi Thái Bình Dương? Ai đã
từng chống đa phương, mà chỉ đòi “song phương” với âm mưu chia tách các nước
ASEAN để dễ soán đoạt các đảo và Biển Đông?
Giấc mơ đế quốc, sẽ vẫn chỉ là giấc mơ,
vì hình thái đế quốc ấy đã quá cũ, đã bị
thế giới vượt qua. Nhiều nước
đã từng có thời kỳ làm “đế quốc” thực sự,
như Anh, Pháp, Đức, Nhật Bản, và cả Mỹ. Họ đã trải nghiệm và đã buộc phải từ bỏ
vì sự tiến bộ của nhân loại về văn hóa và khoa học. Họ đã tiến lên thành những
quốc gia phồn vinh theo một cách khác, với giá trị nhân bản hơn, nhân văn hơn, ở
mặt bằng cao hơn thời của “đế quốc gắn liền thuộc địa”.
Trong lúc đó, Trung Hoa mang thân phận
thuộc địa, bị chà đạp và coi thường cả tram năm, bởi nguồn cơn là sự lạc hậu của
chính mình. Nhưng bằng sự chịu đựng gần nửa thế
kỷ, cần cù học tập, cùng với thiên tài bắt chước và nhiều mưu mẹo, Trung Quốc đã đạt thành quả lớn về kinh tế, vươn lên hàng nhì thế giới. Với đà hãnh tiến, Trung Quốc lại mơ làm đế quốc – cái
mà nhân loại từ bỏ – như là đến phiên mình thế chỗ vậy!
Dù tiến bộ về
kinh tế, khoa học và sức mạnh quân sự, nhưng đại bộ phận nhân dân Trung Quốc
vẫn tồn tại trong nghèo khổ và lạc hậu, xã hội trong tình trạng bất công trầm trọng, dân chủ và hạnh phúc còn xa vời.
Đó là một mầm họa lớn hiện tiền của Trung Quốc. Bản thân giới lãnh đạo thì sung
túc, nhưng cốt cách văn
hóa cùng thể chế độc tài của họ thì
chứa đầy tham vọng, nên không bắt kịp tầm nhìn thời đại. Một quốc gia có thể
gây ra chiến tranh, sau đó là sụp đổ, chứ không thể trở thành một đế quốc như
cuồng vọng. Trung Quốc không có bạn gần gũi, không có đồng minh tin cậy. Trung
Quốc chỉ có những quốc gia thù hận ở chung quanh, cả Việt Nam cũng thế, dù có
cái được gọi là “đảng anh em”. Những lời có cánh của Tập, vẫn không che lấp được
nội hàm “hàng nhái” đã cũ, không thuyết phục được ai.
Dân Việt Nam nhiệt liệt đổ xô xuống đường
đón chào Trump một cách tự nguyện, nhưng Tập thì không được ai hoan nghênh, dù Tập đã có nhiều cố công
mưu kế. Trong quá khứ
và đến nay, và sẽ lâu dài hơn nữa, tâm lý và nhận thức đó của người dân Việt nằm ngoài định hướng mong muốn của Đảng
Cộng sản Việt Nam hiện nay. Đó mới đích thực là một sức mạnh. Tấm rèm che rườm rà ý thức hệ xã hội chủ nghĩa của Tập không hơn tấm giẻ lau.
Trong buổi đại
tiệc APEC, Trần Đại Quang cụng ly với Trump bằng một cái nhìn đậm nét. Với Tập,
chỉ là cái lướt qua nhanh, rất lạnh với lối lịch sự ở tầm tối thiểu. Đó chỉ là dấu hiệu
mơ hồ của người quan sát, mà chưa hẳn đã nói lên điều gì. Nhưng người dân Việt nhìn mọi thứ
đến từ Tập đều nằm trên mức nghi ngờ với sự cảnh giác tối đa, nếu nói
không lịch sự,
là ghét cay ghét đắng.
3- Cuộc dạo chơi của các nước còn lại
* Putin không cần
thể hiện điều gì, ông ta có chỗ đứng tự tin của riêng mình, biết rõ điều mình
làm, với cái nhìn trải nghiệm sâu sắc về lịch sử và hiện tại. Trong khi bộ sậu
Đảng Cộng sản Việt Nam nghiêng mình lễ bái: “Cách mạng tháng Mười là vĩ đại nhất
trong lịch sử loài người” (Nguyễn Phú Trọng), nào “lý tưởng cao đẹp, ý nghĩa to lớn”, “lý tưởng tỏa sáng” (Võ Văn Thưởng – Ôi! Anh Thưởng!); thì Putin đã nói tại quê hương “Cách mạng” của
mình: “Tất cả phải biết và ghi nhớ thời kỳ
bi thảm này của lịch sử nước ta”, và “Quá khứ khủng khiếp ấy không bị xóa nhoà
khỏi ký ức quốc gia, không có lợi ích cao cả
nào cho nhân dân có thể biện minh được…”. Dù Putin chỉ nói về Stalin, chứ không
nói đến Lenin hay Cách mạng tháng Mười, nhưng đó là một dòng chảy tất yếu không
thể ngăn cắt. Thế cũng đủ thấy một sự lệch pha quá lớn về cách nhìn! Putin đến
Đà Nẵng thấy cảnh tang thương của bão
lụt, thực hiện ngay một cuộc cứu trợ khẩn cấp. Và không nói gì thêm.
