Quốc Phương
BBC News Tiếng Việt
 |
| Nhà nghiên cứu lịch sử Francois Guillemot
bình luận về tự do ngôn luận và lực lượng đối lập trên mạng ở Việt Nam
Bản
quyền hình ảnh BBC
NEWS TIẾNG VIỆT Image caption
|
Việt
Nam hiện đã xuất hiện trên thực tế một lực lượng "đối lập trên mạng"
trong nỗ lực còn 'bất cân xứng' trước sự lãnh đạo của đảng cộng sản, một nhà
nghiên cứu lịch sử cận hiện và đương đại Việt Nam từ Đại học Sư phạm Lyon (ENS
de Lyon) nói với BBC News Tiếng Việt.
Bên lề
một tọa đàm bàn tròn về tự do ngôn luận tại Việt Nam diễn ra hôm 21/9/2019, tại
Viện Nghiên cứu Á Đông (AIO) thuộc ENS, Tiến sỹ Francois Guillemot, nhà nghiên
cứu lịch sử và xã hội Việt Nam, nói:
"Ở
Việt Nam không phải là một chế độ đa đảng, nhưng thực ra là có một đối lập trên
mạng để đáp lại và có sự tương tác giữa nội và ngoại để 'nói chuyện' với
nhau."
Tuy
nhiên, theo nhà nghiên cứu này, vẫn "còn khó" để nói về việc đã đến
lúc Việt Nam có thể có một cuộc đổi mới về thể chế chính trị theo một mô hình
hậu 'độc đảng', ông nói:
"Cái
đó là khó, gần đây, những blogger, những người ly khai Đảng Cộng sản ở trong
một 'bước đường cùng', gặp rất nhiều khó khăn.
Với những câu hỏi lớn như vậy, có thể với
chế độ đa đảng sẽ là tốt hơn, để bàn luận với nhau và để có thể kiếm ra một giải
pháp tập thể mạnh hơn
TS. Francois Guillemot
"Đây
cũng là lý do Viện nghiên cứu Á Đông (IAO) phối hợp với Hội văn hóa Người Việt
vùng Rhône (ACVR) tổ chức cuộc hội thảo, thảo luận để nêu lên vai trò của tự do
ngôn luận ở Việt Nam, giống như Hội nhà báo Độc lập Việt Nam đã hoạt động ở
Việt Nam trong một hoàn cảnh rất khó khăn, làm sao để tồn tại được là rất khó.
"Theo
tôi, là nhà nghiên cứu phải đặt câu hỏi về chính thể, một câu hỏi rất quan
trọng, để biết tương lai của Việt Nam sẽ ra sao, và sẽ đương đầu với các vấn đề
về môi trường, các vấn đề kinh tế, các vấn đề địa chính trị với Trung Quốc thế
nào, với Biển Đông ra sao?
"Với
những câu hỏi lớn như vậy, có thể với chế độ đa đảng sẽ là tốt hơn, để bàn luận
với nhau và để có thể kiếm ra một giải pháp tập thể mạnh hơn."
Bình
luận về độ sẵn sàng của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề này, Tiến sỹ Francois
Guillemot nói:
"Đến
bây giờ vẫn chưa có tín hiệu là Đảng Cộng sản đã sẵn sàng. Có thể có những
phong trào nội bộ trong Đảng, một số người 'nghiêng' về phía Trung Quốc, và một
số người thấy là phải có một thái độ gần nước Nga nhiều hơn, hoặc là gần Mỹ
nhiều hơn.
"Nhưng
mà ở trong nội bộ thì họ vẫn duy trì 'tính tập thể', họ biết rằng giữ tập thể thì
sống còn, tuy họ biết rằng rất khó để sống còn. Thực ra là như vậy thì người ta
không dám đề cập đến.
"Đến
bây giờ, vấn đề đó phải coi kỹ ai nắm vững chính quyền đó của Việt Nam? Có
đảng, cũng có quân đội, nhưng cũng có công an, thì dân ở đâu? Thì phải đặt câu
hỏi này và vai trò của xã hội dân sự là thế nào?"
