Nguyễn Vũ Bình
Trong
những năm qua, khi đi vào nghiên cứu, tìm hiểu về vấn đề Dân chủ, xây dựng thể
chế dân chủ, trong đầu tôi luôn có một câu hỏi: có một thể chế dân chủ nào có
thể áp dụng cho mọi quốc gia (trong trạng thái bình thường, tức là không có chiến
tranh), đều đem đến kết quả tốt đẹp không? Làm thế nào để có được một thể chế
dân chủ, để xây dựng được một thể chế dân chủ như vậy?
Những
nỗ lực nghiên cứu đã được đền đáp, tôi tin là tôi đã tìm ra được một thể chế
dân chủ có thể áp dụng cho mọi quốc gia đạt tới đích cuối cùng: tự do của người
dân. Không những vậy, thể chế dân chủ này sẽ chỉ đường và đưa các quốc gia hòa
hợp vào một thể chế lớn hơn, thể chế dân chủ toàn cầu, mà chúng ta thường được
nghe dưới cái tên Toàn cầu hóa.
Sẽ
có một câu hỏi đặt ra ngay lập tức, vậy thể chế dân chủ này so sánh với thể chế
dân chủ Hoa Kỳ có điều gì giống và khác nhau? Xin trả lời, giống ở những nguyên
lý cơ bản, nhưng khác ở cách thức xây dựng một hệ thống đồng bộ ngay từ ban đầu.
Thể chế dân chủ Hoa Kỳ, thể chế dân chủ ưu việt nhất hiện nay, là một quá trình
tìm tòi, sáng tạo trong xây dựng quốc gia Hoa Kỳ, cũng là quá trình xây dựng thể
chế dân chủ Hoa Kỳ. Đó là quá trình thử và sai vô cùng vất vả của người dân Hoa
Kỳ trong suốt mấy trăm năm. Đến nay, về cơ bản, đó là thể chế khá hoàn thiện,
tuy nhiên, chưa phải là hoàn hảo.
Thể
chế dân chủ mà tôi sắp trình bày, dựa trên việc rút ra được những nguyên lý cơ
bản nhất của thể chế dân chủ Hoa Kỳ, nhưng việc áp dụng là hoàn toàn chủ động
và đồng bộ trong hệ thống các mối liên hệ hữu cơ ở tất cả các lĩnh vực. Về cơ bản,
những nguyên lý đã được trình bày trong cuốn sách Dân Chủ của tôi. Tuy nhiên,
bài viết này, sẽ giải thích và trình bày các nguyên lý đó, dưới một khía cạnh
khác về thể chế dân chủ. Đó là một cấu trúc tự hoàn thiện bao gồm hệ thống
các cơ chế tự điều chỉnh ở tất cả các lĩnh vực.
I/ Thể
chế Dân chủ - Cấu trúc tự hoàn thiện bao gồm hệ thống các cơ chế tự điều chỉnh ở
tất cả các lĩnh vực
1/ Một số vấn đề lý luận
Trước
khi đi sâu tìm hiểu thể chế dân chủ, chúng ta cần tìm hiểu lý thuyết và lý luận
về Cấu trúc tự hoàn thiện, và cơ chế tự điều chỉnh. Một thể chế dân chủ có thể
áp dụng cho tất cả các quốc gia thì bản thân nó phải có sự tự hoàn thiện bên
trong cấu trúc của nó. Chính vì vậy, chúng ta cần phải hiểu được, thế nào là một
cấu trúc tự hoàn thiện.
Cấu trúc tự hoàn thiện là một hệ thống
các yếu tố bên trong tương tác lẫn nhau luôn luôn dẫn tới sự phát triển cả về
phẩm và lượng của hệ thống hay cấu trúc đó.
Cấu
trúc tự hoàn thiện nào cũng bao hàm bên trong các yếu tố sau:
- Động
lực nội tại của cấu trúc (hệ thống)
-
Cơ chế thực thi, phát huy, phát triển động lực đó
-
Tính đồng bộ của hệ thống
Khi
chúng ta nói tới cấu trúc tự hoàn thiện, là nói tới cấu trúc xã hội trong đó
con người tương tác lẫn nhau. Vậy các yếu tố của cấu trúc tự hoàn thiện sẽ được
hiểu như thế nào về mặt xã hội?
