Xa Tổ quốc gần nỗi đau Tổ quốc
Trải nỗi lòng mong nhẹ bớt nỗi đau
 |
| Trịnh Xuân Thanh |
Cái tên
Trịnh Xuân Thanh (TXT) sẽ đi vào lịch sử. Song không phải vì tội "cố
ý làm trái quy định của nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm
trọng", hay vì tội tham nhũng. Dù đã gây ra những hậu quả rất tệ
hại, nhưng trong hàng ngũ các đồng chí thi đua phá phách - vơ vét, thì
tầm vóc của Thanh vẫn còn khá khiêm tốn. So với các đại ca thì Thanh mới
như "trẻ nhỏ đua đòi". Còn so với mấy bố già thì Thanh
càng chưa thể sánh ngang vai trên con đường hại dân hại nước. Bởi thế,
khi các đại ca và bố già vẫn nhởn nhơ ngoài vòng pháp luật, thậm chí còn
vắt vẻo trên đỉnh cao quyền lực, thì chắc Thanh cũng khó cam lòng "đầu
thú".
Thiên hạ
sẽ dùng tên TXT để đề cập một diễn biến hiếm có trong lịch sử ngoại giao,
mà đọng lại là hình hài đích thực của kiểu pháp quyền sản xuất tại Việt
Nam. Vốn dĩ, thi hành công vụ kiểu
giang hồ là chuyện thường ngày ở xứ "dân chủ vạn lần tư bản".
Song lần này đặc sản "luật rừng" được xuất khẩu sang
khối Cộng đồng chung Châu Âu, và công diễn giữa trung tâm Thủ đô Berlin
của Cộng hòa Liên bang Đức.
Sau mười ngày điều tra và cân
nhắc thận trọng, ngày 2/8/2017 Bộ Ngoại giao CHLB Đức đã ra thông cáo báo
chí, trong đó khẳng định:
"Việc
bắt cóc công dân Việt Nam Trịnh Xuân Thanh trên lãnh thổ Đức là sự vi
phạm trắng trợn chưa từng có đối với luật pháp Đức và luật pháp quốc
tế."
"Chính phủ Liên bang Đức đòi hỏi, rằng ông
Trịnh Xuân Thanh có thể quay lại Đức ngay lập tức, để cả đề nghị dẫn độ
và đơn xin tỵ nạn đều có thể được xem xét đến cùng đúng theo trình tự
pháp lý."
"Liên
quan đến phát biểu của Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Đức xung quanh vụ
việc Trịnh Xuân Thanh, tôi lấy làm tiếc về phát biểu ngày mùng 2 tháng 8
của Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Đức."
Vâng, "tiếc" về "phát
biểu của người phát ngôn Bộ Ngoại giao Đức". Như thể phật
ý, vì phát biểu của phía Đức có điều gì sai trái, hay không hợp lý. Khi
phóng viên nước ngoài hỏi "Việt Nam có xác nhận lời cáo buộc bắt
cóc Trịnh Xuân Thanh không", thì bà Hằng trích dẫn:
"Theo thông báo ngày 31 tháng 7 của Bộ
Công an Việt Nam thì ông Trịnh Xuân Thanh đã ra trình diện và đầu
thú."
"Hành vi của mật vụ Việt Nam trên lãnh thổ Đức
là hoàn toàn không chấp nhận được. Tôi muốn nói hết sức rõ ràng rằng:
Chúng tôi không bao giờ chấp nhận trò ấy, và cũng sẽ chẳng để yên việc
ấy."