Đảng
Cộng sản Việt Nam đã có quá trình nhiều thập niên nắm quyền lực trong tay và
'chấp chính', trước câu hỏi liệu đây có là một 'lợi thế' so với các lực lượng
cạnh tranh khác hiện nay hay không, nhà nghiên cứu lịch sử phụ trách Kho tư
liệu về Việt Nam học tại Viện Nghiên cứu Á Đông (IAO), bình luận:
"Người
ta cũng khó biết được tương lai, tại vì có thể mai mốt sẽ có một vấn đề mà
ngoài chính trị, sẽ có ảnh hưởng lớn, giống như vụ án Formosa, từ kinh tế tới,
mà có ảnh hưởng, tạo ra những tác động chính trị.
 |
| Ông Trịnh Hữu Long cho rằng chính giới vận động dân chủ, nhân quyền ở Việt Nam đã giúp nới rộng không gian tự do ngôn luận ở nước này - Bản quyền hình ảnhBBC NEWS TIẾNG VIỆT Image caption |
"Tôi
thấy có thể sẽ có như vậy, một biến cố nào đó thúc đẩy người ta đổi mới, đặt
câu hỏi về thay đổi thì cũng về việc mình chọn đường lối nào để phát triển một
cách bền vững nhiều hơn, bởi vì Việt Nam là một nước lớn ở trong khu vực Đông
Nam Á, với 94 triệu dân thì cũng là khổng lồ ở trong khu vực Đông Nam Á,"
ông Guillemot nhận xét.
'Thay đổi ngoạn mục'
Ông
Trịnh Hữu Long, Chủ biên báo mạng "Luật Khoa Tạp chí", diễn giả tại
tọa đàm, nói với BBC về điều mà ông tin là những thay đổi lớn đã đang diễn ra ở
Việt Nam qua thời gian, từ quan sát cá nhân của mình:
"Tôi
nghĩ rằng từ khi tôi bắt đầu quan tâm sâu sắc đến chính trị vào những năm
2007-2008 và đặc biệt từ khi tôi trở thành một nhà hoạt động vào năm 2011, thì
tôi đã chứng kiến những sự thay đổi ngoạn mục của xã hội Việt Nam.
"Chúng
ta có thể lấy ví dụ như vào thời kỳ 2007-2018, những người như Luật sư Nguyễn
Văn Đài, Luật sư Lê Thị Công Nhân đứng ra tranh đấu cho một nền dân chủ ở Việt
Nam và bị cả chính quyền lẫn phần lớn người dân hắt hủi và họ bị lên án rất là
nhiều.
Khi nào tất cả mọi người dân đều tham gia
vào các tiến trình chính trị, đều tham gia vào các công tác xã hội, thì đó là
lúc mà nền dân chủ của chúng ta có thể định hình và có thể trở thành một nền
dân chủ rất vững mạnh
Trịnh Hữu Long
"Ngày
nay, sau khoảng 10 năm, hơn 10 năm, xã hội chúng ta (Việt Nam) đã thay đổi rất
là nhiều. Những chuyện ngày xưa bị coi là nhạy cảm, bây giờ không còn bị coi là
nhạy cảm nữa và việc chỉ trích chính quyền, phơi bày những thói hư tật xấu,
những sự gian dối, những sự tham nhũng của chính quyền trở thành một điều hết
sức bình thường.
"Những
điều đó biến thành một điều bình thường nhờ những người đã đứng lên tranh đấu
và bị giam cầm trong thời kỳ "rất đen tối" của đất nước, đó là Nguyễn
Văn Đài, Lê Thị Công Nhân, Trần Huỳnh Duy Thức, Lê Công Định v.v... Họ là những
người đã đi đầu trong cuộc đấu tranh này, tạo ra những hình mẫu, những tấm
gương để cho những người sau có thể có không gian tự do hơn.
