 |
| Sự cố Formosa đã khiến cá chết hàng loạt ở miền trung Việt Nam. |
Thảm họa môi trường
biển chưa từng thấy trước nay tại Việt Nam do Formosa gây ra hồi tháng 4 khiến
người ta nhắc nhớ thảm họa môi trường biển lớn nhất lịch sử Mỹ trong vụ tràn
dầu của công ty BP cách đây 6 năm.
Cả hai cùng là
khủng hoảng do con người gây ra, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế, sức khỏe,
đời sống của nhiều thế hệ và tương lai môi trường.Tuy nhiên, có những khác biệt rất rõ nét về cách giải quyết giữa hai vụ việc, dẫn đến những kết cục khác nhau.
Một nhà hoạt động
pháp lý từng tích cực hỗ trợ vô số ngư dân gốc Việt tại các bang duyên hải bị
ảnh hưởng trong vụ tràn dầu BP tại Mỹ năm 2010 phân tích những điểm khác biệt
này để nêu lên những cách xử lý Việt Nam nên học hỏi, áp dụng vào sự cố
Formosa.
Ngoài việc giúp đỡ
pháp lý cho hàng trăm người Mỹ gốc Việt trong thảm họa môi trường BP, luật sư
Phan Quốc Cường còn tham gia vận động chính sách và điều trần tại Quốc hội, kêu
gọi bảo vệ quyền lợi cho các nạn nhân bị thiệt hại.
Trong cuộc trao đổi
với Tạp chí Thanh niên VOA, vị luật sư trẻ dấn thân vì cộng đồng nhìn lại vụ
tràn dầu BP để chia sẻ kinh nghiệm với các đồng nghiệp trong nước nhân thảm họa
Formosa.
 |
Vụ tràn dầu của công ty BP cách đây 6 năm ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường.
|
LS Quốc Cường:
Chúng ta có thể thấy rằng, thứ nhất, phản ứng của chính quyền rất khác biệt.
Sau vụ tràn dầu tại Louisiana, chính phủ Mỹ ngay lập tức cho lực lượng cứu hộ
tham gia. Hai, ba tháng sau, họ vận động hàng trăm ngàn người tham gia vào lực
lượng cứu hộ, làm sạch môi trường. Thông tin báo chí, tự do báo chí giúp người
dân cả nước biết rõ về những diễn biến mới nhất. Còn tại Việt Nam, báo chí cấm
đả động tới hoặc bị bưng bít. Một số bài tường thuật nêu lên một số ý kiến về
luật pháp hoặc bảo vệ người dân đòi thiệt hại thì ngay lập tức bị áp lực lấy
xuống. Cần hiểu rõ vụ tràn dầu ở Louisiana là một sự bất cẩn và tắc trách. Hệ
thống họ sử dụng bất thình lình không hoạt động đúng mới xảy ra sự cố này. Hoàn
toàn không có sự biết rõ của chính phủ hay dự tính của công ty đổ chất độc ra
biển. Hai cách cư xử rất khác nhau vì hệ thống tư pháp và cách hành xử của
chính phủ hai nước cũng rất khác nhau. Một bên có luật bảo vệ môi trường rất
nghiêm ngặt. Còn một bên biết rõ hoặc cố tình để cho công ty đó xả thẳng chất
độc ra biển. Đó chính là hành vi mang tính hình sự. Một hành vi bất cẩn bên Mỹ
cũng đã khiến cho hãng dầu BP chịu trách nhiệm về hình sự lẫn dân sự, phải bồi
thường cho chính phủ rồi chịu trách nhiệm trực tiếp với mỗi người dân, doanh
nghiệp trên khắp 5 tiểu bang bị ảnh hưởng và trên toàn nước Mỹ. Nếu so sánh,
thật sự sự cố tình vi phạm của Formosa và sự hợp tác của chính phủ Việt Nam lớn
hơn rất nhiều so với lỗi của BP.
Trà Mi: Trở lại vụ
BP 6 năm trước, lúc đó chính phủ Mỹ có vụ kiện riêng và những người dân bị ảnh
hưởng có những vụ kiện riêng, thưa luật sư?
LS Quốc Cường: Đúng
vậy. Bộ Tư pháp Hoa Kỳ chính thức khởi đơn kiện BP. Song song đó, họ cũng truy
tố hãng BP ra tòa về trách nhiệm hình sự. Sau đó, BP phải gấp rút chi ra hàng
chục tỷ đô la bồi thường cho các cấp từ thành phố, thị xã, tiểu bang cho đến
liên bang. Rất nhiều cơ quan chính phủ Hoa Kỳ đã kiện BP. Cho đến thời điểm
này, 6 năm sau, vẫn còn một số vụ chưa giải quyết xong.
Trà Mi: Đó là tổng
cộng chi phí họ phải tiêu tốn 54 tỷ đôla ?