- Động
lực nội tại của cấu trúc, đó chính là nhu cầu chung nhất, quan trọng nhất của
con người, chúng ta cần tìm ra nhu cầu này.
-
Cơ chế thực thi, phát huy, phát triển động lực chính là cơ chế, cách thức để
con người thực hiện nhu cầu chung, quan trọng nhất đó.
-
Tính đồng bộ của hệ thống xuất phát từ nhu cầu đa dạng của con người, cũng như
yêu cầu vận hành của hệ thống.
Bởi
vì nhu cầu (chung) của con người là tự nhiên, nên điều quan trọng nhất là cơ chế
thực thi, thực hiện nhằm thỏa mãn nhu cầu đó. Cơ chế này chính là hạt nhân trong cả một hệ thống các yếu tố
tương tác lẫn nhau của hệ thống.
Khi
chúng ta tìm ra được nhu cầu chung, quan trọng nhất, động lực cho toàn hệ thống,
và chúng ta tìm ra, xây dựng được cơ chế thực thi hiện thực hóa nhu cầu này,
cùng với các yếu tố tương tác đồng bộ thì hệ thống, cấu trúc đó sẽ tự vận hành
đưa lại những điều tốt đẹp nhất, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của cá
nhân hoặc tập thể nào. Đó gọi là cấu trúc tự hoàn thiện.
Cơ chế tự điều chỉnh: Có hai khía cạnh để
nói về cơ chế tự điều chỉnh, một là sự sắp đặt các thành tố theo một lo-gic
tương tác thúc đẩy và kiểm soát lẫn nhau giúp cho các thành tố đều phát triển
không bị thiên lệch và mất kiểm soát. Ví dụ rõ nhất là cơ chế Tam quyền phân lập.
Hai là, cơ chế tự điều chỉnh là sự vận hành của hệ thống các quy định về kết quả
và hậu quả mà chủ thể có thể lựa chọn đem lại lợi ích cho bản thân và công việc.
Đây là hệ thống các quy định cụ thể, rõ ràng, chặt chẽ về sự thưởng phạt, những
lợi ích, hậu quả ở tất cả các khía cạnh, lĩnh vực của đời sống con người. Mỗi một
cá nhân, trong toàn bộ tương tác với xã hội, từ công việc đến sinh hoạt xã hội
đều cần tự điều chỉnh hành vi phù hợp với các quy định trong từng khía cạnh,
lĩnh vực của đời sống. Cơ chế tự điều chỉnh sẽ giúp nâng cao hiệu lực và hiệu
quả của cấu trúc tự hoàn thiện, đồng thời ngăn chặn ngay từ đầu những khiếm
khuyết và lệch lạc có thể dẫn tới sự phá hủy cấu trúc tự hoàn thiện của thể chế
dân chủ.
Như
vậy, cấu trúc tự hoàn thiện là hệ thống các yếu tố, trong đó có yếu tố hạt
nhân, tương tác dẫn tới sự phát triển của hệ thống. Cơ chế tự điều chỉnh giúp
nâng cao hiệu lực và hiệu quả của cấu trúc tự hoàn thiện.
2/ Diễn giải thể chế Dân chủ dưới góc độ
cấu trúc tự hoàn thiện
a-
Như phần trên có đề cập, điều quan trọng đầu tiên của cấu trúc tự hoàn thiện là
tìm ra được động lực bên trong cấu trúc. Thể chế dân chủ có bộ khung cấu trúc
là toàn thể xã hội con người trong một quốc gia. Tìm động lực của xã hội chính
là tìm hiểu nhu cầu cơ bản, quan trọng nhất của con người sống trong xã hội.
Tìm đúng nhu cầu nội tại, cơ bản, quan trọng nhất của con người là bước quan trọng
đi tới cơ chế quan trọng nhất, là hạt nhân của cấu trúc tự hoàn thiện, của thể
chế dân chủ. Đó là cơ chế bảo đảm phát huy, phát triển động lực, nhu cầu cơ bản
đó.