"Chính
họ là những người đã nới lỏng không gian tự do cho chúng ta. Ngày nay, chúng ta
được biểu đạt như thế này là nhờ những người đi trước đã gánh toàn bộ rủi ro đó
và tất cả những điều đó.
 |
| Anna, sinh viên đang học ngành ngôn ngữ học tại Đại học Lyon 3, nói cô trở nên quan tâm hơn về Việt Nam sau khi tìm hiểu những vấn đề xã hội tại nước này - Bản quyền hình ảnh BBC NEWS TIẾNG VIỆT Image caption |
"Tôi
nghĩ rằng Trần Huỳnh Duy Thức với sự kiên định ở trong nhà tù Việt Nam để bảo
vệ đường lối đấu tranh của mình, để tạo ra một thông điệp rất rõ ràng rằng anh
từ bỏ tất cả những sự nghiệp công danh cho mình, để tranh đấu cho một Việt Nam
dân chủ, và anh sẽ ở lại Việt Nam cho đến khi nào Việt Nam trở thành một nước
dân chủ và anh được trả tự do trên nước Việt Nam, chứ không phải là nơi nào
khác.
"Thì
đó là một thông điệp cực kỳ mạnh mẽ cho thấy rằng người dân Việt Nam, mọi tầng
lớp Việt Nam hiện nay đã ý thức rất rõ về một nhu cầu cần phải có một nền dân
chủ, nhu cầu cần phải có những quyền tự do căn bản, nhu cầu cần phải được bảo
vệ những quyền tự do căn bản của mình liên quan đến đất đai, liên quan đến tài
sản, thuế, môi trường.
"Tôi
nghĩ rằng vấn đề của những nhà hoạt động không phải rằng họ giành được những
thắng lợi trong một vụ án, họ không phải chỉ giành thắng lợi trong một cuộc
biểu tình. Bản thân việc họ biểu đạt, bản thân việc họ ra đường biểu tình, bản
thân sự tồn tại của những hành vi đó đã là một sự thách thức với chính quyền,
đã là cảm hứng cho những người dân khác đi theo và đó là ngọn nguồn của một nền
dân chủ.
"Mà
nền dân chủ, bản chất của nó chính là sự tham gia của người dân. Khi nào tất cả
mọi người dân đều tham gia vào các tiến trình chính trị, đều tham gia vào các
công tác xã hội, thì đó là lúc mà nền dân chủ của chúng ta có thể định hình và
có thể trở thành một nền dân chủ rất vững mạnh," ông Trịnh Hữu Long nói.
"Không hề nguy hiểm"
 |
| Viện Nghiên cứu Á Đông (IAO) ở Lyon thường xuyên tổ chức các hội đàm, thảo luận, hội thảo về các vấn đề nghiên cứu phương Đông và châu Á học - Bản quyền hình ảnh BBC NEWS TIẾNG VIỆT Image caption |
Từ tổ
chức công đoàn của người lao động Pháp ở Rhône, thuộc vùng Lyon, một đại biểu
khác tham dự tọa đàm, ông Frank Rolland chia sẻ với BBC Tiếng Việt quan sát từ
kinh nghiệm riêng về công đoàn độc lập ở Việt Nam:
"Tôi
theo dõi hồ sơ của một phong trào từ năm 2015, gọi là tổ chức Lao Động Việt, công
đoàn tự do của công nhân ở Việt Nam và chúng tôi đã làm việc với họ, tổ chức
các cuộc họp và họ đã ký thỏa thuận với Paris, trong đó họ cam kết không làm
chính trị mà chỉ làm những công việc của công đoàn.
"Điều
này có mục đích để làm cho Đảng Cộng sản Việt Nam hiểu rằng Lao Động Việt ở đó
không phải để nắm quyền mà chỉ là một công đoàn cố gắng giúp đỡ người lao động.
Nhưng vấn đề này cũng không có tiến bộ, Việt Nam vẫn còn trấn áp nhiều quyền
lao động.
"Liên
minh Châu Âu (EU) gần đây đã ký một thỏa thuận tự do thương mại với Việt Nam và
một số người dân châu Âu rất quan ngại rằng Việt Nam vẫn không tuân thủ luật
pháp quốc tế về lao động và đặc biệt những gì họ ký ở Geneva với Tổ chức Lao
động Quốc tế (IL0).
Song tôi nghĩ quyền công đoàn không phải là
một mối nguy hiểm cho Việt Nam. Mọi người phải tự tổ chức mình để nói ra điều
gì là sai trái
Ông Frank Rolland, công đoàn
"Đây
là một vấn đề lớn vì họ đã ký một thỏa thuận thương mại lớn với Liên minh châu
Âu, nhưng ngay cả nhiều nghị sỹ quốc hội EU cũng quan ngại rằng Việt Nam sẽ
không làm những điều mà họ nói là họ sẽ làm, tức là nói bằng ngôn ngữ hai mặt.
