Quyền lực
thứ hai ?
Nghe có vẻ
ngược ngạo, nhưng sự thực đúng là như thế, bởi đây là tôi nói ở Việt Nam, hiện
nay, và chắc còn tương đối lâu nữa.Tôi không hề cường điệu.Tại các nước dân chủ,
có tam quyền phân lập, thì báo chí, truyền thông tự do tự nó đã xác lập và
đương nhiên được coi là quyền lực thứ tư.Còn ở Việt Nam hiện nay không có tam
quyền phân lập, tất cả quyền lực thâu tóm trong tay “Vua tập thể” (cách gọi tên
sự vật rất xác đáng của cựu chủ tịch quốc hội Nguyễn Văn An), toàn xã hội nằm
dưới ách cai trị độc tài toàn trị của Vua tập thể; Vua độc quyền nắm báo chí
truyền thông (nuôi bằng tiền thuế của dân nhưng thường được gọi là báo lề đảng,
đây chính là hành vi tham nhũng vĩ mô chưa bị khởi tố) và dùng nó, cùng với
công an quân đội, làm công cụ duy trì quyền lực độc tài của mình, thì báo chí,
truyền thông tự do (thường gọi là báo lề Dân) đương nhiên phải đảm trách
sứ mệnh của quyền lực thứ hai – quyền lực của những người không quyền lực – như
cách gọi của Václav Havel. Đây là đòi hỏi của
chính hiện thực khách quan chứ không phải do hứng thú chủ quan của một ai.
Xác định sứ mệnh của quyền lực thứ hai để ý thức được cái gánh trách nhiệm của những người hoạt động báo chí truyền thông tự do tại Việt Nam thật nặng nề và nguy hiểm bội phần so với ở các xứ sở khác.
Tại Việt Nam hiện nay, báo chí truyền
thông tự do là cái phải đấu tranh mà giành lấy.Đã hình thành một mặt trận đấu
tranh giành quyền tự do báo chí, truyền thông.Xin gọi tắt là quyền mở miệng/(thông
tin ) – cặp từ của chủ tịch Hồ Chí Minh mà tôi rất tâm đắc ( “Dân chủ là
trước hết để cho dân mở miệng”).Chẳng phải con người khi chào đời
mở miệng cất tiếng khóc chính là thực hiện hành vi thông tin đầu tiên đó sao ?
Mở miệng nói những điều mình nghĩ, mình thấy, mình biết, những gì đúng, thật (
dẫn ý từ một bài thơ của nhà thơ cộng sản Pháp Paul Eluard : “Je dis ce
que je vois/ ce que je sais/ce qui est vrais”). Quyền tự
do nghĩ và mở miệng nói những điều mình nghĩ là quyền tự nhiên, quyền thiêng
liêng của con người, trong Hiến pháp ghi là quyền tự do ngôn luận, tự do báo
chí, xuất bản, thông tin.Nhu cầu mở miệng là nhu cầu sinh tử như hít thở của từng
con người và toàn xã hội nên lại phải có quyền tự do biểu tình, một dạng thức đặc biệt để thực
hiện quyền mở miệng cất lên cùng một tiếng nói chung của hàng chục hàng trăm,
ngàn, vạn triệu con người.giữa
không gian công cộng.(mới đây, Hội Nhà báo Độc lập Việt Nam đã đề xuất Dự luật
biểu tình được hàng ngàn người tham gia ký tên tán thành và đã gửi Quốc Hội).
Dưới
chế độ độc tài toàn trị ngay từ thời ở miền Bắc XHXN, mặt trận đấu tranh thực hiện quyền mở miệng đã
được các trí thức văn nghệ sĩ trong nhóm Nhân văn – Giai phẩm, đứng đầu là nhà
cách mạng nhà văn hoá Nguyễn Hữu Đang cùng nhà báo, nhà văn hoá Phan Khôi khởi
dựng.Cuộc đấu tranh bị đàn áp tàn bạo. Nhưng cũng không thể dập tắt hoàn
toàn.Ngay giữa khi đại đa số dân chúng (miền Bắc XHCN) hễ mở miệng là ơn Đảng
ơn Bác thì vẫn có một số người dân dám mở miệng kể cho nhau nghe những chuyện
tiếu lâm hiện đại rất hấp dẫn ẩn chứa nội dung chính trị, văn hoá rất sâu sắc
phần lớn tập trung biểu thị thái độ chế giễu, phê phán giới cầm quyền và cái gọi
là xã hội XHCN, con người mới XHCN (chắc chắn các nhà sưu tầm không bỏ quên mảng
Folklor hiện đại rất quí giá này). Những năm gần đây, khi có máy photocopy, người
dân tăng mạnh quyền mở miệng bằng các bản photo truyền nhau.Vua tập thể vốn
luôn sợ dân mở miệng, cho công an đi thu từng bản photo. Người dân cười bảo
công an : các chú chỉ làm cái trò lấy rổ múc nước ! Ngày nay, với mạng
internet, người dân có một phương tiện tuyệt vời, một sức mạnh kỹ thuật gần như
thần diệu của thời đại, để thực hiện quyền mở miệng.Chỉ cần một phần mười giây
nhấp chuột, một người mở miệng lập tức có hàng vạn hàng triệu người nghe thấy.