Từ
trước tới nay, đã có nhiều sách báo, tài liệu nói về nhu cầu quan trọng nhất của
con người nói chung, nhưng có khá nhiều sự lầm lẫn. Ví dụ, có người nhận định,
nhu cầu quan trọng nhất của con người là mong muốn được mọi người cho mình là
quan trọng. Điều này nghe qua thì có vẻ hợp lý, tuy nhiên nó không phải là tất
cả. Có rất nhiều người không đi tìm kiếm sự đánh giá của người khác về bản thân
mình, họ đi tìm sự đặc biệt, sự khác biệt của bản thân với mọi người. Cũng như
vậy, việc nỗ lực tạo ra nhiều tiền, để thỏa mãn nhiều nhu cầu khác nhau của con
người là một nhu cầu quan trọng mà nhiều người theo đuổi, tuy nhiên, vẫn có những
người không theo đuổi việc kiếm tiền trong xã hội. Vậy thì điều gì là chung nhất,
bao hàm tất cả các nhu cầu khác biệt (mà quan trọng đối với mỗi cá nhân) đối với
con người nói chung? Đó là nhu cầu tự thể hiện bản thân của con
người. Anh này muốn tự thể hiện bản thân bằng việc kiếm được nhiều tiền, chị
kia muốn tự thể hiện bản thân bằng việc có nhiều quyền lực. Người khác muốn tự
thể hiện bản thân thông qua sự khác biệt trong hội họa ...vv... Nhu cầu tự thể
hiện bản thân là nhu cầu tối quan trọng, chung nhất và không thể thiếu ở mỗi một
con người. Như vậy, bất kỳ một xã hội nào cũng hàm chứa một động lực nội tại
cho sự phát triển và tự hoàn thiện như nhau, bởi nhu cầu quan trọng nhất của
con người là giống nhau ở tất cả các chủng tộc, sắc tộc và các quốc gia.
b-
Vậy điều gì có thể giúp cho con người thỏa mãn, thực hiện được nhu cầu tối quan
trọng đó? Đó chính là sự Tự do! Tự do là yếu tố quan trọng nhất để con người
nói chung và mỗi cá nhân nói riêng có thể thỏa mãn nhu cầu tự thể hiện bản
thân. Chúng ta cần xây dựng được cơ chế bảo đảm tự do của con người, thì xã hội
sẽ phát triển và tự hoàn thiện.
Tiếp
đến, yếu tố nào là quan trọng nhất bảo đảm tự do của con người trong xã hội?
Chúng ta đều biết rằng, một xã hội dân chủ phải bao hàm nhiều yếu tố, định chế
quan trọng như: tam quyền phân lập, cơ chế tản quyền (nhà nước liên bang), đa
nguyên đa đảng, các quyền cơ bản của con người, các quyền dân sự, quyền công
dân,…vv. Nhưng khi có tất cả các yếu tố này thì yếu tố nào là quan trọng nhất,
là hạt nhân cần tập trung và nhấn mạnh. Đó là yếu tố đã từng nêu ở các cuốn
sách và bài viết trước đây: khả năng tự bảo vệ các quyền con người của mỗi
cá nhân là hạt nhân quan trọng nhất của cơ chế dân chủ, của thể chế dân chủ.
Như
vậy, cơ chế để bảo đảm khả năng tự bảo vệ quyền con người của mỗi cá nhân là cơ
chế hạt nhân, quan trọng nhất trong cấu trúc tự hoàn thiện của thể chế dân chủ
c-
Để bảo đảm, thực thi được cơ chế hạt nhân này, cần có một loạt các điều kiện và
yếu tố được thực hiện. Đây chính là yêu cầu về tính đồng bộ của hệ thống, cấu
trúc tự hoàn thiện. Có nhiều định chế liên quan tới việc bảo đảm các quyền con
người về mặt luật pháp và cơ chế thực hiện. Nhưng quan trọng nhất trong cơ chế
hạt nhân (khả năng tự bảo vệ quyền con người của mỗi cá nhân) là TÒA ÁN NHÂN
QUYỀN để mỗi một cá nhân có thể tự bảo vệ các quyền con người của mình. Tòa án
Nhân quyền chính là định chế quan trọng nhất để thực hiện khả năng tự bảo vệ
các quyền con người của mỗi cá nhân.