Bây giờ, EU đang quan ngại về điều đó."
Tuy
nhiên, nhà quan sát đến từ công đoàn vùng Rhône của Pháp cho hay ông khá 'bi
quan' về khả năng các nước phương Tây có thể gây áp lực với Việt Nam và cho
rằng Việt Nam cần phải tự lực cánh sinh, ông Franck Rolland nói:
"Về
các nước phương Tây, tôi khá bi quan, bởi vì trên thực tế tất cả các nước đó
đều muốn làm ăn với Việt Nam. Việt Nam là một quốc gia lớn, với dân số lớn ở
trong vùng, một thị trường mở, thị trường đang lên với tăng trưởng rất cao.
"Cho
nên tôi không nghĩ trong lĩnh vực này Việt Nam có thể có được sự hỗ trợ lớn từ
các nước đó, kể cả Pháp.
"Song
tôi nghĩ quyền công đoàn không phải là một mối nguy hiểm cho Việt Nam. Mọi
người phải tự tổ chức mình để nói ra điều gì là sai trái, công đoàn không muốn
nắm quyền lực, họ không muốn can thiệp vào chính trị.
"Cho
nên tôi nghĩ Việt Nam sẽ cần phải thay đổi trong tương lai để cho phép mọi
người tự tổ chức và cố gắng đàm phán, và đó là tất cả và chúng tôi không hy
vọng gì hơn thế," nhà hoạt động công đoàn là một công chức nhà nước thuộc
ngành cảnh sát của Pháp nêu quan điểm.
'Đem lại kiến thức'
 |
Bà Nguyễn Thị Ngọc Anh cho rằng các nhà xuất
bản như NXB Tự do cung cấp cho người dân ở Việt Nam những hiểu biết có ích về
tri thức, chính trị, pháp luật v.v...- Bản
quyền hình ảnh BBC
NEWS TIẾNG VIỆT Image caption
|
Từ Hội
văn hóa Người Việt vùng Rhône (ACVR), đơn vị đồng tổ chức tọa đàm, bà Nguyễn
Thị Ngọc Anh, nói với BBC rằng các bạn bè Pháp, Việt theo quan sát của bà đều
quan tâm tới vấn đề tự do ngôn luận, báo chí, xuất bản ở Việt Nam hiện nay.
Bà cũng
chia sẻ bình luận của mình về sự kiện nhà báo, blogger Phạm Đoan Trang vừa nhận
được một giải thưởng quốc tế, cũng như về một nhà xuất bản mới xuất hiện tại
Việt Nam gần đây mà theo bà là hữu ích khi đem lại tri thức cho bạn đọc ở Việt
Nam về cả chính trị lẫn luật pháp.
"Việc
Phạm Đoan Trang nhận được giải thưởng "Ảnh hưởng" của Tổ chức Phóng
viên Không biên giới tuần trước ở Berlin thực sự là một nguồn động viên rất
lớn, không chỉ cho Phạm Đoan Trang mà cho tất cả các anh chị em ở trong nước
(Việt Nam) đang đấu tranh, đòi hỏi cho quyền tự do ngôn luận," bà Ngọc Anh
nói.
"Tôi
cũng xin được nói thêm về một chương trình ủng hộ cho tự do ngôn luận ở Việt
Nam, đó là Nhà xuất bản Tự do, đây là một nhóm các bạn trẻ hoạt động, in ấn
những cuốn sách đem lại kiến thức cho người đọc ở Việt Nam, những cuốn sách
không được những nhà xuất bản chính thức in ấn.
