Ian Buruma
Hàng vạn người đã “chiếm đóng” những con đường ngập tràn hơi
cay của khu vực Trung tâm Hong Kong để chiến đấu cho những quyền dân chủ của
họ. Nhiều người hơn nữa sẽ sớm gia nhập với họ. Mặc dù một vài người kinh doanh
và chủ ngân hàng cảm thấy khó chịu bởi sự gián đoạn công việc, nhưng những
người biểu tình đã đúng khi phản kháng.
Chính quyền Trung
Qu ốc đã hứa hẹn với những người dân Hong Kong rằng họ có thể
tự do bầu chọn Trưởng Đặc khu vào năm 2017. Nhưng, với điều kiện rằng các ứng
viên phải được rà soát bởi một ủy ban thân Trung Qu ốc được bổ nhiệm bởi chính quyền trung ương,
việc bầu chọn của công dân sẽ không còn có nhiều ý nghĩa. Chỉ có những người
“yêu Trung Qu ốc”
– tức yêu Đảng Cộng Sản Trung Qu ốc
– mới được tranh cử.
Người ta có thể dễ dàng hiểu được tại sao các nhà lãnh đạo Trung Qu ốc lại bị phong trào
phản kháng ở Hong Kong làm cho cảm thấy bối rối. Suy cho cùng thì khi Hong Kong
còn là một thuộc địa của Anh, người Anh đã chỉ định các vị toàn quyền mà chẳng
có ai phản kháng cả đấy thôi.
Thực tế, thỏa thuận mà những người dân thuộc địa Hong Kong
chấp nhận – gạt chính trị sang một bên để đổi lấy cơ hội theo đuổi sự thịnh
vượng vật chất trong một môi trường an toàn và trật tự – không khác là mấy so
với thỏa thuận (với chính quyền Bắc Kinh) mà những tầng lớp có giáo dục ở Trung Qu ốc ngày nay chấp nhận.
Trước đây, một quan điểm thông thường của các công chức chính quyền thực dân,
thương gia, và các nhà ngoại giao là người Trung Qu ốc không thực sự hứng thú với chính trị chút
nào; tất cả những thứ họ quan tâm chỉ là tiền.
Bất cứ ai có những kiến thức cơ bản nhất về lịch sử Trung Qu ốc sẽ thấy rằng quan
điểm này hoàn toàn sai. Nhưng, trong một thời gian dài, nó dường như đã đúng ở
Hong Kong. Tuy nhiên, có một sự khác biệt đáng kể giữa Hong Kong dưới sự cai
trị của Anh Quốc và Hong Kong thuộc Trung
Qu ốc ngày nay. Trước đây, Hong Kong không phải là một vùng
đất dân chủ, nhưng nó đã có một nền báo chí tương đối tự do, một chính quyền
tương đối trung thực và một hệ thống tư pháp độc lập – tất cả được ủng hộ bởi
một chính quyền dân chủ ở London.
Đối với phần lớn công dân Hong Kong, triển vọng của việc bị
chuyển giao từ một một cường quốc thực dân này sang một cường quốc thực dân
khác vào năm 1997 chưa bao giờ là một triển vọng hoàn toàn vui vẻ. Nhưng thứ
thật sự tiếp sức cho chính trị ở Hong Kong là cuộc
đàn áp quảng trường Thiên An Mônở Bắc Kinh và ở các thành phố khác trong
năm 1989. Những cuộc biểu tình khổng lồ đã diễn ra ở Hong Kong để phản đối cuộc
thảm sát, và các lễ tưởng niệm có quy mô lớn về sự kiện đó được tổ chức vào
tháng 6 hàng năm. Điều này đã giúp duy trì một ký ức vốn bị kìm nén và lãng
quên ở những nơi khác thuộc Trung
Qu ốc.
Không chỉ sự giận dữ từ lý do nhân đạo đã kích động rất
nhiều người Hong Kong hành động trong năm 1989. Họ đã nhận ra rằng dưới sự cai
trị trong tương lai của Trung Qu ốc,
chỉ có nền dân chủ chân chính mới có thể giữ vững các thể chế vốn giúp bảo vệ
các quyền tự do ở Hong Kong. Nếu không có tiếng nói đáng kể nào về cách mà họ
sẽ bị cai trị, cuộc đời của những người dân Hong Kong sẽ bị phó mặc cho những
nhà lãnh đạo Trung Qu ốc.
Từ quan điểm của những nhà cai trị ở Bắc Kinh, điều này thật
sai trái. Họ coi những yêu sách về dân chủ của người Hong Kong là những nỗ lực
sai lầm để bắt chước nền chính trị phương Tây, hoặc thậm chí giống như là một
dạng hoài cổ về thời kỳ đế quốc chủ nghĩa của Anh. Dù theo cách nghĩ nào đi
nữa, kế hoạch của những người biểu tình luôn bị coi là “chống lại Trung Qu ốc”.