Tòa
án Nhân quyền là nơi các cá nhân có thể tự bảo vệ các quyền con người của mình,
nhưng trong trường hợp cá nhân là người nghèo, không có tiền để thuê luật sư và
tham gia tố tụng thì sao? Đây chính là nơi thể hiện tính đồng bộ và ưu việt của
thể chế dân chủ lấy con người làm trung tâm, tất cả tập trung cho tự do của con
người. Đó là, tất cả các công dân đều được miễn phí khi tham gia tự bảo vệ các
quyền con người của mình tại các Tòa án Nhân quyền ở tất cả các cấp. Hệ thống
chính quyền các cấp sẽ phải có nguồn kinh phí cho việc này. Nếu chúng ta chỉ
nêu ra những cơ chế, định chế tốt đẹp bảo vệ quyền con người mà không đi tới
cùng các yêu cầu, điều kiện để bảo đảm cơ chế đó vận hành đúng và đem lại lợi
ích cao nhất cho người dân thì chúng ta không bao giờ có được sự tự do thực sự
của người dân và một nền dân chủ hiệu quả.
II/
Phương thức xây dựng thể chế dân chủ của quốc gia
Có
một điều cần lưu ý, phương thức xây dựng thể chế dân chủ của quốc gia được nêu
ra ở đây không phải là sự khác biệt hoặc mới mẻ hoàn toàn. Thực tế, đó cũng
chính là việc xây dựng các định chế cần thiết của bất kỳ nên dân chủ nào trên
thế giới hiện nay. Tuy nhiên, có sự nhấn mạnh, tập trung đặc biệt vào một số định
chế, đồng thời cũng có sự bổ sung, hoàn thiện ở nhiều khía cạnh.
Trước
hết, chúng ta cần khẳng định, việc xây dựng thể chế dân chủ của quốc gia bao
hàm việc xây dựng các định chế cần thiết sau: Hiến pháp Dân chủ, hay còn gọi là
đạo luật cơ bản của quốc gia; cơ chế tam quyền phân lập (lập pháp, hành pháp và
tư pháp); hình thành, thành lập các đảng chính trị (đa nguyên, đa đảng); cơ chế
tản quyền, chế độ liên bang; các quyền tự do cơ bản của con người; các quyền tự
do dân sự chính trị, hay quyền công dân,…vv…Trong quá trình xây dựng toàn bộ các
định chế đó, cần chú trọng hoàn thiện và xây dựng thêm một số định chế và nội
dung quan trọng.
1/ Tập trung xây dựng thể chế dân chủ
cơ sở, là đơn vị hành chính mà người dân trực tiếp tham gia
Đây
là điều khác biệt với phần lớn cách thức xây dựng thể chế dân chủ hiện nay trên
thế giới. Trọng tâm của thể chế dân chủ cần phải đặt ở đơn vị cơ sở, là nơi người
dân có thể tham gia trực tiếp nên việc xây dựng các điều luật bảo đảm các quyền
con người trong điều kiện hoàn cảnh cụ thể của họ (để hiểu rõ hơn phần này, xin
đọc cuốn sách Dân Chủ, chương IV, hiện thực hóa dân chủ). Một khuynh hướng quan
trọng của thế giới là toàn cầu hóa đã giúp giảm bớt các gánh nặng vai trò quốc
gia, cũng có nghĩa là giảm bớt sự tập trung quyền lực và nguồn lực của trung
ương trong xây dựng thể chế dân chủ. Như vậy, thời điểm để xây dựng thể chế dân
chủ tập trung trên bình diện cơ sở là rất thuận lợi đối với các quốc gia.
2/ Tập trung xây dựng Tòa án Nhân quyền
các cấp và cơ chế thực thi để người dân tự bảo vệ các quyền con người của mình
Đây
là cơ chế, định chế quan trọng nhất của thể chế dân chủ, là hạt nhân trong cấu
trúc tự hoàn thiện của thể chế dân chủ quốc gia. Chúng ta xây dựng thành công
các Tòa án Nhân quyền, và cơ chế thực thi việc bảo vệ quyền con người là chúng
ta đã thành công trong xây dựng thể chế dân chủ. Tòa án Nhân quyền cũng là yếu
tố, định chế mới so với tất cả các thể chế dân chủ hiện đang tồn tại trên thế
giới. Để xây dựng thành công Tòa án Nhân quyền và cơ chế thực thi, cần thực hiện
những việc sau đây:
- Sự
độc lập hoàn toàn và quyền lực tuyệt đối trên cơ sở hiến pháp và luật pháp của
ngành tư pháp nói chung và Tòa án Nhân quyền nói riêng. Nếu không có sự độc lập,
và quyền lực tuyệt đối của Tòa án Nhân quyền, chúng ta không thể nói tới việc
người dân có thể tự bảo vệ các quyền con người của mình.