Trong khi
nhà cầm quyền Hà Nội làm thinh, thì dư luận người Việt trên thế giới ảo
cực kỳ sôi động. Người thì phê phán chính quyền Hà Nội, người lại tỏ ra
đồng tình. Số đồng tình dựa trên niềm tin chân chất, rằng việc bắt cóc
TXT (nếu có) là cần thiết cho nỗ lực chống tham nhũng. Và rằng động cơ
của thế lực ra lệnh bắt cóc TXT chỉ đơn thuần là nghiêm trị kẻ tham
nhũng. Còn tính hợp pháp của hành vi bắt cóc ư? "Mục đích biện
minh cho phương tiện." Vả lại, "thế giới" cũng
làm thế cả. Có điều, khi xòe tay điểm danh để chứng minh hùng hồn, rằng
việc chính quyền một nước tổ chức bắt cóc ở nước ngoài vì mục đích tử tế
là thông lệ quốc tế, thì chỉ duỗi được vài ngón. Còn ngón tiếp theo thì
tần ngần, chẳng biết chỉ về đâu. Thử hỏi, bắt cóc kiểu ấy là hành xử bất
thường của vài siêu cường, mà cộng
đồng đành phải cắn răng chịu đựng? Hay của nhà nước đại diện cho dân tộc đã
từng bị vùi dập trước sự làm ngơ của các cường quốc, tới mức
hậu thế vẫn còn cảm thấy mắc nợ? Hay của mấy nhà cầm quyền mà thế giới
văn minh phỉ nhổ?
Thật khó
dung hòa giữa tư duy pháp quyền "vùng sâu vùng xa" với
tư duy pháp quyền kiểu Đức. Vốn cả đời chung sống với luật rừng và tiếp
xúc với lối hành xử giang hồ của quan chức bản địa, nên tưởng rằng như
vậy mới hợp lẽ tự nhiên. Thành thử khó chấp nhận lối tư duy pháp lý xa
lạ, máy móc của "bọn Tây". Cũng giống như trai bản, quen
đi rừng phạt cây mà tiến, nay lạc vào đô thành thì khó chịu với đèn đỏ
đèn vàng, bởi cho rằng chúng cản trở giao thông.
Nếu những
ý kiến ấy chỉ thể hiện tư duy quần chúng, thì phải tôn trọng quyền tự do
ngôn luận, tự do báo chí của họ. Nhưng trong số đó có cả ý kiến từ giới
luật sư. Với những lập luận pháp lý tưởng chừng rất vững
chắc, nhưng tiếc rằng lại sai. Vì vậy, tôi viết bài này để trao đổi, với
hy vọng làm rõ hơn một số cơ sở pháp lý của vụ việc, để từ đó mà hiểu
đúng và có cách ứng xử hợp lý.
Nội
dung tiếp theo được chia thành 5 phần.
Phần
I, với tiêu đề "Hạn chế quyền lực trong nhà nước pháp quyền",
trình bày 3 vụ việc đặc biệt đã từng diễn ra ở CHLB Đức. Nhằm minh họa về
sự hạn chế quyền lực đối với cơ quan đứng đầu nhà nước (I.1. Vụ cấm NPD
hoạt động), đối với người thi hành công vụ (I.2. Vụ án Daschner), và khó
khăn gặp phải trong việc dẫn độ (I.3. Vụ án Haikel S.) tại một nhà nước
pháp quyền đích thực. Qua đó, có thể thấy ở Đức, không phải các cơ quan
nhà nước (dù ở cấp cao nhất) muốn làm gì cũng được, mà phải nghiêm ngặt
tuân theo những quy định của pháp luật. Từ đấy có thể hiểu và thông cảm
với cách xử sự thận trọng của phía Đức đối với yêu cầu dẫn độ TXT. Hơn
nữa, để đạt được hiệu ứng tâm lý, sẽ được viết trong phần I.4.
Phần
II, với tiêu đề "Dẫn độ đâu dễ", trình bày 4 điều kiện
luật định của Liên bang Đức cho việc dẫn độ. Đó là điều kiện tương thích
về tội danh (II.1), điều kiện không được kết án tử hình (II.2), điều kiện
về xét xử công bằng (II.3), và cấm dẫn độ đối với hành vi liên quan tới
chính trị (II.4). Phân tích sẽ chỉ ra ràng buộc pháp luật khiến phía Đức
rất khó chấp nhận dẫn độ TXT.
Phần
III, với tiêu đề "Xử sự trong hoàn cảnh khó xử", trình
bày một số trao đổi về cách xử sự phù hợp với hoàn cảnh khó khăn và một
số đánh giá về cách ứng xử đã diễn ra trên thực tế.
Phần
IV, với tiêu đề "Cách nào chữa cháy", thảo luận về 4
phương án có thể áp dụng để giải quyết khủng hoảng hiện nay. Đó là "phương
án kiên định nói thật" (IV.1), "phương án kiên định nói
dối" (IV.2), "phương án thành khẩn hối lỗi"
(IV.3), và "phương án cùng thắng" (IV.4).