Theo cách nhìn nhận của những nhà cai trị Trung Qu ốc, chỉ có sự lãnh đạo
vững chắc từ trung ương và quyền lực tối cao không bị thách thức của họ mới có
thể tạo ra những điều kiện cần thiết để nước Trung Qu ốc giàu mạnh trỗi dậy.
Dân chủ, trong quan điểm của họ, sẽ dẫn tới sự hỗn loạn; tự do tư tưởng sẽ gây
ra sự nhiễu loạn của người dân; và sự chỉ trích của công chúng về Đảng có
khuynh hướng dẫn đến sự sụp đổ chính quyền.
Theo nghĩa này, Bắc kinh nhìn chung theo tư duy truyền thống
(giống các triều đại phong kiến trước đây – NBT). Nhưng, mặc dù chính quyền Trung Qu ốc luôn luôn độc tài,
nó chưa bao giờ tham những tràn lan như hiện nay. Và nền chính trị Trung Qu ốc cũng chưa bao giờ vô
luật pháp như vậy.
Theo truyền thống, Trung Qu ốc đã có những thiết chế – các liên kết dòng
họ, các cộng đồng tôn giáo, các nhóm thương nhân, vv… – mang tính tự trị tương
đối. Sự cai trị của hoàng đế có thể rất độc đoan, nhưng vẫn có những khoảng
trống lớn cho sự độc lập bên ngoài kiểm soát của trung ương. Theo nghĩa này,
Hong Kong có lẽ mang tính truyền thống hơn so với các phần còn lại của Trung Qu ốc, dĩ nhiền là loại
trừ Đài Loan.
Ngày nay, quyền uy chính trị tối cao đã đặt Đảng Cộng sản
lên trên luật pháp, điều này đã khuyến khích tham nhũng trong các quan chức của
Đảng, cả ở cấp địa phương và trung ương. Sự kiểm soát nghiêm khắc đối với tôn
giáo, học thuật, nghệ thuật và báo chí đã kiềm chế sự phổ biến các thông tin
cần thiết và các tư tưởng sáng tạo. Sự thiếu vắng một hệ thống tư pháp độc lập
đã làm suy yếu nền pháp quyền. Những điều này không có lợi ích gì cho sự phát
triển tương lai cả.
Khi Hong Kong được chính thức trao trả về Trung Qu ốc 17 năm trước, một số
người lạc quan nghĩ rằng mức độ tự do lớn hơn ở vùng đất thuộc địa này sẽ giúp
thúc đẩy cải cách ở các phần còn lại của Trung Qu ốc. Hình mẫu về bộ máy quan chức trong sạch
và những người thẩm phán công tâm sẽ giúp đẩy mạnh pháp quyền trên toàn bộ đất
nước. Một số người khác, với cùng lý do đấy, coi Hong Kong như con ngựa thành
Troy nguy hiểm có thể làm xói mòn nghiêm trọng trật tự cộng sản.
Đến nay, không có bất kỳ bằng chứng nào cho thấy những người
biểu tình ở khu vực Trung tâm Hong Kong có bất kỳ tham vọng nào trong việc làm
suy yếu, chứ đừng nói đến lật đổ chính quyền ở Bắc Kinh. Họ chỉ thực sự chú tâm
vào việc đứng lên bảo vệ quyền lợi của họ ở Hong Kong, và cơ hội mà họ sẽ thành
công dường như rất mong manh. Chủ tịch Trung Qu ốc Tập Cận Bình rất nóng lòng để thể hiện sự
cứng rắn của ông ta. Th ỏa
hiệp sẽ thể hiện sự yếu đuối. Mục tiêu của ông ta là khiến Hong Kong giống với
những phần còn lại của Trung Qu ốc,
hơn là một cái gì đó khác biệt.
Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều lý do để tin rằng Trung Qu ốc sẽ được hưởng lợi
lớn từ con đường ngược lại. Ít tham nhũng hơn, sự tin tưởng vào pháp luật nhiều
hơn, sự tự do tư tưởng lớn hơn sẽ làm cho Trung Qu ốc thêm vững chắc, thêm sáng tạo và thịnh
vượng hơn.
Trong ngắn hạn, điều này có thể chưa xảy ra, nhưng những
người thực sự “yêu Trung Qu ốc”
sẽ dễ dàng được tìm thấy trên những con phố của Hong Kong hơn là ở những khu
nhà chính phủ kín cổng cao tường ở Bắc Kinh.
.............................
Ian Buruma là giáo sư về dân chủ, quyền con người và báo
chí ở trường Đại học Bard. Ông là tác giải của rất nhiều đầu sách, bao gồm:
Murder in Amsterdam: The Death of Theo Van Gogh and the Limits of Tolerance [Án
mạng ở Amsterdam: Cái chết của Theo Van Gogh và Những giới hạn của Sự khoan
dung], và gần đây nhất, Year Zero: A History of 1945 [Năm zero: Lịch sử 1945].
Biên dịch: Lê Khánh Toàn
Bản gốc tiếng Anh: Project
Syndicate