-
Xây dựng đội ngũ luật sư nhân quyền độc lập và chuyên nghiệp trong việc hỗ trợ
pháp lý và cùng tham gia bảo vệ quyền con người của công dân.
-
Xây dựng nguồn kinh phí của nhà nước phục vụ bảo trợ cho các hoạt động bảo vệ
quyền con người của công dân trong tố tụng.
Tóm
lại, ngoài việc thành lập Tòa án Nhân quyền các cấp, nhà nước cần bảo đảm sự hỗ
trợ về pháp lý và tài chính để công dân tự bảo vệ các quyền con người của mình.
3/ Trang bị kiến thức về tự do, dân chủ
và cách thức xây dựng thể chế dân chủ cho người dân
Người
dân là chủ thể xây dựng nên thể chế dân chủ, nhất là khi trọng tâm của thể chế
dân chủ ở cấp cơ sở, thì nhận thức của người dân là yếu tố quan trọng. Người
dân cần được trang bị đầy đủ các kiến thức về tự do, dân chủ, về việc xây dựng
thể chế dân chủ, và đặc biệt cần hiểu rõ cơ chế để bảo vệ các quyền con người của
mình. Đây là việc làm vô cùng quan trọng nhưng hầu như chưa có một quốc gia nào
thực hiện việc trang bị kiến thức cho nhân dân về lĩnh vực này. Một mặt, các thể
chế dân chủ của các quốc gia hiện nay, chủ yếu được xây dựng trên bình diện quốc
gia, không phải trên bình diện dân chủ cơ sở, nên vai trò của người dân rất mờ
nhạt. Mặt khác, các kiến thức về tự do, dân chủ quá kinh viện, trừu tượng và
khó hiểu, nên không thể phổ cấp đến cho người dân. Chính vì vậy, để thực hiện
việc trang bị kiến thức cho người dân hiệu quả cần phải:
+
Chuẩn hóa các kiến thức về tự do dân chủ dưới hình thức dễ hiểu, sinh động và dễ
phổ biến nhất.
+
Xây dựng các học viện về dân chủ, các khoa dân chủ học ở các trường đại học,
môn học dân chủ ở các trường trung học phổ thông để phổ biến tới mọi người
trong xã hội.
Người
dân càng có nhiều hiểu biết về tự do, dân chủ thì đóng góp xây dựng nên thể chế
dân chủ càng thiết thực hiệu quả và nâng cao khả năng tự bảo vệ các quyền con
người của mình.
4/ Ứng dụng cơ chế tự điều chỉnh trong
mọi mặt hoạt động của đời sống xã hội
Không
nghi ngờ gì nữa, việc ứng dụng cơ chế tự điều chỉnh trong các mặt hoạt động của
đời sống xã hội sẽ nâng cao hiệu lực và hiệu quả của thể chế dân chủ. Cơ chế tự
điều chỉnh, với khía cạnh là quy định về kết quả và hậu quả những lựa chọn của
cá nhân cho bản thân và công việc. Hệ thống thưởng phạt về tác phong sinh hoạt,
đi sớm về muộn tại công sở, hoặc về hậu quả công việc sẽ đặt các cá nhân vào những
lựa chọn tối ưu cho bản thân và công việc. Một cơ chế tự điều chỉnh trong công
việc là điều tuyệt đối cần thiết và cần thực hiện ngay. Ví dụ, một phòng công
tác có trưởng phòng và 10 nhân viên. Các nhân viên có các quy định thưởng phạt
chi tiết, tỉ mỉ, và hình phạt nặng nhất là đuổi việc, nếu vi phạm một số lỗi nhất
định. Trưởng phòng sẽ bị cách chức khi có 3-4 nhân viên bị đuổi việc. Cứ như vậy,
một vụ trưởng (hay cục trưởng, viện trưởng..) cũng sẽ bị cách chức khi có đủ số
lượng các trưởng phòng dưới quyền bị cách chức theo quy định…Đó chính là cơ chế
tự điều chỉnh.