LS Quốc Cường: Mình
nghĩ số đó sẽ tiếp tục tăng vì tới hôm nay quá trình kiện tụng vẫn tiếp diễn,
và dĩ nhiên, thảm họa vẫn còn hậu quả kéo dài. Ngoài ra, còn chi phí mà họ phải
làm sạch dầu trong mấy chục dặm biển cũng rất tốn kém.
Trà Mi: Trong vụ
đó, ông đã can thiệp và hỗ trợ cho những thành phần nào và các vụ kiện đó thành
quả ra sao?
LS Quốc Cường: Sự
tham gia của mình trong hai vai trò, trong hai thời gian khác nhau. Thứ nhất,
một-hai tuần sau vụ nổ giàn khoan Deepwater Horizon ngày 20/4, khoảng đầu tháng
5, BPSOS, một tổ chức của người Mỹ gốc Việt, cử mình trong tư cách một luật sư
cộng đồng xuống dưới đó giám sát tình hình. Rất đông cộng đồng Việt Nam ở các
làng duyên hải trên khắp các tiểu bang từ Texas, Louisiana, Mississippi,
Florida, tới Alabama. Ở 5 tiểu bang này, số ngư phủ Việt tại các làng duyên hải
lên tới hàng chục ngàn người. Chúng tôi, một tổ chức cộng đồng, có tổ chức
những nỗ lực trực tiếp kéo dài từ tháng 6 đến hơn 1,5 năm về sau. Mình đưa phẩm
vật thiện nguyện từ khắp nơi về, đưa các kế toán viên về đó giúp bà con tiến
hành việc bảo vệ quyền lợi về pháp lý và tài chính. Mình cũng giúp đưa những
các chuyến thực phẩm cứu trợ bằng cách hợp tác với các cơ quan chính phủ Mỹ và
các tổ chức thiện nguyện Mỹ, đưa các phái đoàn y bác sĩ về đó giúp bà con. Mình
cũng vận động chính sách tại các cấp Thống đốc và dân cử địa phương. Mình cũng
tổ chức các phái đoàn của người Mỹ gốc Việt lên tận Washington DC để điều trần
tại Quốc hội Mỹ về quyền lợi và cuộc sống của người dân đã bị ảnh hưởng nghiêm
trọng thế nào. Sau này, khi tôi ra hành nghề tư nhân, trong tư cách luật sư tư
nhân, mình đại diện cho bà con và các doanh nghiệp nhỏ bị thiệt hại để đòi bồi
thường. Tới lúc này, phần lớn bà con ngư phủ mà tôi đại diện đã được bồi thường
qua nhiều đợt, bây giờ vào giai đoạn cuối.
Trà Mi: Trong vụ
Formosa ở Việt Nam, chính phủ đã nhận 500 triệu đôla bồi thường, chưa nói đến
phí tổn dọn dẹp, phục hồi bao nhiêu, chưa kể đến bao nhiêu người bị thiệt hại
đã bị trả đơn kiện. Trong lúc này, những nạn nhân bị ảnh hưởng đó có thể làm
gì?
LS Quốc Cường:
Chính quyền Việt Nam vội vã tiến hành dàn xếp, thỏa thuận ngầm với Formosa để
khỏa lấp vụ này. Một chính phủ được tạo ra để phục vụ dân, nhưng khi họ không
hiểu hoặc quay mặt với quyền lợi của tập thể nhân dân, thì chính người dân phải
đứng lên đòi công lý cho mình. Họ, các luật sư trong nước và người Việt khắp
nơi trên thế giới cần phải tạo sự đồng nhất, hỗ trợ cho nhau để đòi quyền lợi
cho các nạn nhân trực tiếp, không để chính phủ quyết định mọi chuyện mà bỏ rơi
đi quyền lợi của dân. Họ phải sử dụng hệ thống tư pháp hiện tại, dù hệ thống đó
không phải là độc lập. Đây là cơ hội để giới luật sư trẻ trong nước và thế hệ
trẻ, vì quyền lợi người dân, đứng lên mở ra một mặt trận về pháp lý, truyền
thông. Những người dân bé nhỏ với một hệ thống công lý và tư pháp không màng
đến quyền lợi của họ trước một tập đoàn kinh doanh đa quốc như Formosa với sức
mạnh kinh tế và quyền lực chính trị cùng với nền truyền thông bị kiểm duyệt bởi
chính phủ và đảng, dân chỉ còn cách dựa vào nhau tạo ra sức mạnh và tiếng nói
cho quyền lợi của mình.
Trà Mi: Trở lại vụ
BP, lúc thảm họa xảy ra có các tập đoàn luật sư và giới chuyên môn tới giúp
khảo sát thiệt hại ra sao?
