Nguyễn Tiến Hưng
Khác với muc đích thăm viếng Trung Quốc, Nhật, Nam Hàn, Phi Luật Tân, đến
Việt Nam TT Trump không phải chỉ để thuyết pháp về ‘mậu dịch công bằng đối với
Mỹ,” hay chống lại hiểm họa Bắc Hàn. Mục đích chính là chiến lược : Việt
Nam nghiêng về Mỹ trong bối cảnh mới theo sáng kiến có thể nói
là lịch sử của Ông : “giấc mơ Ấn Độ - Thái Bình Dương”
Tại Đà Nẵng-APEC 2017, ông nói “tất cả có thể cùng
nhau phát triển thịnh vượng trong tự do và hòa bình.” Nhưng xét
ra cho kỹ thì ta thấy rằng “cùng nhau phát triển thịnh vượng” thì dễ nhưng
“trong tự do và hòa bình” thì khó (TQ gây hấn ngày một mạnh trên biển Đông ). Quyền lợi hỗ tương
quan trọng nhất đối với Việt Nam và Mỹ là ngăn chận sự bành trường
mau lẹ của Trung Quốc.
Nếu như trong chuyến thăm Việt Nam ông Obama
chỉ khéo léo thúc đẩy Việt Nam qua việc nhắc lại câu thơ của Lý Thường Kiệt,
rằng:
“Sông núi nước Nam vua Nam ở”
thì ông Trump – con người bộc trực,
nghĩ sao nói vậy – đã nhắc rằng
“Hai Bà Trưng đã đánh thức tinh thần của người dân
vùng đất này. Đó là lần đầu tiên người dân Việt Nam đứng lên đấu tranh cho sự
độc lập và niềm tự hào của các bạn.”
Trong hội trường gồm lãnh đạo của cả 21 thành viên và ngay trước mặt
ông Tập Cận Bình mà nhắc đến như vậy thì cũng không phải là chỉ để nói bâng
quơ. Chắc cố vấn ông Trump cũng đã cho ông biết câu chuyện về người thủ
tướng lỗi lạc nhất của TQ là Chu Ân Lai đã nói về Hai Bà Trưng (như chúng
tôi đã đề cập trong bài “Chu Ân Lai và Hoàng Sa”): “Hai nghìn năm trước
đây, Trung Quốc đã xâm lược Việt Nam, và Trung Quốc đã bị đánh bại. Lại bị đánh
bại bởi hai người đàn bà, hai nữ tướng.”
Câu hỏi được đặt ra là liệu “Việt Nam có được thuyết phục hay không?” Ngoài áp lực nặng
nề, khuyến dụ, răn đe từ Phương Bắc, lại cỏn vấn đề khả tín của Hoa Kỳ.
Chắc rằng Việt Nam cũng đã có câu hỏi: làm sao chúng tôi tin được rằng các ông
sẽ không bỏ rơi chúng tôi như các ông đã tháo chạy khỏi Miền Nam? Đây là vấn đề
nhức nhối nhất cho nước Mỹ không những đối với Việt Nam mà còn đối với các quốc
gia khác trong vùng. Để trả lời phần nào câu hỏi này thì TT Obama đã xác
nhận: “Khi đến Việt Nam, tôi ý thức được quá khứ, ý thức được lịch sử khó khăn,
nhưng mặt khác cũng hướng đến tương lai, đến sự thịnh vượng, đến những mục tiêu
an ninh và ổn định để hai nước có thể thúc đẩy lẫn nhau. Rồi một cách tế nhị,
như để cam kết sự chung thủy, ông trích tryện Kiều :
"Rằng trăm năm
cũng từ đây.
Của tin gọi một chút
này làm ghi"
TT Trump thì không mấy văn hoa, phát biểu tại Hà Nội, ông nói: “Chúng ta đã gắn kết
dần với nhau để tìm được những mục tiêu chung, những lợi
ích chung. Và đó là điều đang diễn ra. Chúng tôi tới đây hôm nay để tái
khẳng định những gắn kết đó.” Rồi Thông Cáo Chung cũng nhắc lại
việc “mở rộng quan hệ đối tác toàn diện giữa hai nước trên cơ sở …các lợi ích
và mong muốn chung.” Ta có thể giải thích rông ra điều Trump muốn nói
: lợi ích quan trọng nhất của cả hai bên Việt – Mỹ là ngăn chận tham vọng
của Trung Quốc. Mà tham vọng này thì từ bây giờ sẽ không bao giờ chấm dứt, cho
nên chúng tôi sẽ không bao giờ làm cái lầm lỡ thứ hai là ôm ông TQ vào lòng (và
bỏ rơi Việt Nam nữa). Đầu thập kỷ 1970 chúng tôi ôm TQ mà không e ngại vì
lúc ấy nước này còn đứng vào hàng nghèo nhất thế giới, chưa mạnh về quân sự:
năm 1969 xuýt nữa bị Liên Xô tấn công nguyên tử nếu không có sự can thiệp của
Mỹ.
Thật vậy, tất cả cũng chỉ là quyền lợi: chẳng có bạn bè vĩnh viễn (và cũng chẳng
có kẻ thù vĩnh viễn) mà chỉ có quyền lợi vĩnh viễn, như Lord Palmerston,
Thủ tướng Anh đã từng nhấn mạnh (xem KĐMNV, Phần Kết). Về quyền lợi thì phía Việt Nam cũng đã
biết rõ hai điều: thứ nhất, từ Thế Chiến II, không một nước nào từ Âu
tới Á đã giầu mạnh lên được mà không phải nhờ Mỹ; và thứ hai, chỉ
có Mỹ mới đối lại được với TQ.
Để đáp lại thịnh tình của TT Trump trong chuyến công du này, Việt Nam cũng
đã có ba hành động tương đối là tượng trưng:
1. Về kinh tế:
ký hợp đồng $12 tỷ mua sản phẩm của Mỹ;
2. Về quân sự: “hoan
nghênh hàng không mẫu hạm Mỹ lần đầu tiên tới thăm một hải cảng (Cam Ranh) của
Việt Nam trong năm 2018” và “khẳng định kế hoạch hợp tác quốc phòng Việt – Mỹ
trong giai đoạn 2018-2020.”
3. Về chính trị,
ngoại giao: đã sắp xếp mời ông Trump đến Hà Nội, dự yến tiệc, phát
biểu, ra thông cáo chung một ngày trước khi ông Tập tới (tuy dù đón tiếp ông
Tập long trọng hơn ông Trump).
Điểm thứ 2 và 3: nghe thì đơn giản nhưng là những điểm rất nhạy cảm đối với
ông Tập. Một điều đáng chú ý là về phía người dân thì chỉ hoan hô ông Trump mà
không để ý tới ông Tập. Để biết rõ hơn liệu Việt Nam có được thuyết phục
hay không, ta phải theo rõi những hành động có thực chất của cả hai bên trong
những ngày tháng sắp tới.