 |
| Các nhóm Xã hội dân sự Việt Nam gặp gỡ nghị sĩ Đức và Thụy Điển ngày 30/3/2015, ở Tòa đại sứ Đức tại Hà Nội |
Giáo sư Abuza cũng đề cập đến những xu hướng phát triển sắp tới của chính
trị xã hộ tại Việt Nam với sự tham gia của truyền thông xã hội và xã hội dân sự. Việt Hà
phỏng vấn giáo sư Zachary Abuza về vấn đề này. Trước hết, giáo sư Abuza nhận
định về thực trạng của truyền thông xã hội và xã hội dân sự ở Việt nam như sau:
 |
Giáo sư Zachary Abuza
của trường đại học về
chiến tranh của Hoa Kỳ
|
Gs. Zachary Abuza: Việt Nam rất lo
lắng về tự do truyền thông mạng và tự do của xã hội dân sự và họ làm tất cả
những gì có thể để hạn chế sự phát triển. Với các tổ chức xã hội dân sự, nhà
nước cũng duy trì sự kiểm soát thông qua Mặt trận tổ quốc. Cho nên tình hình chung
là bị kiềm chế. Phần lớn các tổ chức theo dõi tự do báo chí, tự do internet hay
tổ chức xã hội dân sự đều xếp Việt Nam ở mức rất thấp trong khu vực Đông Nam Á.
Nhưng theo tôi điều quan trọng là mọi thứ đang thay đổi ở Việt Nam. Sự
thay đổi này diễn ra bởi nhiều lý do…. Nhưng điều quan trọng nhất là công nghệ,
bất chấp những nỗ lực nhằm quyền soát truyền thông mạng, chính phủ Việt Nam đã
không thể làm được điều mình muốn. Sự thâm nhập internet ở Việt Nam cao thứ ba
trong khu vực Đông Nam Á. Nó còn cao hơn cả những nước có sự dân chủ hơn trong
xã hội dân sự, sự thâm nhập internet ở thành thị còn cao hơn ở nông thôn, và
điều này sẽ không thay đổi. Việt Nam có sự tăng trưởng cao trong điện thoại di
động thông minh và các ứng dụng. Chính phủ Việt Nam cố gắng kiểm duyệt mà không
được. Có quá nhiều trang mạng, nhiều trang mạng là trang ảo ở các trang khác
tại nước ngoài mà chính phủ không thể kiểm soát được.
Việt Hà: Liên quan đến sự
phát triển của xã hội dân sự ở Việt Nam, có những ý kiến cho rằng các tổ chức
xã hội dân sự ở Việt Nam phát triển chưa đủ mạnh và còn cần phải có sự hợp tác
chặt chẽ hơn nữa giữa các tổ chức này với nhau. Ông có nhận định gì về điều
này?
Gs. Zachary Abuza: thực trạng cho
thấy là chính phủ đã làm rất nhiều để hạn chế sự phát triển của các tổ chức xã
hội dân sự độc lập. Kinh tế Việt Nam đã phát triển rất nhanh trong suốt 15 thậm
chí 10, hay 5 năm qua là điều đáng chú ý và chính phủ đã cố gắng để kiểm soát
sự phát triển của xã hội dân sự không song song với sự phát triển của kinh tế.
Tuy nhiên xã hội dân sự vẫn phát triển … chúng ta thấy những tổ chức xã hội dân
sự độc lập như nhóm về môi trường trong một chiến dịch trên mạng gần đây mà mọi
người thấy ở Hà Nội. Nhóm này phản đối việc chặt 6,700 cây xanh ở Hà Nội. Điều
này là chưa từng thấy. Theo tôi một trong những lý do mà chính phủ cố gắng hết
sức trong tháng 3 và 4 năm nay nhằm giảm nhiệt những phản đối của công nhân
chưa từng có trước đó ở miền Nam là vì họ sợ rằng nếu họ không làm thì công
nhân sẽ tự thành lập công đoàn độc lập. Cuối cùng vào tháng 5, một điều làm tôi
rất chú ý là có một nhóm các tác giả nổi tiếng đã bỏ hội nhà văn và thành lập
tổ chức riêng của họ, và họ phải chịu rất nhiều sức ép từ chính phủ, một số bị
sách nhiễu nếu như không muốn nói là bị cầm giữ khi họ cố gắng lập hội riêng
của mình. Vào lúc này chúng ta thấy là đang có một sức ép từ công chúng đòi hỏi
phải có các tổ chức xã hội dân sự độc lập.
