Tương Lai
Khi đã mất niềm tin thì thật khó sống.
Ấy vậy mà khủng hoảng niềm tin lại đang là đặc điểm nổi bật nhất của môi trường
sống của chúng ta hiện nay! Khủng hoảng niềm tin đè nặng lên cuộc sống của mọi
người, trước hết là những người đang đớn đau ưu tư về vận nước. Trong bối cảnh
đó người ta lại làm ra vẻ thức tỉnh về cái gánh nặng gánh nhẹ gì đó mà lên giọng
giáo huấn để rao giảng hãy “lấy lại
niềm tin trước sự rộng lượng của nhân dân”!
Rộng lượng
ư? Nhân dân thì bao giờ chẳng rộng lượng. Vì thế mà bọn sâu mọt đã khai thác
triệt để sự rộng lượng ấy để “ăn của dân
không từ một thứ gì”. Có kẻ ăn vội không kịp chùi mép. Đó là loại xoàng. Loại
cao thủ thì chẳng những chùi rất sạch, lại vẩy thêm tí nước hoa đạo đức giả để
tiếp tục khai thác sự rộng lượng của những người nhẹ dạ cả tin đang phẫn nộ về chuyện ăn không từ một thứ gì đó. Đây là
chuyện ăn bẩn mà bà Phó Doan phải buột miệng nói ra tại một cuộc họp ngày
11.9.2012 chứ không phải là chuyện ăn cá
biển đã được bà bộ trưởng Y tế thông báo.
“Một
thông báo hết sức vi diệu:“Sau vời vợi mong chờ “câu hỏi cá” hôm qua đã được Bộ Y
tế đưa ra” như Báo Lao
Động ngày 21.9.2016 viết. Đại ý: Cá tầng mặt, cá nuôi lồng có thể ăn. Trong khi
đó tôm, tít, ốc mực, cá đuối, bạch tuộc, cua đá sống ở tầng đáy trong vòng 13,5
hải lý những loài “có phát hiện phenol” thì chớ có dại. Nhưng thông tin này sau
đó đã đặt ra “cả tỉ câu hỏi”. Và, hỏi cũng chỉ là để tự hỏi nhau. Trách nhiệm
thông báo của các Bộ đã xong, từ giờ phút thiêng liêng này, mỗi con cá, con cua
phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về nơi sinh ra và lớn lên của mình, báo Lao Động bình như vậy để viết
tiếp:
“Có
một câu hỏi chính đáng của người dân thiết nghĩ không thể không đặt ra ở đây: Vậy làm thế nào để biết con cua nào trong
vùng nguy hiểm 25km? Làm thế nào để tường đó là con ghẹ ở Campuchia chứ không
phải là ghẹ từ vùng nguy hiểm? Thưa Bộ trưởng, người dân muốn trở thành “người
tiêu dùng thông thái” lắm, nhưng chuyện phân biệt con cua an toàn, con ghẹ chứa
phenol khó quá. Khó đến bất khả thi. Và rồi tờ báo kết luận:
Chẳng lẽ cứ phải ăn bằng niềm tin. Tin rằng biết đâu đó
là một con ghẹ sạch?!
Cái ông
nhà báo đa sự này đặt ra câu hỏi cắc cớ, người đã không sạch thì ghẹ sạch làm
sao được mà đòi người ta trả lời. Nhưng dù biển không sạch, cá tôm cua ghẹ
không sạch nhưng vì một “quyết tâm chính trị” phải nói dối là sạch để an dân, đừng
cho chúng nổi loạn lên, thì đã sao nào? Khi lời nói dối vừa ngọt ngào vừa thớ lợ
đã được ban ra ngay từ đầu để trấn an người bạn vàng đối tác nhằm biểu tỏ quyết
tâm sát cánh đến cùng cho dù biển của nước tớ có chết, dân nước tớ có điêu đứng
gậy bị đi ăn mày, thì Formosa vẫn cứ được tớ bảo kê, vẫn vững như bàn thạch.
