Trong cuốn Thực hành kỹ năng sống cho học sinh lớp 1' có bài học dạy trẻ
bước trên thủy tinh vỡ để thể hiện lòng dũng cảm.
Cả tháng qua, dư luận
vẫn chưa dừng bàn qua tán lại về câu chuyện “quyển sách dạy kỹ năng cho trẻ em
tiểu học” đã cổ súy giá trị của lòng dũng cảm bằng cách “đi trên mảnh thủy
tinh”. Đáng nói hơn, quyển sách là một sản phẩm của một “ông tiến sĩ” với tham
vọng làm thay đổi tư duy của những đứa trẻ về sự can đảm, vốn bị “hóa phép” và
trở nên hết sức phiến diện và xa xôi. Thứ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn
Vinh Hiển đã gửi công văn yêu cầu Nhà xuất bản Giáo dục thu hồi cuốn sách Thực hành kĩ năng sống dành cho học sinh lớp 1 có bài học “Vượt
qua nỗi sợ”. Tuy nhiên, có không ít vấn đề vẫn phải bàn thảo thêm để làm rõ sự
dũng cảm.
Dũng cảm hay sự dốt nát?
Khi đọc thấy mẫu sách
của ông tiến sĩ, tôi thấy buồn cười về sự méo mó của lòng dũng cảm trong con
mắt của một người có học thức. Chẳng biết ông tiến sĩ học đâu ra cái trò đi
trên mảnh thủy tinh chính là sự dũng cảm, riêng tôi, đó là sự dốt nát một cách
lố bịch. Dũng cảm không chỉ là một khái niệm ở chỗ “dám làm” hay “không dám
làm”, mà nó còn nằm ở bối cảnh và ý nghĩa mang tính thực tiễn, nhân văn của
hành động. Nói cách khác, “trong tình huống cấp bách, không còn cách nào khác,
con người ta phải chọn sự mạo hiểm để bảo vệ một giá trị tốt đẹp hơn, đó chính
là dũng cảm”.
Tôi lấy ví dụ, có người
sẵn sàng cầm súng tiến lên để ngăn chân địch không tiếp cận đến căn cứ, phá hủy
cơ đồ. Đó chính là dũng cảm. Nhưng nếu lấy súng chỉa vào đầu người khác, và bảo
“đừng sợ”, rồi trấn an rằng đó là lòng dũng cảm, theo kiểu “đi trên mảnh thủy
tinh” thì đó quả thật là một phép so sánh khập khiễng, nếu không muốn nói là
ngu ngốc. Hoàn cảnh nguy hiểm phải mang tính khách quan, khi đó buộc con người
phải chọn lựa một cách quyết đoán, đó là lòng dũng cảm. Còn việc tự tạo ra mối
nguy hiểm cho bản thân một cách “ảo thuật”, thì đó là một trò đùa dại hơn là
một phép toán của sự can trường hay lòng dũng cảm. Chẳng ai tự chuốc lấy cái
nguy hiểm để cố vượt qua rồi bảo rằng mình can đảm. Ranh giới giữa lòng dũng
cảm và sự dốt nát không phải là quá rộng. Thế nên, hiểu sai một chút thì người
vốn được xem là dũng cảm, thật ra lại là dốt nát.
Hậu quả của việc học vẹt
Chuyện dạy trẻ em đi
trên mảnh thủy tinh thể hiện lòng dũng cảm của vị tiến sĩ này khiến tôi nhớ đến
giai thoại học vẹt. Trên thực tế, có những khóa học dành cho người lớn về việc
ăn dao lam, phun lửa, đi trên thủy tin, thậm chí là bước trên than hồng. Mục
tiêu của khóa học là giúp bạn thay đổi tư duy về sự nguy hiểm, rằng nếu nguy
hiểm bị kiểm soát, sắp xếp một cách hợp lý và logic thì câu chuyện nhanh chóng
được giải quyết.
Tuy nhiên, câu chuyện
này không mang lại một giá trị thực tế nào nếu áp dụng với trẻ em – vốn là
những mầm non tiêu biểu và gia đình gặp khó khăn. Trẻ tiểu học vốn là những
mảnh giấy trắng và vô nghĩa. Khi đưa thông điệp “đi trên thủy tin tức là dũng
cảm”, trẻ em chỉ hiểu một cách đơn nghĩa theo cơ học, tức là ai dám đi trên
thủy tin thì người đó dũng cảm. Tai hại có thể xảy ra khi các em học sinh bắt
chước y chang những gì người lớn đang làm mà không hề biết nó đang thách thức
an toàn thân thể, sức khỏe của các em.
Như vậy, dường như có
một sự “copy” (hay còn gọi lại đạo văn) từ một chương trình đào tạo kỹ năng cho
người lớn sang áp dụng cho trẻ em. Mới nghe qua cứ tưởng sáng kiến, nhưng nhìn
lại sẽ thấy nó đang âm ỉ và có khả năng giết người một cách đầy tiếc nuối. Tính
máy móc một cách rất “vẹt” của ông tiến sĩ khiến người ta càng thấy buồn về nền
giáo dục quốc gia – vốn vẫn còn không ít kẻ lạc hậu, chỉ biết áp dụng các bài
học một cách lý thuyết và máy móc.
Trách nhiệm của người quản lý
Một cuốn sách đầy tranh
cãi và thiếu phù hợp như vậy, chẳng hiểu sao vẫn được duyệt xuất bản trong sự
ngỡ ngàng của không ít người. Đây không phải là lần đâu các ấn phẩm sách giáo
khoa, sách giáo dục tại Việt Nam gây ra các cuộc tranh cãi lớn. Rõ ràng, có một
sự lơ là trong khâu quản lý, để rồi sau đó ngành chức năng lại phải thu hồi vội
vàng từng quyển sách “vô lý đùng đùng” – vốn đã làm dậy sóng dư luận. Đến người
dân bình thường cũng thấy không ổn với một vài nội dung trong sách kỹ năng
sống. Do đó không lý gì các thầy các cô, được đào tạo bài bản, lại không nhận
ra điều đó.
Bên cạnh đó, rõ ràng
ngành giáo dục hiện vẫn còn thiếu sự hiện diện của các chuyên gia về mặt khoa
giáo. Có thể họ chưa phải là tiến sĩ như ông tác giả của quyển sách vô lý lần
này, nhưng những gợi ý của họ ít nhất cũng sẽ chỉn chu, dễ hiểu, không phải
theo kiểu “đập đầu vào tường là can đảm hay dũng cảm”. Như vậy, việc chọn một
bộ sách giáo khoa nhưng không có sự đánh giá sát sao, suy cho cùng cũng không
thể mang về hiệu quả. Trách nhiệm chính thuộc về nhà trường, đơn vị chọn bộ
sách tham khảo ấy để sử dụng.
Cuối cùng, phải thừa
nhận thị trường sách giáo khoa, sách hướng dẫn tăng cường phát triển kỹ năng
cho trẻ em hiện nay rất thiếu. Đó là lý do các bộ sách được xuất bản một cách ồ
ạt và thiếu sự kiểm soát, dẫn đến các trang sách thiếu sự chín chắn, chuẩn xác,
ý nghĩa và bao dung. Nếu đa dạng hóa thị trường sách, việc chọn lựa của phụ
huynh và các em học sinh sẽ khiến các quyển sách “đi trên thủy tinh” sẽ không
có cơ hội để tồn tại.