Vào những dịp cuối năm và đầu năm, tôi thường có những việc
phải về quê, nhân đó mà chứng kiến hoặc nghe kể biết bao cảnh “xuống” (theo
cách nói của Tản Đà) của xã hội làng quê truyền thống. Ngoài những sự tranh
giành, chém giết mà báo chí thường nêu, tôi thấy hiện tượng này mới thực sự
đáng lo ngại: ĂN NHẬU và VUI TRÀN CUNG MÂY (tạm gọi như vậy) đến phát sợ. Có thể
kể một số biểu hiện sau:
1. Đám ma, đám cưới, khao thọ, giỗ chạp mỗi ngày một to, thủ
tục mỗi ngày một rườm rà và thêm những biến tướng mới. Ví dụ: đám ma kéo dài
thêm thời gian quàn thi thể người chết để làm được nhiều các trò cúng tế; đám
cưới thì cưới hai lần cho những người sinh vào các năm Đinh, Nhâm, Quý, để
tránh phải đi “hai lần đò”[1],…
2. Ngày càng có thêm các cuộc gặp gỡ để ăn nhậu: hội đồng
niên, hội đồng ngũ, hội những gia đình ba con, năm con,… Có gia đình riêng mùa cưới
hỏi giỗ chạp năm nay đã phải bán đi 7 tạ thóc để chi cho việc đi ăn cỗ.
3. Lượng rượu, bia uống mỗi ngày một nhiều. Kiểu uống “nhâm
nhi” của các cụ xưa gần như không còn nữa. Thay vào đó là kiểu “nốc” rượu: nốc
chúc nhau tại mâm rồi lại mỗi người lần lượt cầm cái chén đi chúc các mâm, đều
uống theo cách “nốc” một phát/ một chén rồi bắt tay - cái tay dính lem nhem thức
ăn. Chúc một vòng, rồi lại vòng nữa, vòng nữa…
4. Số người bệnh ung thư và bệnh tâm thần mỗi ngày một nhiều.
Cũng có một số người cảm thấy nguyên nhân từ rượu nhưng điều đó cũng chẳng ảnh
hưởng gì đến các cuộc vui tràn cung mây.
5. Trong mâm rượu người ta gần như không nói chuyện chính trị
- xã hội như ngày trước, mà chỉ nói những chuyện lên chức lên “lon”, chuyện về
các “con” xe, “con” di động,... Rồi thì thơ phú tuôn ra rào rào trong các cuộc
gặp gỡ này.
Những hiện tượng trên diễn ra một cách tự phát. Một số người
cũng thấy “chướng” vì vừa tốn kém tiền của và thời giờ lại vừa lố bịch. Nhưng
chẳng ai “dại” mà chống lại dòng nước lũ này. Có người chê trách nhà khác là xa
hoa, rởm đời, nhưng đến lượt nhà mình lại làm như vậy, có khi còn hơn.
Những điều kể trên, trước mắt, nó làm người dân hoang tưởng rằng
cuộc sống đang “nở hoa”, đang ngày càng thịnh vượng, từ đó quên đi các chuyện bức
xúc, vô lý, khổ đau có thật. Và nhất là nó làm người ta bận rộn, đam mê việc làng đến quên đi việc nước. Dân quê vốn thiết thực. Đầu
óc họ còn lúc nào mà để ý chuyện biển đảo của đất nước đang ngày càng bị đe doạ
nữa. Còn về lâu dài, nó làm cho con người Việt Nam dần dần mất gốc và bại hoại
cả thể xác lẫn tinh thần. Đến thời điểm nào đó, nhà cầm quyền Bắc Kinh có thể
thò tay mà nhúp nước Việt Nam dễ dàng.
Điều lạ là những việc như thế ngày trước (thời bao cấp, thời
nguyên vẹn tính chất XHCN) chính quyền, đoàn thể can thiệp rất sát sao. Chính
quyền thậm chí còn cấm ăn uống trong các đám cưới. Đám nào cố tình, có khi dân
quân đến tịch thu cả rượu thịt đã bày ra mâm. Nhưng ngày nay, chính quyền,
trong khi vẫn rất hà khắc trước những hành động đấu tranh của nhân dân, thì các
hiện tượng xuống cấp văn hoá trên lại được buông, được làm ngơ, được coi là
“bình thường”.
Quan niệm sai? Sự vô trách nhiệm? Hay còn có gì đó thuộc bề
sâu của vấn đề còn ẩn khuất?
Xin kể thêm mấy câu chuyện để chúng ta cùng suy nghĩ.
Mới đây trong một cuộc liên hoan, tôi ngồi cùng một vị cựu
quan chức, người ta hỏi sao ông ngoài bảy mươi mà trông lại tráng kiện hơn trước,
thì ông ấy nói rằng, do ông tập pháp luân công (PLC). Khi ngà ngà say, ông ấy bảo:
“Các vị biết vì sao Trung Quốc nó cấm PLC không? Là vì PLC làm cho con người
khoẻ mạnh, cường tráng, tinh thần minh mẫn. Người ta sẽ rủ nhau theo hết PLC. Tập
Cận Bình có lần nói rằng “PLC tranh hết quần chúng của Đảng là vì thế”.