Tuy
nhiên, việc thực thi cơ chế tự điều chỉnh cần phải tính toán rất kỹ càng, chi
tiết. Ban đầu, cơ chế này nên áp dụng vào công việc thực thi ở các lĩnh vực
quan trọng, nhạy cảm. Sau đó sẽ lan tỏa ra tất cả các lĩnh vực của toàn hệ thống.
Cuối cùng sẽ tới các sịnh hoạt dân sự của người dân, khi mà người dân đã làm
quen và chấp nhận cơ chế tự điều chỉnh trong công việc.
Cần
nhấn mạnh một điều, cơ chế tự điều chỉnh là vô cùng quan trọng trong việc nâng
cao hiệu lực và hiệu quả của cấu trúc tự hoàn thiện – thể chế dân chủ tự do.
III/
Nắm tay nhau xây dựng nền Dân chủ: Giấc Mộng Việt Nam
Theo
mạch lo-gic của cuốn sách Dân Chủ và các bài viết của tác giả, đến nay chúng ta
đã có chất liệu để có thể xây dựng thể chế dân chủ tự do. Các nguyên lý cơ bản,
và một phần lớn nội dung xây dựng thể chế dân chủ đã được khái quát trong cuốn
sách Dân Chủ. Phần đầu bài viết này đã giải thích toàn bộ thể chế dân chủ dưới
góc độ một cấu trúc xã hội được xây dựng phát huy tối đa động lực nội tại của
con người và toàn thể xã hội, đưa tới sự phát triển và tự hoàn thiện của hệ thống,
cấu trúc đó. Chúng ta cũng đã đề cập tới phương thức xây dựng thể chế dân chủ của
quốc gia nói chung, áp dụng cho tất cả các quốc gia. Tuy nhiên, đối với Việt
Nam, chúng ta cần phải có các bước đi, cách làm cụ thể, thiết thực dựa trên
hoàn cảnh hiện tại của đất nước và các đặc thù riêng có của Việt Nam.
1/ Những nội dung quan trọng cần chuẩn
bị trong quá trình xây dựng thể chế dân chủ ở Việt Nam
Trong
bài viết “ Những thách thức trong việc xây dựng thể chế Dân chủ ở Việt Nam”,
chúng ta đã đề cập tới những đặc trưng riêng của Việt Nam khi xây dựng thể chế
dân chủ. Đó là, chúng ta chưa có các lực lượng chính trị thay thế, người dân bị
bất ngờ và chúng ta chưa có kinh nghiệm làm việc chung với tư cách các tổ chức,
đoàn thể. Chính vì vậy, chúng ta cần có thời gian để thực hiện các bước chuẩn bị
quan trọng. Việc xây dựng thể chế dân chủ là một công việc vô cùng quan trọng
và phức tạp. Có cảm giác, các quốc gia thay đổi chế độ trong thời gian vừa qua
trên thế giới đã quá vội vàng trong việc thiết lập các định chế dân chủ. Chúng
ta thường nghe nói, các nước có thời gian xây dựng hiến pháp, chuẩn bị cho tổng
tuyển cử từ 6 tháng đến 1 năm. Đây là thời gian không tưởng, hầu như chẳng ai
làm được gì ngoài việc copy các hiến pháp và phương thức tổ chức sẵn có ở đâu
đó. Tôi nghĩ rằng, chúng ta nên để ra 2-3 năm chuẩn bị và từ 1-2 năm cho các đảng
phái, tổ chức lực lượng chính trị vận động tranh cử. Đó là thời gian tối thiểu,
nếu chúng ta muốn xây dựng một thể chế dân chủ tự do thực sự. Vậy trong thời
gian này, chúng ta cần chuẩn bị và thực hiện những công việc gì?
a- Định
hình các tổ chức, đảng phái và lực lượng chính trị. Đây là việc vô cùng
quan trọng, và cần có thời gian để thực hiện. Chúng ta có một số đảng phái, tổ
chức chính trị ở hải ngoại, khi chuyển tiếp về trong nước, cũng phải mất một thời
gian để người dân làm quen và lựa chọn. Những tổ chức ở trong nước cũng bắt đầu
được thành lập và vận động người dân tham gia. Thời gian 2-3 năm không phải là
nhiều, nhưng cũng đủ để các tổ chức đảng phái định hình và bước vào hoạt động
được.