Yên chí đi bạn mến thương
Vì thế sao ghẹ lại không sạch được. Nó phải sạch
ngay khi ông Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đến “kiểm tra mô hình sản xuất nông nghiệp công
nghệ cao, khu dân cư mẫu nông thôn mới và tiến độ dự án Formosa”
trong hai ngày 21 và 22.4.2016 như báo Nhân Dân đưa tin. Nghĩa là chỉ mười ngày
sau khi cá chết nổi trằng bờ biển Vũng Áng rồi tiếp tục lan ra bờ biển các tỉnh
phía nam Hà Tĩnh. Ông Tổng Trọng đã không nói một từ về cá chết và hỏi thăm dân
tình đang điêu đứng vì thảm họa này, mà chỉ khen tiến độ của “dự án Formosa”, để
rồi mãi đến ngày 18.7.2016 trong Hội nghị
tổng kết công tác bầu cử đại biểu Quốc hội và HĐND các cấp, lần đầu
tiên ông mới nói đến chuyện này. Mà nói là vì “Sự cố cá chết… gây khó khăn cho
công tác bầu cử”.
Đó là lý do để
cho Thứ trưởng Bộ TN-MT Võ Tuấn Nhân cung cúc chấp hành nghiêm lệnh mà Tuyên bố
ráo hoảnh vào ngày 27.4.2016:“cơ quan chuyên môn đã thống nhất nhận định có hai nhóm
nguyên nhân chính. Một là do tác động độc tố hoá học của con người và trên biển.
Thứ hai là do tác động của hiện tượng tảo nở hoa hay thủy triều đỏ. Ngoài ra "Hiện chưa thấy mối liên hệ với hoạt động của
Formosa và các công ty trong khu vực với tình trạng cá chết hàng loạt
này". Họ ngây ngô giả
ngọng giả điếc trước lòng phẫn nộ trào dâng của ngư dân vùng biển đang gào thét
trong các cuộc tuần hành liên miên với khẩu hiệu lên án thảm họa môi trường,
đòi “dân cần biển sạch và chính quyền
sạch”.
Họ cố tình không nghe tiếng gào thét của dân, nhưng thế
giới thì lại nghe rất rõ. Chẳng thế mà ngay ngày
26.4.2016, một bản kiến nghị đăng trên trang web “We the People” của Nhà Trắng, đề nghị chính phủ liên bang Mỹ hỗ trợ
người dân Việt Nam bằng cách cung cấp đánh giá độc lập về tác động môi trường của
nhà máy thép [Formosa]. Đã có đề nghị Tổng thống Obama nêu vấn đề này với chính
phủ Việt Nam trong chuyến thăm vào tháng 5. Tính tới tối 3.5. 2016 đã có hơn
138.000 người ký. Con số trên lớn hơn nhiều so với con số tối thiểu 100.000 chữ
ký để Nhà Trắng phải lên tiếng.
Giới khoa học quốc tế cũng kịp thời lên tiếng. Ví như, Quỹ Ethecon báo cáo về vụ này đã tiếp xúc với nhà
khoa học đã tham gia “Nhóm chuyên gia” của chính phủ Việt Nam, tiến sỹ
Schroeder. Ông đã than phiền với Quỹ bảo vệ biển Đức (DSM) và với họ rằng, nhóm
của ông đã không được phép tự lấy mẫu nước bị nhiễm độc, cũng như chỉ được báo
cáo dựa trên những kết quả của các nhà khoa học trong nước trước đó. Quỹ kêu gọi
Chính phủ Việt Nam phải bảo đảm sự minh bạch tuyệt đối về nguyên nhân, mức độ
và phạm vi của thảm họa.
Dưới áp lực của công luận trong và ngoài nước, hoảng sợ trước
sự phẫn nộ của dân, cuối cùng người ta cũng đành phải dàn xếp để “Formosa cúi đầu nhận tội”! Xin miễn phải
nhắc lại đây sự khuất tất bỉ ổi giữa số tiền đền bù và tiền hoàn thuế mà
Formosa nhận được. Trơ trẽn hơn, người ta lại kêu gọi sự “rộng lượng đối với người đã biết nhận tội” để hý hửng đếm vội tiền
“đền bù”.
Lại rộng lượng!