Tôi được nghe mấy năm vừa qua, có rất nhiều phóng viên các
báo đi Trường Sa. Mục đích chuyến đi tất nhiên là tìm hiểu, thăm hỏi, động viên
chiến sỹ giữ gìn biển đảo. Tuy nhiên, cảm giác của nhiều phóng viên khi về lại
là sự thất vọng. Thất vọng vì cảnh thiếu thốn và cả tinh thần thiếu tin tưởng của
các chiến sỹ quân đội ta. Và dư âm để lại cho nhiều phóng viên sau chuyến đi là:
ta không thể đấu với Trung Quốc được!
Mới đây TP. Hà Nội chủ trương cho bắn pháo hoa thường xuyên trên
cầu Nhật Tân chứ không chỉ bắn vào những ngày lễ trọng đại của đất nước. Khi Dư
luận phản đối thì một vị quan chức – ông Phan Đăng Long, Phó trưởng Ban Tuyên
giáo Thành ủy Hà Nội giải thích: “Biết đâu, những người nghèo họ cũng khao khát
được xem bắn pháo hoa, những lúc thưởng thức bắn pháo hoa giúp họ quên đi cái
nghèo, cái khó, những cái vất vả luôn đeo bám cuộc sống của họ bấy lâu nay”.
Cả sự vui vẻ nhố nhăng lẫn sự chán nản, thất vọng đều làm
tiêu mòn nguyên khí quốc gia. Những người cầm quyền ấu trĩ, dốt nát hay thờ ơ
vô trách nhiệm,
hay thậm chí chủ tâm cứ để mọi sự tự phát phát triển để dân chúng dần dần mất gốc
và bại hoại cả thể xác lẫn tinh thần cho dễ cai quản, lèo lái? Tôi chưa kết luận
là cái nào. Nhưng dù thế nào thì hậu quả của nó cũng là có hại vô cùng. Và cái
nguy hại mang vẻ rất riêng của nó là: một quá trình mất nước từ từ khiến đa số
không quan tâm.
Các triều đại phong kiến xưa cũng như các nước đế quốc trong
thời kỳ tìm đất thực dân, nhìn chung, họ khuất phục các dân tộc khác bằng vũ lực,
sau đó mới nô dịch bằng văn hoá, tinh thần; tuy nhiên lịch sử cũng cho thấy nó
có thể diễn ra bằng một số con đường khác. Nhà thơ Inrasara (Việt Nam nhìn từ huyền thoại ít được biết đến,
Tạp chí Nghiên cứu và phát triển số 3 – 4/2015) cho rằng quá trình mở cõi của
người Việt về phía Nam được tiến hành bằng cả hai phương thức: bằng gươm và bằng mỹ nhân. Ngoài Huyền Trân công chúa, về sau còn có các công chúa
khác như Ngọc Khoa, Ngọc Vạn tiếp bước “mượn màu son phấn đền nợ Ô, Ly”, góp phần
hoàn tất quá trình Nam tiến của người Việt. Nhưng rõ ràng người Việt chỉ thực
hiện được điều này bởi có những ông vua Chăm ham sắc (và coi thường nhân dân) đến
độ đánh đổi cả lãnh thổ quốc gia. Sự đồi bại về văn hoá và tinh thần của người
Việt Nam hôm nay, thiết nghĩ là đã vô hình tạo điều kiện để nhà cầm quyền Bắc Kinh
thôn tính bằng sức mạnh mềm.
Để phân tích tìm ra nguyên nhân và hậu quả các hiện tượng
trên cần có sự khảo sát, nghiên cứu kĩ hơn. Tuy nhiên, một điều có quy luật là:
Nước mất nhưng văn hoá, tinh thần còn thì vẫn có điều kiện để khôi phục độc lập.
Nhưng mất văn hoá, mất tinh thần dân tộc là mất gốc, dù hiện tại chưa mất nước
nhưng lại tiềm ẩn nguy cơ mất nước rất cao.
[1] Thời xưa, những người tin thuyết số mệnh cho rằng “Trai Đinh, Nhâm,
Quý thì tài/ Gái Đinh, Nhâm, Quý phải hai lần đò”. (Hai lần đò: hai lần lấy chồng).
Để hoá giải điều này, khi cưới, người ta tổ chức hai lần đưa rước dâu, trong đó
một lần mang ý nghĩa tượng trưng (chắc là để đánh lừa quỷ thần). Nếu chỉ có thế
thì cũng không đáng trách lắm, chỉ hơi mệt cho thủ tục đưa rước dâu. Tuy nhiên
ngày nay, nhiều cặp hôn nhân làm hai lần đám cưới và đưa rước râu ở hai lần
cách xa nhau, tức cả hai lần đều là thật một trăm phần trăm. Như thế sự ngu muội
đã đến cực điểm.