Mặt trận đấu tranh thực hiện quyền mở miệng từ chỗ hình thành và phát triển tự
phát, phảng phất một lối chơi tài tử, ngày càng mang tính tự giác, nghiêm
túc, trách nhiệm.
Xuất hiện, thoạt tiên còn lẻ tẻ và rời rạc, những công dân trí thức văn nghệ sĩ
lập các web, blog để nói lên tiếng nói độc lập của mình, thể hiện cái nhìn
riêng của mình.Những tiếng nói lúc đầu đề cập những chuyện ít đụng
chạm hoặc chỉ chạm nhẹ tới giới cầm quyền, rồi ngày càng hướng vào những vấn đề
thế sự quốc sự hệ trọng nhất.Một trong những trang web tiêu biểu đi tiên phong
là Bauxite Vietnam (BVN), xuất xứ từ một kiến nghị do ba nhà giáo nhà văn Nguyễn
Huệ Chi, Phạm Toàn, Nguyễn Thế Hùng khởi xướng yêu cầu dừng dự án khai thác
bô-xit Tây Nguyên vì gây hại nhiều mặt cho sự nghiệp bảo vệ và xây dựng Tổ Quốc,
với hàng vạn công dân tham gia ký tên, như một cuộc biểu tình trên giấy, dù cho
thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tuyên bố dự án này là chủ trương lớn của Đảng và Nhà
nước. Một số người bị công an đe doạ ép buộc rút chữ ký, hầu hết đều kiên quyết
không rút.Ý chí giữ vững và phát triển quyền mở miệng của công dân qua thử
thách lại thêm vững vàng.Ba nhà khởi xướng phát triển trang web thành một tờ
báo mạng làm chức năng phản biện xã hội ngày càng có uy tín lớn.Cùng với và tiếp
sau BVN là hàng loạt các web, blog mở miệng phản biện nổi tiếng như Ba Sam (TTX
vỉa hè) của cựu trung tá an ninh Nguyễn Hữu Vinh, blog Phạm Viết Đào của nhà
văn Phạm Viết Đào, blog Quê Choa của nhà văn Nguyễn Quang Lập, blog Một góc
nhìn khác của nhà báo Trương Duy Nhất, blog Người lót gạch của Gs Hồng Lê Thọ,
blog Tễu của Ts Nguyễn Xuân Diện, blog Nguyễn Tường Thụy, web Dòng Chúa Cứu
Thế, web Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo v.v…
Vua tập thể cuống cuồng bịt miệng dân
bằng cách cho công an, ngầm kết hợp cả côn đồ, liên tục sách nhiễu, băt bớ,
giam cầm, quản chế hàng loạt chủ blog, web.Nhưng vẫn không thể bịt miệng nổi. Mặt
trận đấu tranh thực hiện quyền mở miệng vẫn giữ vững và phát triển.Các địa chỉ
mở miệng nổi tiếng như BVN, Văn Việt (của Ban vận động Văn đoàn Độc lập VN), Việt
Nam Thời báo (của Hội Hội Nhà báo Độc lập VN), Dân Quyền (của Diễn đàn XHDS),
blog Nguyễn Tường Thụy, web Dòng Chúa Cứu Thế, web Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo không
ngừng tăng cao lượt người truy cập mỗi ngày.
Trong đấu tranh, việc
quan trọng nhất là lập thế trận.
Mặt trận đấu
tranh thực hiện quyền mở miệng đã lập được thế thượng phong, đó là thế của các
công dân cùng nhau tập hợp lại đi đòi món nợ quyền dân.Đây là món nợ xương
máu.Nhân dân đã đổ bao xương máu để có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, xuất
bản, thông tin (cùng các quyền tự do cơ bản khác như “quyền
tự do biểu tình,” “quyền tự do hội họp, lập hội, lập nghiệp đoàn,” “quyền
tự do ứng cử bầu cử,” ) mà người dân đã được hưởng dưới chính thể Dân chủ Cộng
hoà năm 1946 nhưng nay bị Vua tập thể thủ tiêu và lại ngang nhiên tuyên bố vỗ nợ khi
tuyên bố không chấp nhận cho ra báo tư nhân (năm 1946 đã có hàng trăm tờ báo và
nhà xuất bản hoạt động
sôi nổi)
Mặt trận đấu
tranh thực hiện quyền mở miệng đang tập trung vào những việc sau đây :
- Vân động
đòi chấm dứt bao cấp cho hệ thống báo chí, xuất bản, truyền thông nhà nước
- Vân động
đòi bổ sung vào luật báo chí điều khoản công dân được quyền ra báo tư nhân
- Vận động kết hợp hiệp đồng tranh đấu giữa các tổng biên tập các nhà báo có
lương tâm nghề nghiệp đang làm việc trong hệ thống báo chí Lề Đảng với lực lượng
báo chí Lề Dân, hỗ trợ nhau tăng cường hàm lượng sự thật /thông tin, nâng cao
chất lượng tác nghiệp.
- Vận động tổ chức đào tạo lớp nhà báo trẻ xuất thân từ công nhân, nông dân,
dân oan, sinh viên bằng cách gửi đi tu nghiệp ngắn hạn ở nước ngoài đồng
thời luôn chú trọng đào tạo và tự đào tạo trong thực tế tác nghiệp tại các điểm
nóng của các cuộc đấu tranh vì dân sinh dân chủ.
Đà Lạt 02.08.2015
BMQ