Phần
V, với tiêu đề "Mấy điều cần chốt lại", viết mấy ý vắn
tắt về quan điểm chống tham nhũng (V.1), đánh giá về vụ TXT (V.2), và mấy
lời nhắn nhủ tới dư luận (V.3).
Bài
viết này được trình bày theo phong cách của một công trình nghiên cứu.
Nên chỉ phù hợp với những người có thể đầu tư thời gian đọc kỹ và nghiền
ngẫm, để hiểu các thông điệp muốn gửi gắm. Nó nặng về lý luận, nên khô
khan, không phù hợp với nhu cầu giải trí, hay chia sẻ cảm xúc. Bài viết
không điểm lại diễn biến của sự kiện, cũng không trình bày lại các kết
quả điều tra. Và không chỉ đóng khung trong vụ TXT. Chính vì vậy mới chọn
tiêu đề "Một số điều cần trao đổi nhân vụ Trịnh Xuân Thanh",
chứ không phải "... về vụ Trịnh Xuân Thanh".
I.
Hạn chế quyền lực trong nhà nước pháp quyền
I.1.
Vụ cấm NPD hoạt động
Ngày
30/1/2001, Chính phủ Liên bang Đức (Bundesregierung) đã
kiến nghị Tòa án Hiến
pháp Liên bang (Bundesverfassungsgericht) cấm
NPD hoạt động. Ngày 30/3/2001 Quốc hội (Bundestag) và Hội đồng Liên bang Đức (Bundesrat) cũng
kiến nghị như vậy một cách độc lập. Nhưng kiến nghị này đã vấp phải bê
bối đặc tình (V-Mann-Skandal), vì chứng cứ mà các bên kiến nghị sử dụng,
để chứng minh tính vi hiến của NPD, chủ yếu dựa trên thông tin của các
đặc tình, do Cơ quan Bảo
vệ Hiến pháp cài trong bộ máy NPD. Tháng
10/2002, Tòa án Hiến pháp Liên bang tiến hành phỏng vấn để xác định tầm
ảnh hưởng của các đặc tình, nhưng bên đưa kiến nghị từ chối cung cấp danh
tính của các đặc tình, với lý do bảo vệ nguồn tin. Vì vậy, 3 (trong số 7)
thẩm phán tham gia xét xử cho rằng có yếu tố cản trở xét xử (Verfahrenshindernis), và
sử dụng quyền phủ quyết để chấm dứt việc xem xét. Lập luận của họ là "thiếu khoảng cách với nhà
nước" (fehlende
Staatsferne). Thuật ngữ này chỉ việc
chính các đặc tình của Cơ quan Bảo vệ Hiến pháp (tức của nhà nước) đã
nhúng tay vào việc tạo ra hình ảnh vi hiến của NPD. 4 thẩm phán còn lại
muốn đến khi xét xử chính thức mới xác định tầm ảnh hưởng của các đặc
tình đối với nghi vấn vi hiến của NPD. Tuy đó là ý kiến của đa số, nhưng
vẫn chưa đủ, vì theo Điều 15 Khoản
4 của Luật Tòa án Hiến pháp Liên bang, thì
phải cần đa số 2/3 cho biểu quyết ấy. Vì vậy, ngày 18/3/2003, Tòa án Hiến
pháp Liên bang đã thông báo không tiếp tục xem xét vụ kiến nghị cấm NPD
hoạt động.
Tháng
12/2012, sau khi các Bộ trưởng Nội vụ của tất cả các Bang biểu quyết nhất
trí, Hội đồng Liên
Bang lại kiến nghị Tòa án Hiến pháp Liên bang cấm NPD hoạt động. Ngày
17/1/2017, Tòa án Hiến pháp Liên bang ra phán quyết, trong đó xác định NPD
là vi hiến, có bản chất gần với Chủ nghĩa Xã hội Dân tộc (Chủ nghĩa
Quốc Xã, Nationalsozialismus). Tuy
nhiên, Tòa cho rằng đảng này
không có khả năng đe dọa thực sự nền dân chủ. Chánh án nói: "Hiện
nay còn thiếu chứng cứ cụ thể có trọng lượng, có thể cho thấy, hoạt động
của nó có thể dẫn đến thành công." Vì vậy, Tòa án Hiến pháp Liên
bang không cấm NPD hoạt động.