Đây là vấn đề làm cho chúng tôi khá bị sốc
và làm cho chúng tôi thấy cần phải tiếp tục đặt câu hỏi về tính chất thực sự của
chế độ hiện nay ở Việt Nam
Dominique Foulon, giám đốc xuất bản Carnets du
Vietnam
"Những
cuốn sách này, ví dụ như các cuốn sách của tác giả Phạm Đoan Trang (Chính trị
Bình dân, Phản kháng phi Bạo lực, Cẩm nang nuôi tù và Politics of a police
state), đem lại những kiến thức rất cơ bản, được viết với ngôn ngữ rất bình dân
để giúp cho tất cả những người lao động ở Việt Nam mà muốn tìm hiểu về chính
trị, pháp luật ở Việt Nam có thể đọc, tham khảo và từ đó biết được quyền của
mình là gì và quyết định mình nên làm những điều gì cần thiết để tạo nên sự
thay đổi ở Việt Nam."
Tự do
ngôn luận ở Việt Nam cũng là một chủ đề nhận được sự quan tâm, như Nina, một cử
tọa trẻ đang là sinh viên năm thứ ba Đại học Lyon 3 ngành ngôn ngữ, nói với
BBC:
"Tôi
là một sinh viên người Pháp gốc Nhật Bản, tôi không có liên hệ huyết thống với
Việt Nam, nhưng bạn trai của tôi, một sinh viên Pháp gốc Việt đã nói với tôi về
vấn đề tự do ngôn luận ở Việt Nam. Hôm nay, tôi có cơ hội để tìm hiểu về Việt
Nam, nhất là về tự do ngôn luận và vấn đề kiểm duyệt, và những gì tôi biết được
thực sự làm tôi xúc động, và tôi nghĩ là tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu để tìm hiểu
thêm về đất nước Việt Nam."
 |
| Ông Dominique Foulon, Giám đốc xuất bản ấn bản Việt Nam học Carnets dur Vietnam quan tâm và theo dõi vấn đề ruộng đất ở Việt Nam từ những năm 1990 sau khi nước này tuyên bố chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường - Bản quyền hình ảnh BBC NEWS TIẾNG VIỆT Image caption |
Một đại
biểu khác, Dominique Foulon, Giám đốc xuất bản của ấn bản Việt Nam học Carnets
du Vietnam bình luận với BBC về một khía cạnh khác mà lâu nay vẫn được nghe đến
nhiều là vấn đề ruộng đất và chiếm hữu đất đai ở Việt Nam, có liên quan đến
tiếng nói của tầng lớp 'dân oan khiếu kiện', ông nói:
"Vấn
đề đất đai, sở hữu, chiếm hữu đất đai, ruộng đất ở Việt Nam là vấn đề tôi đã
theo dõi từ những năm 1990 và thu lượm được một số thông tin, theo tôi, đây là
một vấn đề rất quan trọng vì nó liên quan nhiều đến người nghèo ở Việt Nam, và
là một vấn đề trong lịch sử liên quan đến cuộc đấu tranh giành độc lập của
người dân.
"Ngày
nay, có thể thấy nhiều cuộc biểu tình, khiếu nại của người dân về đất đai,
ruộng đất, và qua đây cũng thấy đất nước đã chuyển đổi sang một thể chế tư bản
rất đặc biệt, trong đó có thể thấy một bộ phận những người có quyền lực, cầm
quyền là những người thâu tóm nhiều đất đai để bán lại, hoặc việc đó gây ảnh
hưởng khó khăn đến những người từng làm việc trên đó trước đó...
"Và
chúng ta có thể thấy một sự thay của một chế độ mà luôn tự gọi là xã hội chủ
nghĩa mà không phải hoàn toàn như thế, nhưng đó là một thể chế kinh tế đã được
hoàn toàn sửa đổi đi với sự giải thích về kinh tế thị trường mà trong đó có
hiện tượng bóc lột, tước đoạt ruộng đất, chiếm hữu đất đai, mà đối với chúng
tôi ở châu Âu gợi nhớ về giai đoạn ở thế kỷ 19 ở châu Âu, mà ở một số quốc gia
đã có sự bóc lột hay tước đoạt người nông dân của tầng lớp những người có quyền
lực địa phương.
"Đây
là vấn đề làm cho chúng tôi khá bị sốc và làm cho chúng tôi thấy cần phải tiếp
tục đặt câu hỏi về tính chất thực sự của chế độ hiện nay ở Việt Nam," ông
Dominique Foulon nói với BBC bên lề cuộc tọa đàm về tự do ngôn luận Việt Nam tại
Lyon hạ tuần tháng 9/2019.