Việt Hà: Với việc Việt
Nam gia nhập TPP và hội nhập quốc tế, có ý kiến cho rằng sức ép quốc tế sẽ
khiến Việt Nam phải cho phép thành lập các tổ chức xã hội dân sự độc lập như là
công đoàn của công nhân, và cho phép tự do hơn với truyền thông xã hội. Ông
nhìn nhận thế nào về tương lai này ở Việt Nam?
Gs. Zachary Abuza: tôi có một cảm
giác lẫn lộn về TPP nhưng tôi phải nói là đối với Việt Nam và người Việt
Nam thì đó sẽ là một điều tốt. Quá trình mà chính phủ phải tìm cách nói chuyện
với các lĩnh vưc khác nhau của xã hội, bao gồm cả công đoàn ở các tỉnh khác
nhau để gây dựng sự ủng hộ là điều quan trọng. Đó là một trong những quá trình
toàn bộ nhất mà tôi từng thấy ở Việt Nam trong một giai đoạn dài. Cho nên đó là
điều tốt. Thực tế là nếu bạn đọc các tài liệu từ hội nghị trung ương 12 trước
đại hội đảng vào năm tới, thì chính phủ đã cam kết sẽ thực hiện cải cách kinh
tế hơn nữa và hội nhập với phương tây. Về thương mại với Trung Quốc, Trung Quốc
không đại diện cho kinh tế Việt Nam trong tương lai. Thương mại với Trung Quốc
rất mất cân bằng, nó dựa vào xuất khẩu nguyên liệu thô, nhập khẩu các sản phẩm
chế tạo mà thường là được đem đổ sang Việt Nam. Việt Nam có sự thâm hụt
thương mại lớn với Trung Quốc. Tuy nhiên thương mại với phương Tây lại hướng
tới tăng thêm giá trị, hiện đại hóa kinh tế và theo tôi, các nhà lãnh đạo hiểu
được điều này và họ phải tiếp tục con đường đổi mới kinh tế và hòa nhập với
phương tây. Điều này sẽ dần mang thay đổi đến Việt Nam.
Việt Hà: Trong báo cáo
của mình ông cũng đề cập đến việc báo chí nhà nước gần đây dường như có được tự
do hơn trong việc đưa một số tin có thể là cấm kỵ trước kia như tranh chấp với
Trung Quốc trên biển Đông hay một số vụ tham nhũng nhất định. Ông cũng nói đến
khả năng có báo chí độc lập ở Việt Nam. Ông nhận định thế nào về xu hướng sắp
tới của truyền thông nhà nước?