b- Xây
dựng dự thảo hiến pháp dân chủ để xin ý kiến nhân dân. Đây là việc làm bắt
buộc với bất cứ quốc gia nào bắt tay xây dựng thể chế dân chủ. Hiến pháp là đạo
luật cơ bản của một quốc gia, nhưng chúng ta cần một cách nhìn thoáng hơn về vấn
đề này. Chúng ta chỉ nên nêu những vấn đề quan trọng nhất trong việc định hình
quốc gia, các nội dung quan trọng nhất. Về hiến pháp mới của Việt Nam, tôi
nghiêng về tinh thần xây dựng hiến pháp của Tập hợp dân chủ đa nguyên, nhưng cần
có thêm hai nội dung quan trọng: Đạo luật về xây dựng Tòa án Nhân quyền các cấp
và Đạo luật về việc bắt buộc trang bị kiến thức cho người dân về tự do, dân chủ
và phương thức xây dựng thể chế dân chủ.
c- Thành
lập Ủy ban Hòa giải quốc gia. Đây là nội dung rất quan trọng, không thể thiếu
được đối với đất nước chúng ta. Trong một thế kỷ qua, chúng ta đã quá chia rẽ
và hận thù, cũng như xung đột liên miên. Chúng ta cần một Ủy ban để hóa giải hận
thù, để phân biệt đúng sai và cuối cùng, để kéo mọi người lại gần nhau hơn,
chung tay xây dựng đất nước. Ủy ban Hòa giải cần thực hiện những công việc gì?
+
Xây dựng được hệ thống giá trị quy chuẩn, dựa vào việc tham khảo hệ thống các
giá trị của quốc tế, để từ hệ thống quy chuẩn đó, đánh giá lại toàn bộ lịch sử
Việt Nam, trước mắt là từ cuối thế kỷ XIX đến nay. Những gì là đúng, là sai, là
công, là tội cần được minh bạch, rõ ràng đối với các lực lượng chính trị xã hội,
đối với các cá nhân có dấu ấn trong lịch sử nước nhà. Đây là việc rất quan trọng
mà phần lớn các nước thoát khỏi họa Cộng sản đã không thực hiện. Điều này đặc
biệt quan trọng với Việt Nam bởi vì một di sản vô cùng tai hại mà Cộng sản Việt
Nam đã để lại, đó là mọi giá trị trong cuộc sống đều bị đảo lộn, khiến cho người
dân không thể nhận thức được những gì là đúng, là sai, là công, là tội…
+ Tập
hợp toàn bộ các hồ sơ, các khiếu nại, tố cáo về sự oan sai của tất cả người dân
từ khi đảng Cộng sản xuất hiện tới khi sụp đổ. Cần phân chia thành các thể loại
khác nhau để có hướng xử lý. Đây cũng là công việc bắt buộc nếu chúng ta muốn
chia tay quá khứ để cùng bắt tay xây dựng tương lai. Việc xử lý dựa trên tinh
thần công khai thừa nhận sự oan sai, khôi phục, phục hồi danh dự, phẩm giá của
các nạn nhân. Nếu điều kiện kinh tế cho phép, sẽ có sự đền bù một phần cho nạn
nhân.
+
Xác định tinh thần chủ đạo trong việc xử lý những người có trách nhiệm của chế
độ CSVN. Đây là việc rất khó khăn, phức tạp và nhạy cảm. Nhưng theo quan điểm của
cá nhân tôi, khi đã có Ủy ban hòa giải thì mọi việc phải được thực hiện bài bản,
công khai, minh bạch. Tinh thần chung là học tập cách xử lý của các nước đi trước
thoát khỏi họa Cộng sản, đồng thời không làm ảnh hưởng tới công cuộc xây dựng
thể chế dân chủ trong tương lai. Nhưng dù có làm cách nào, có lẽ theo tôi, vẫn
cần có một sự sám hối tập thể của những người đã cố ý hoặc vô tình đày đọa nhân
dân và dân tộc.
2/ Những nội dung cần chú trọng, nhấn mạnh
và đặc biệt quan tâm trong quá trình xây dựng thể chế dân chủ tự do
a/ Nội
dung cần chú trọng: Xây dựng nhà nước liên bang. Đây là một điều kiện, một
cơ chế bắt buộc của thể chế dân chủ. Cơ chế tản quyền, giúp cho mọi vùng, miền
có các đặc thù riêng biệt có thể phát triển và phát huy hết các lợi thế so sánh
của mình. Đồng thời tránh được những xung đột đảng phái trên quy mô quốc gia.