Sao bỗng nhiên người ta lại lễ phép và nhu mì thế nhỉ. Chắc
chẳng phải chỉ vì Chu Xuân Phàm đã bất ngờ nói toẹt ra cái sự thật mà từ người
to nhất ở cấp chỉ đạo chiến lược gắn chặt với vùng “nhượng địa 70 năm” này cho đến các rô bốt từ cấp thấp hơn một tí cứ
dấu như mèo dấu cứt. Để rồi dấu đầu hở đuôi. Rốt cuộc phải ngọng ngoẹo nói lên
một phần sự thật.
Công bằng mà xét, trong cái hệ thống toa rập với nhau để quyết
liệt nói dối một cách bỉ ổi về vụ Formosa với thảm họa môi trường này, người
duy nhất còn chút liêm sỉ để không nói dối chính là tay Chu Xuân Phàm này đấy.
Nếu “rộng lượng” thì ông ta mới là
người đáng nhận được ân huệ đó chứ không phải là những kẻ theo đóm ăn tàn, lựa
chiều để kiếm chác bằng chiêu thức mị dân mà công luận đã nhẵn mặt. Vả chăng,
xét cho cùng, đã bão hòa với sự giả dối bịp bợm kéo dài và rộng khắp, dần dà kết
đọng lại, trầm tích trong kết cấu hạ tầng tâm lý xã hội, khiến người ta chai lì
với việc lộng giả thành chân nên cũng chẳng buồn phản ứng. Mà phản ứng chi cho
mêt. Việc ta, ta biết, việc họ, họ làm. Chó cứ sủa, đoàn người cứ đi. Cứ ngỡ
như sự vô cảm đang phả một làn sương buốt giá lên diện mạo xã hội trong chầu
tàn cuộc của buổi chợ chiều “Hàng quán
người về nghe xáo xác. Nợ nần năm hết hỏi lung tung”! [Nguyễn Khuyến]
Vì thế mà
tạm dừng cái chuyện to tát chẳng đặng đừng để phải nói đôi lời, xin trở lại với
chuyện cá chết, “chuyện phân biệt con cua
an toàn, con ghẹ chứa phenol khó quá. Khó đến bất khả thi” như báo Lao Động
than vãn để rồi chán nản thốt ra: “Chẳng
lẽ cứ phải ăn bằng niềm tin. Tin rằng biết đâu đó là một con ghẹ sạch”.
Phải ăn bằng niềm tin
quá đi chứ, chẳng lẽ gì nữa. Không ăn cũng phải ăn. Ăn đến phát ọe ra cũng vẫn
phải ăn. Vì đâu chỉ bị nhét vào mồm, mà còn đập vào mắt, hét vào tai hết ngày
dài lại đến đêm thâu!
Có sự đầu độc tâm hồn, não trạng kể cả sự băng hoại của cảm
xúc, thị hiếu con người thì mới dẫn đến sự đầu độc biển, đầu độc trời, đầu độc
đất, đầu độc cá tôm cua ghẹ, đầu độc rau cỏ, hoa trái. Đầu độc bằng sự nói dối lừa mị triền miên, khởi đầu từ
cái lớn nhất để dần dà đến những cái vừa vừa, rồi cái nhỏ nhất trong đời sống
hàng ngày. Như chất axit ăn mòn từ ngoài da rồi ăn dần đến lục phủ ngũ tạng.
Chao ôi, rộng lượng
cách nào đây khi mà sự bục vỡ lòng tin về cái giả biến thành cái thật được đóng
dấu và rao giảng, người ngay sợ kẻ gian, pháp luật là một thứ trò hề cù không
cười. Phiên tòa án vừa diễn ra tại Hà Nội
xử nhà báo kiên trung Ba Sàm Nguyễn Hữu Vinh được một vị luật sư vạch rõ “Đây
là phiên tòa của thế kỷ 19. Vâng, đây không phải là phiên tòa văn minh của thế
kỷ 21”. Chẳng còn gì để nói, đành mươn thơ
nói hộ vậy.
Trong bài “Thơ nhậu”
làm trên bãi biển Hà Tĩnh dạo tháng 4 năm nay, sau khi khuyên ăn cá, ăn tôm, ăn mực…đi anh, nếu có chết thì tháng sau, tuần
sau, hay hôm sau mới chết, Nguyễn Duy với cái cười của máu chảy trên đầu ngọn
bút mà rằng “ăn Nghị quyết đi anh, nếu có
chết, nhiệm kỳ sau mới chết” thì chẳng phải đã “ăn bằng niềm tin” thì còn ăn cái gì nào? “Ăn” phải cái này thì chất
độc còn ngấm sâu vào não trạng và tâm hồn chứ chất độc trong cá e không có sức
tác động ghê gớm như thế.