* Thủ tướng Nhật – ông Abe – bỗng dưng
“khan tiếng” nên không lên diễn đàn, mà âm thầm lo thu xếp cho TPP trở thành
CPTPP. Ông biết việc của mình,
không cần thiết phải nói năng.
* Về chuyện dạo
chơi, ăn bánh mì đường phố, uống cà phê vỉa hè, chạy bộ ở kênh Nhiêu
Lộc- Sài Gòn, Thủ tướng Canada Trudeau nổi bật một phong cách mới. Hình ảnh thân thiện, bình dân, tự nhiên, lại trẻ trung,
cân đối (bụng sáu múi nữa), khác hẳn cái xúng xính quan cách, bụng có bầu, của
lãnh đạo vùng trũng hình chữ S. Thanh niên xứ Việt buồn rười rượi khi thoáng
qua một cái nhìn so sánh mà không cần phải nghĩ ngợi
lâu.
4- Sau APEC, ngổn
ngang tâm sự đời cô Lựu.
Những ngày vui tạm
lướt qua mau. Cái
mênh mông tâm sự “Đời Cô Lựu” lại hiện về. Chính trường mang màu u ám như cảnh
quan sau cơn bão lụt. Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt
Nam trở lại trận cờ nội bộ căng thẳng của mình.
Dù sao APEC cũng đã là một thành tựu trong một
giới hạn biểu kiến. Việt Nam bị lóa mắt bởi ánh sáng của các tầm nhìn? Nếu được
như thế thì quá may! Putin quá hiểu Việt Nam; Merkel dù không tham dự, nhưng cũng quá hiểu,
vì họ đã thoát ra từ chung một ổ trứng,
biết rõ cái nghẹn ngào của Việt Nam ở chỗ nào. Trump đã vạch giúp một hướng đi, vì không có một con đường nào khác, là Việt Nam phải tự
mình giải ảo, nhanh chóng thoát khỏi cơn mơ. Nhưng cũng nhờ một phần “địa
chính trị” mà có sự hội tụ quốc tế tại đây, Tập không thể âm thầm bỏ túi được
Việt Nam.
Ở diễn đàn này,
vai trò và tiếng nói của Tập nhẹ tênh. Những lời có cánh của Tập tan nhanh, bởi
hình ảnh hai chị em Bà Trưng do Trump khơi lên, đã xoáy sâu vào tâm thức dân tộc Việt suốt cả chiều dài
lịch sử. Nó cũng có thể làm thức tỉnh thêm một số ai đó trong giấc ngủ sâu.
Nhưng Tập cũng có
thành công giới hạn, vẫn đề huề gió trăng với một đám quan thủ cựu, vẫn gieo hạt
mầm ở một số trẻ nít ríu rít dâng hoa. Còn việc Trọng nói cái gì, ký cái gì với Tập thì ngưởi dân không buồn
để ý.
Vấn đề còn lại
là chính người Việt Nam, và Đảng Cộng sản Việt Nam.
Những sự kiện
nóng bỏng trong nội tình đất nước đều đáng lo, từ kinh tế, giáo dục, đạo đức và
an ninh xã hội, đến các mâu thuẫn giữa các địa bàn dân cư, các tầng lớp dân
chúng với chính sách nhà nước do các nhóm lợi ích thao túng, đặc biệt là mâu
thuẫn rối bời của các thế lực chính trị trong nội bộ Đảng, Nhà nước, thông qua
“chống tham nhũng” theo y công thức của đàn anh.
Nguyên nhân cốt
lõi là vấn đề thể chế, cần thay đổi mà khôngchịu thay đổi!
Về đối ngoại,
Putin lầm lì giấu bài. Tập cười mỉm chứa đòn độc, như luôn vẫn vậy. Abe biết việc của minh, và biết phải làm gì,
không cần một lời khoa trương. Đức tỏ thái độ lạnh nhạt bằng cách tránh mặt, (bởi
vụ bắt cóc Trịnh Xuân Thanh), kéo theo châu Âu lượn lờ đi phượt. Với Trump thì rõ ràng và thẳng thắn: cách như thế đấy, chơi hay
không?. Kính cẩn gọi hồn Hai Bà Trưng dậy, trên cơ sở đó, cùng tiến hành luật
chơi bình đẳng. Lặp lại, ta không mơ thống trị
ai! (như thằng hàng xóm kia).
Với người dân, nhìn hình ảnh cuộc lễ bái trang nghiêm của lãnh đạo cấp
cao Đảng Cộng sản Việt Nam trong cuộc lễ nghĩa “Cách mạng tháng Mười Nga vĩ đại”
với những lời lẽ tuyệt vời xưng tụng, liền nhớ lại hình ảnh của một fan thanh
niên Việt Nam cúi hôn lên chỗ ngồi của thần tượng ca nhạc vừa rời ghế, lại một
thanh niên nữa ở miền cao, xuống thủ đô Hà Nội, quỳ gối và bái lạy hình ảnh của doanh nhân Jack Ma mà Trung Quốc ra công
đánh bóng, gửi qua xứ Việt trước APEC mấy ngày…
Vâng, tất cả đều
là thần tượng.
Tính chất về thần
tượng chẳng có gì khác nhau!
Nhức nhối thay,
về một “thời kỳ rực rỡ nhất lịch sử” theo cái nhìn của lãnh tụ Đảng Cộng sản Việt
Nam, để mà, vị ấy cũng không kém phần rực rỡ theo.
Và, nghiệt ngã
thay, làm sao “cứu vớt
một cơn ác mộng”, thay vì quên nó đi!
13-11- 2017