Điều kỳ lạ là phúc lợi của cơ chế tản quyền, của chế độ liên bang rất lớn và việc
thực hiện nó rất quan trọng đối với thể chế dân chủ tự do nhưng có rất nhiều quốc
gia trên thế giới đã bỏ qua. Chúng ta thấy, có các quốc gia dân chủ lâu năm như
Pháp, quốc gia có thể chế dân chủ khá lâu như Thái Lan, các quốc gia mới có thể
chế dân chủ như Ai Cập, Ucraina….đều bỏ qua định chế quan trọng này. Những quốc
gia này đều có những bất ổn và khiếm khuyết trong cấu trúc dân chủ. Đặc biệt
hơn cả, chúng ta thấy, Thái Lan là một ví dụ điển hình về thất bại của nền dân
chủ liên quan trực tiếp tới việc bỏ qua cơ chế tản quyền, chế độ liên bang. Những
quốc gia vừa đề cập, nếu chuyển sang chế độ liên bang, sẽ giải quyết cơ bản các
bất ổn hiện nay.
Trên
cơ sở nhận thức về lý luận, sự cần thiết của cơ chế tản quyền, của chế độ liên
bang, đồng thời rút kinh nghiệm của các quốc gia bỏ qua yếu tố quan trọng này,
chúng ta cần thống nhất, nhà nước của Việt Nam tương lai là nhà nước liên bang.
b/ Nội
dung cần nhấn mạnh: Tòa án Nhân quyền. Chúng ta đã đề cập tới nhiều lần, về
việc Tòa án Nhân quyền, cơ chế để người dân thực hiện việc bảo vệ các quyền con
người của mình là cơ chế hạt nhân, quan trọng nhất của thể chế dân chủ tự do, của
cấu trúc tự hoàn thiện. Nhưng việc cần nhấn mạnh cơ chế này cũng là bởi, nếu thực
hiện, chúng ta là nước đầu tiên trên thế giới thực hiện việc này. Vậy nên, tính
chất quan trọng là việc mở đường của sự thành công hay thất bại của một cách tiếp
cận mới trong xây dựng thể chế dân chủ. Chúng ta thực hiện thành công cơ chế
này, nội dung này, thể chế dân chủ của chúng ta sẽ là hình mẫu trong tương lai
cho các nước khác học tập theo.
c/ Nội
dung cần đặc biệt quan tâm: Trang bị kiến thức về tự do, dân chủ và phương thức
xây dựng thể chế dân chủ cho người dân. Xét đến cùng, một cơ chế, một thể
chế muốn thành công phải dựa vào sự tham gia, đóng góp, thực hiện và thực thi của
người dân. Nhưng người dân chỉ có thể tham gia khi họ nhận thức được các vấn đề,
nội dung mình tham gia để đem lại lợi ích cho chính bản thân mình. Khi chúng ta
trang bị các kiến thức này cho người dân, chúng ta không cần phải lo lắng, lo ngại
nhiều về thể chế dân chủ của mình. Bởi vì, khi người dân biết được các quyền (lợi)
của mình, biết cách thức xây dựng thể chế dân chủ đem lại quyền lợi đó, và cuối
cùng, biết cách để bảo vệ các quyền con người của mình thì mặc nhiên, đất nước
sẽ có một thể chế dân chủ tự do thực sự, tiệm cận sự hoàn hảo. Xét cho cùng,
các quốc gia chưa có được tự do thực sự cho người dân, cũng là bởi người dân
chưa biết được: tự do là gì?
************************
Chúng
ta có tương lai, chúng ta có những con người quan tâm tới việc xây dựng thể chế
dân chủ trong tương lai, điều chúng ta cần là sự đoàn kết và quyết tâm. Tôi tin
rằng, lịch sử sẽ lựa chọn dân tộc nhiều đau thương và bất hạnh này (Việt Nam) để
làm được điều gì đó cho nhân loại. Vậy chúng ta có tự tin để nắm tay nhau xây dựng
thành công một thể chế dân chủ nâng đỡ và tôn vinh con người hay không? Hãy nắm
tay nhau chung xây GIẤC MỘNG VIỆT NAM!
Hà Nội,
ngày 31/5/2017
Nguyễn Vũ Bình