Gs. Zachary Abuza: rõ ràng là sẽ
có những gia tăng đàn áp trước đại hội đảng sắp tới. Đó là điều mà chúng ta
thấy trước bất cứ đại hội đảng nào. Đó là điều mà chúng ta trông đợi. Nhưng tôi
có thấy những thay đổi trong tình hình báo chí. Một mặt vào lúc này quốc hội
đang thảo luận dự thảo luật báo chí và họ rất lo ngại về sự phát triển mạnh của
báo chí với hơn 1000 tổ chức báo chí, trong khi chính phủ không thể kiểm soát
hết được từng tổ chức, và họ lo là họ sẽ mất kiểm soát. Vì thế bản thảo đề cập
đến việc giảm số lượng báo chí, giảm số lượng phóng viên, nhập các tổ chức lại
với nhau, đảm bảo chỉ một số cơ quan thuộc đảng và nhà nước được quyền xuất
bản. Mặt khác, chúng ta thấy sự bùng nổ của truyền thông, nghĩa là người dân
đói thông tin truyền thông. Chúng ta cũng thấy sự biến chuyển trên mạng từ các
blog sang các diễn đàn, trang mạng với nhiều người viết, được biên tập một cách
chuyên nghiệp. Điều này rất quan trọng vì nhiều người Việt Nam bây giờ nhận
được các thông tin trên mạng qua truyền thông xã hội. Công nghệ đóng vai trò
quan trọng ở đây. Các bạn đã đưa tin về một đài truyền hình ở Hà Nội bị chính
quyền sách nhiễu, 7 người bị bắt. Điều quan trọng là chỉ cần rất ít đầu tư để
có được một đài truyền hình nhanh chóng. Họ có thể phát trên mạng, trên
youtube, những điều này đang thay đổi mặt bằng của truyền thông. Tôi cũng thấy
là ông cựu tổng biên tập báo Thanh Niên, một tờ báo khá cấp tiến, đã lập một tờ
báo riêng của mình. Tôi hiểu là chính phủ đã cố gắng kiểm soát nó nhưng theo
tôi chính phủ đang tham gia một cuộc chiến mà họ khó thắng.
Việt Hà: Ông đánh giá thế
nào về sức ép của sự phát triển xã hội dân sự và truyền thông xã hội lên những
cải cách về chính trị tại Việt Nam?
Gs. Zachary Abuza: theo tôi những
cải cách đang diễn ra nhưng rất từ từ và điều này hoàn toàn không có gì sai cả.
Tôi không phải là người ủng hộ hoàn toàn thay đổi mang tính cách mạng. Nhưng
theo tôi điều quan trọng là chính phủ Việt Nam đã xác định thiết lập xã hội
theo luật, họ đang cố gắng cải thiện khả năng xây dựng luật pháp của mình. Mỗi
năm quốc hội trở nên chuyên nghiệp hơn, các buổi họp quốc hội cũng đã gây sức
ép lên chính phủ về những cải cách trong một số lĩnh vực quan trọng. Chúng ta
cũng thấy những lãnh đạo cao cấp kêu gọi cải cách ở một số lĩnh vực và điều này
có ảnh hưởng nhất định. Ví dụ một năm trước, Chủ tịch Trương Tấn Sang kêu gọi chấm
dứt việc ép cung và tra tấn của công an, từ đó đến nay đã có những người tình
nghi được thả vì lời khai của họ có được do ép cung, công an, chánh án cũng
phải chịu án tù. Việt Nam còn một quãng đường dài để đi phía trước nhưng đó là
bước mở đầu quan trọng. Tháng trước Chủ tịch Quốc hội nói về việc xóa bỏ những
điều luật về an ninh mù mờ như điều 88 luật hình sự và rằng chúng ta cần luật
rõ ràng. Theo tôi đây là điều rất đáng ngạc nhiên. Tôi không cho là thay đổi sẽ
diễn ra một sớm một chiều nhưng đang có thay đổi. Cũng có thay đổi trong lãnh
đạo. Việt Nam chọn lãnh đạo như thế nào là điều sau cánh cửa của ban chấp hành
trung ương, chúng ta không biết được. Nhưng bạn có thể thấy sự thay đổi trong
cách thức của các nhà lãnh đạo. Họ hiểu truyền thông xã hội hơn, họ dễ tiếp cận
hơn trước. Họ hiểu về sự minh bạch trước công chúng hơn trước. Tôi không nói là
đảng cộng sản Việt Nam sẽ thay đổi ngay nhưng đang có thay đổi và điều này có ý
nghĩa.
Việt Hà: Xin cảm ơn ông
đã dành cho chúng tôi buổi phỏng vấn.