Ví dụ
về thất bại trong việc kiến nghị cấm NPD hoạt động cho thấy: Quốc hội,
Hội đồng Liên bang và Chính phủ Liên bang Đức cũng đành bất lực trước
quyết định của Tòa án Hiến pháp Liên bang Đức.
I.2.
Vụ án Daschner
Khi bị
bắt, Magnus Gäfgen thừa nhận đã bắt cóc, nhưng lại không chịu khai ra nơi
dấu Jakob von Metzler. Lo lắng cho mạng sống của nạn nhân, Wolfgang
Daschner (Phó Giám đốc Cảnh sát Thành phố Frankfurt am Main) đã quyết
định, thông qua sĩ quan cảnh sát dưới quyền là Ortwin Ennigkeit, để dọa
thủ phạm, rằng sẽ tiến hành cưỡng bức. Theo tố cáo của Gäfgen, hắn đã bị
đe dọa, rằng sẽ phải chịu đau đớn chưa từng nếm trải; rằng một chuyên gia
cảnh sát về món đòn ấy đang trên trực thăng, bay đến đây để ra tay thực
hiện; và rằng sẽ nhốt hắn chung với hai gã da đen có nhu cầu sinh lý...
Ennigkeit khẳng định không hề dùng chuyện "chuyên gia tra
tấn" và "hai gã da đen" để đe dọa, mà chỉ cố
gắng thuyết phục thủ phạm.
Việc
đe dọa (nếu có) đã không đem lại kết quả như mong muốn. Sau khi Gäfgen
khai ra chỗ dấu nạn nhân, cảnh sát đến nơi thì chỉ tìm được thi thể của
cậu bé, đã bị thủ phạm giết chết từ trước. Gäfgen đã bị kết án tù chung
thân. Tuy nhiên, khi đã yên vị trong tù, hắn đã khởi kiện hai vị công
chức. Phía công tố đề
nghị phạt cảnh cáo, phạt tiền. Phía
luật sư bào
chữa đề nghị trắng án.
"Phẩm
giá con người là bất khả xâm phạm. Tôn trọng và bảo vệ nó là nhiệm vụ của
mọi quyền lực nhà nước."
"Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về
thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm; không
bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào
khác, xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm."
Cơ sở
hiến định thì khá giống nhau. Cơ sở pháp lý quốc tế thì cùng chung. Vậy
tại sao khoảng cách thực thi của hai quốc gia lại lớn như giữa thiên
đường và địa ngục? Cái khoảng cách siêu vũ trụ ấy hình thành do một sự
khác nhau "nho nhỏ": CHLB Đức đã ký và phê chuẩn thì
thực hiện nghiêm chỉnh. Còn CHXHCN Việt Nam thì có ký và phê chuẩn cũng
bằng không. Phải chăng chỉ để phục vụ "công tác" đối
ngoại? Hay còn phải đợi Chính phủ ban hành nghị định, rồi lại đợi tiếp bộ
nào đó ban hành thông tư hướng dẫn, sau đấy mới được phép thi hành?
Đưa vụ
án Daschner vào bài viết này để thấy được, cái quan niệm về cách cư xử
chuẩn mực đối với người bị bắt, với bị can, bị cáo và tù nhân trên đất
Việt khác rất xa so với ở xứ người. Nên cũng đừng đòi người ta phải mặc
nhiên thừa nhận những điều mình nghĩ, mình làm. Hơn nữa, nhận thức được
tầm hạn chế tư duy của bản thân, để mà điều chỉnh dần, nếu muốn hòa nhập
với thế giới văn minh.
Cũng
để những ai mang danh thi hành công vụ của
Nhà nước CHXHCN Việt Nam nghiêm túc xem lại cách hành xử bấy lâu nay của
bản thân và đồng đội.
Và để
dân lành đất Việt chạnh lòng bừng tỉnh nhìn nhau: Chúng ta có nên tiếp
tục nhẫn nhịn nữa hay không?
I.3.
Vụ án Haikel S.