Và đâu chỉ một Nguyễn Duy “ăn” nghị quyết để “nhiệm kỳ sau mới
chết”, mà vì chưa chết ngay tắp lự nên vẫn cón tí tởn làm thơ. Thế nhưng Chế
Lan Viên, tác giả của câu thơ từng dậy sóng tâm hồn tuổi trẻ một thời “Hỡi sông Hồng tiếng hát bốn nghìn năm, Tổ quốc
bao giờ đẹp thế này chăng”, “Dẫu
có bay giữa trăng sao cũng tiếc không được sống phút giây bây giờ. Buổi đất nước
của Hùng Vương có Đảng” viết năm 1965, thì
trong Di Cảo của hơn 40 năm sau, ông đã phải viết về chuyện “ăn” cái “Bánh Vẽ” trong giằng xé, đớn đau:
Chưa cần cầm lên nếm,
anh đã biết là bánh vẽ
Thế nhưng anh vẫn ngồi vào bàn cùng bè bạn
Cầm lên nhấm nháp.
Chả là nếu anh từ chối
Chúng sẽ bảo anh phá rối
Đêm vui
Bảo anh không còn có khả năng nhai
Và đưa anh từ nay ra khỏi tiệc...
Thế thì đâu còn dịp nhai thứ thiệt?
Rốt cuộc anh lại ngồi vào bàn
Như không có gì xảy ra hết
Và những người khác thấy anh ngồi,
Họ cũng ngồi thôi
Nhai ngồm ngoàm...
Vâng, liệu chúng ta có đang nhai ngồm ngoàm cái bánh dù biết chắc đó là bánh vẽ.
Không chỉ ngồm ngoàm nhai mà còn cố nhịn nhục một cách vô sỉ
để quyết “không ra khỏi tiệc”. Để gì?
Để chờ có ngày “còn dịp nhai thứ thiệt”!
Thứ thiệt cần nhai là thứ gì đây? Văn hóa khinh bỉ tham nhũng chăng? Hay văn
hóa của cuộc “dâu bể đa đoan” làm saocho “có liêm sỉ
và có khát vọng cống hiến” để mà “trao mái chèo”
đặng còn nhai ngồm ngoàm những lời mị dân chăng?
Một sự chờ đợi vô vọng. Tuy biết vô vọng mà vẫn chờ! Mà chỉ
chờ, dù không biết đang chờ cái gì chứ không dám hành động để tìm một lối
thoát, một bung phá để đi tới…Xem ra, “những người khác thấy anh ngồi,
Họ cũng ngồi thôi” có hơi hướng của “Đợi chờ Gô Đô” [Waiting for Godot”] của
Samuel Beckett, nhà văn Pháp gốc Ireland, nhận giải Nobel văn chương năm 1969,
thuộc trường phái kịch phi lý giữa thế kỷ XX của Châu Âu.
Thế nhưng “Đợi chờ Gô Đô”
khiến người xem buộc phải suy ngẫm lại chính mình, dần dần thấy ra sự vô nghĩa
của một cuộc sống tầm gửi, không lối thoát. Còn ở đây, nhà thơ của một thời
từng tự khẳng định “xưa phù du mà nay đã phù sa” để rồi khi chạm
đến cái sự thật nghiệt ngã lại tự dựng lên cái thần thái phù du song thảm hại
hơn về sự băng hoại của chính mình: “Rốt cuộc anh lại ngồi vào bàn.
Như không có gì xảy ra hết” để tiếp tục “nhai ngồm ngoàm”! Sự
phản tỉnh muộn màng nhưng đã đủ dữ dội của giằng xé và phẫn nộ.
Vì thế, nếu bàn về niềm in
thì hãy tin vào sự phản tỉnh của lòng phẫn nộ đang nén chặt lại để đủ sức bung
bật ra.
Ngày 25.9.2016