LS Quốc Cường: Đã
có rất nhiều phái đoàn luật sư thiện nguyện, Mỹ có, Việt có. Riêng tổ chức
chúng tôi đã tổ chức trên 20 buổi hội thảo pháp lý miễn phí để các luật sư tham
gia cùng nghiên cứu các luật lệ liên quan đến thảm họa này và cung cấp thông
tin, giúp người dân hiểu rõ quyền của họ ra sao. Khi họ hiểu được quyền và cách
đòi quyền lợi cho mình thì sự tự tin của họ cũng tăng lên kèm theo sự tin
tưởng. Những buổi hội thảo pháp lý đó cộng với các phương tiện truyền thông độc
lập, với vận động chính phủ. Bên này, chính phủ đáp ứng nhanh chóng trước áp
lực quần chúng. Còn bên Việt Nam, đòi hỏi bà con phải can đảm và kiên nhẫn,
phải dám chấp nhận sự trừng phạt, cô lập, hay đàn áp của chính phủ.
Trà Mi: Các tổ chức
luật sư thiện nguyện bên Việt Nam, dù họ muốn giúp đỡ, nhưng khả năng hạn hẹp,
không đủ kinh phí cũng là một trở ngại. Luật sư nghĩ sao?
LS Quốc Cường: Do
đó cần sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế, nhất là cộng đồng người Việt ở hải
ngoại, giúp họ vượt qua trở ngại này. Ví dụ, các luật sư ngoài nước liên kết
với các luật sư trong nước, cung cấp tài liệu pháp lý liên quan. Cũng có thể tạo
ra những đợt gây quỹ. Nếu truyền thông trong nước cô lập, thì hôm nay chúng ta
có Facebook và internet khuyếch trương tiếng nói của các xã hội dân sự đang đại
diện cho bà con.
Trà Mi: Trong vụ
BP, khi khảo sát, thống kê thiệt hại có biết bao nhiêu nạn nhân mà lực lượng
thiện nguyện thì có giới hạn, làm thế nào xoay sở?
LS Quốc Cường: Mình
thường xuyên theo dõi các cuộc điều tra do chính phủ và các ủy ban độc lập họ
tiến hành. Lúc đó có rất nhiều cơ quan chính phủ, hành pháp, họ tiến hành điều
tra độc lập, song song với nhau. Bên lập pháp cũng có những ủy ban độc lập do
Quốc hội lập ra. Về phía tư nhân, cũng có rất nhiều tổ chức thiện nguyện trong
xã hội dân sự họ tham gia điều tra. Thậm chí các tờ báo lớn có khả năng, họ
cũng tiến hành các cuộc điều tra riêng của họ. Cho nên, về thông tin, rất rõ
ràng. Ngoài ra còn có nhiều cơ quan, hội nhóm bảo vệ môi trường tham gia. Khi
các cuộc điều tra khảo sát kết thúc với kết quả rõ ràng, chính phủ mới có dữ
kiện đầy đủ để minh bạch với quần chúng số tiền đòi bồi thường và trừng phạt là
bao nhiêu. Khi chính phủ chấp nhận số tiền đó rồi, cũng không thể cấm đoán
người dân theo đuổi những vụ kiện riêng của họ. Ở Việt Nam, cá chết trắng các
tỉnh duyên hải, ngư dân không có việc làm, mà họ còn nói không đủ bằng chứng
thiệt hại thì mình không hiểu đâu là bằng chứng về tư cách đạo đức, về trách
nhiệm phục vụ công lý và phục vụ quyền lợi nhân dân. Hy vọng ngày càng có nhiều
người nhận thức được sự thật chua chát đó mà hành động, khiến chính phủ phải
thay đổi tích cực. Mọi thảm họa hay thử thách đi kèm với cơ hội, cơ hội tạo nội
lực sức mạnh, cơ hội hội tụ xung quanh những người có năng lực, gầy dựng lại
với nhau tạo tiếng nói đòi công lý. Cho nên, trong thời gian tới, đáp án không
nằm nơi chính quyền Việt Nam. Sự thay đổi phải đến từ xã hội dân sự. Các tổ
chức luật sư đoàn cần lên tiếng. Chúng ta cần thấy sự phát triển ngày càng mạnh
của xã hội dân sự, nhất là trong vụ Formosa. Sự ủng hộ của người Việt khắp nơi
và của các luật sư đoàn quốc tế cũng hết sức quan trọng, mang lại những ủng hộ
tinh thần, vật chất cần thiết cho các luật sư trong nước.
Trà Mi: Nếu người
dân Việt Nam kiện Formosa tại Việt Nam không thành, họ có thể kiện ở Đài Loan,
quê nhà Formosa, hay kiện ra tòa quốc tế chăng?
LS Quốc Cường: Cũng
cần giới luật sư Đài Loan tư vấn xem có thể tiến hành kiện tại Đài Loan hay
không. Cũng có một số tòa án quốc tế giải quyết các vấn đề tranh chấp về thiệt
hại kinh tế, tuy nhiên, cần sự hợp tác và ý thức của chính phủ Việt Nam vì phần
lớn các tranh chấp môi trường ở quốc tế là giữa các chính phủ với nhau.
Trà Mi: Chân thành
cảm ơn luật sư Phan Quốc Cường về những thông tin chia sẻ
Nguồn: Theo VOA