Haikel
S. là một tên khủng bố người Tunisia thuộc dòng IS (Nhà nước Hồi giáo).
Dưới một cái tên giả, hắn đến Đức và xin tị nạn vào năm 2015. Năm sau,
người ta mới phát hiện ra hắn đã từng sống ở Đức trong thời gian 2003 -
2013, đã có tiền án và bị truy nã từ năm 2008. Do bị cáo buộc tham gia tổ
chức tấn công Bảo tàng
Quốc gia ở Thủ đô Tunis của Tunisia vào ngày 18/3/2015
(giết chết 19 khách du lịch nước ngoài, một cảnh sát và một người dân
Tunisia, đồng thời làm bị thương hơn 50 người khác), tháng 9/2016 hắn bị
phía Đức tạm giam để chờ dẫn độ, theo đề nghị truy nã của phía Tunisia.
Nhưng rồi lại được thả ra, vì phía Tunisia chưa chuyển cho phía Đức lệnh
truy nã. Trong khuôn khổ một chiến dịch truy
quét với sự tham gia của 1.100 cảnh sát, hắn
lại bị bắt vào ngày
1/2/2017, với nghi án chuẩn bị một số cuộc tấn công ở Đức, dưới danh
nghĩa ủng hộ tổ chức khủng bố IS và cầm đầu một mạng lưới Hồi giáo cực
đoan.
Với
một đối tượng quá nguy hiểm như vậy, thì đương nhiên không chỉ giới cầm
quyền Đức, mà cả người dân Đức cũng chẳng muốn cưu mang, chứa chấp. Nên
đề nghị dẫn độ của phía Tunisia như một cơ hội Trời cho, tất nhiên phải
cố mà tận dụng. Tháng 4/2017 Tòa án Hành chính phán quyết được phép dẫn
độ hắn về Tunisia, nếu Chính phủ Tunisia đảm bảo hắn sẽ không bị xử tử
hình. Vậy là hắn được đưa lên máy bay vào ngày 22/3/2017 để dẫn độ về
Tunisia. Nhưng trước khi máy bay cất cánh, hắn lại được đưa ra khỏi máy
bay. Lý do ư? Vì hắn mới nộp đơn xin tị nạn (lần thứ hai), do nguy cơ bị
tra tấn và lĩnh án tử hình ở Tunisia. Và luật sư của hắn có kiến nghị
khẩn, đề nghị tòa án dừng việc dẫn độ. Do đơn xin tị nạn của hắn chưa xử lý xong,
nên việc dẫn độ đã bị dừng lại. Sau đó, Tòa án Hành chính Frankfurt am
Main đã ra phán quyết: Không được dẫn độ hắn về Tunisia, với lý do phía
Tunisia đã không đưa ra cam kết sẽ không xử tử hình hắn.
Phán quyết ấy đã khiến nhiều
người Đức bất bình và thất vọng, nhưng không thể bác bỏ cơ sở pháp lý mà
thẩm phán đã viện dẫn. Vào lúc mà TXT đã "về đầu thú" ở
Hà Nội, chính quyền Bang Hessen vẫn quyết tâm trục xuất Haikel S. Bộ Nội
vụ Bang Hessen định dựa trên Điều 58a của Luật Cư trú, cho phép trục xuất người
nước ngoài "nhằm phòng trừ nguy cơ đặc biệt đối với an ninh của
CHLB Đức hay nguy cơ khủng bố", mà không cần báo trước. Liệu họ
sẽ được toại nguyện hay không? Chưa chắc.
Đây là một ví dụ, cho thấy
không phải chính quyền Đức muốn làm việc gì cũng được, kể cả những việc
rất chính đáng và cần thiết. Trong một nhà nước pháp quyền đích thực như
CHLB Đức, thì chính quyền cũng không thể lấn át tòa án, còn tòa án thì
chỉ dựa vào luật pháp để ra phán quyết mà thôi.
I.4. Thêm lời chú thích
Có lẽ 3 ví dụ nêu trên khá khó
hiểu đối với nhiều người sinh sống ở Việt Nam. Nếu quả như vậy thì tốt,
vì mục đích của phần I không phải để mọi người đọc đều hiểu, mà muốn
để lại ấn tượng khó hiểu, mặc dù cũng mường tượng được, có lẽ họ
có lý của họ. Để làm gì? Để đem lại cho bạn đọc trên đất Việt một cảm
giác lạ lẫm, khi bước vào một thế giới pháp lý, mà mình khó tưởng tượng
được. Để rồi hiểu ra, khoảng cách pháp quyền giữa xã hội Việt Nam và xã
hội Đức không thể hoán đổi từ khoảng cách không gian (khoảng 8.500 km
đường hàng không), mà phải dùng đại lượng thời gian (tính theo thập
niên), thì mới mong ước đoán được độ chênh lệch giữa hai tầm
văn minh pháp quyền. Hiểu thế để thận trọng hơn khi phê phán, phán
xét người ta.
Hơn nữa, cái cảm giác "khó hiểu những điều có
lẽ có lý" sẽ giúp ta nhận ra, mình phải cần mẫn học hỏi, dày
công nghiên cứu, thì mới có thể tiếp cận phần nào kiến thức mênh mông.
Rồi sử dụng Google mà tìm kiếm thông tin cần thiết trên Internet, để trả
lời những câu hỏi nảy sinh. Chẳng hạn:
(1) Với tư cách ba cơ quan quyền
lực nhà nước cao nhất của Liên bang Đức, tại sao Quốc hội, Hội đồng Liên
bang và Chính phủ Liên bang Đức không tự mình ra quyết định cấm NPD hoạt
động, mà lại phải kiến nghị điều đó với Tòa án Hiến pháp Liên bang, để
rồi không được chấp nhận?
(2) Quốc hội có quyền sửa đổi hiến
pháp theo ý mình, thì tại sao lại chịu khoanh tay, để Tòa án Hiến pháp
Liên bang dựa trên hiến pháp hiện hành để bác bỏ cả kiến nghị của chính
Quốc hội?
(3) Tại sao Tòa án Hiến pháp Liên
bang Đức lại không chấp nhận kiến nghị cấm NPD hoạt động (mặc dù bản thân
Tòa án cũng xác định NPD là vi hiến, có bản chất gần với Chủ nghĩa Xã hội
Dân tộc)?
Thôi, không đặt thêm câu hỏi
nữa, cũng không đưa ra câu trả lời, kẻo lại tước mất niềm vui khám phá
của mọi người, khi tự mình phát hiện ra vấn đề, đặt ra câu hỏi, và tự tìm
ra câu trả lời. Để rồi dần dần ngộ ra những chân lý ẩn sâu nơi thăm thẳm.
Có một vấn đề cần được khẳng
định trước khi kết thúc phần này, kẻo lại nảy sinh suy luận không đúng
(từ phán quyết của Tòa án Hiến pháp Liên bang Đức về việc không cấm NPD
hoạt động), rằng bọn cực hữu có xu hướng phát xít, mà chính quyền Đức còn
dung túng bao che, huống hồ loại tham nhũng như TXT. Không, không thể cho
rằng Nhà nước Đức không tích cực chống phong trào cánh hữu cực đoan có xu
hướng phát xít. Nếu không tích cực, thì họ đã không kiến nghị cấm NPD
hoạt động đến hai lần.
II. Dẫn độ đâu dễ
Bao tuyên bố mạnh mẽ được tung
lên internet. Nhưng càng đọc thì càng thấy buồn về cách tư duy và phát
ngôn dễ dãi. Chẳng chịu tìm hiểu, tra cứu cho đến nơi đến chốn, mà đã vội
tùy tiện khẳng định như đinh đóng cột. Cứ như kị sĩ dũng mãnh giương
cung, nhưng chẳng quan sát kỹ mục tiêu, nên mũi tên vút bay rồi lạc xa
chân lý.
Có ý kiến cho rằng:
Giả sử INTERPOL đã đưa tên TXT vào Thông báo Đỏ, thì điều gì có thể
xảy ra? Có phải "Cảnh sát Đức có trách nhiệm phối hợp với Cảnh
sát quốc tế và Cảnh sát Việt Nam thực hiện lệnh truy nã đó" hay
không? Tiếc rằng, câu trả lời là KHÔNG! Bởi INTERPOL viết rõ trên trang web, rằng Thông báo Đỏ "không
phải là lệnh bắt giữ quốc tế", và
"INTERPOL
không thể ra lệnh bất cứ nước thành viên nào bắt giữ một cá nhân được đề
cập trong Thông báo Đỏ. Mỗi nước thành viên tự xác định giá trị pháp lý
của một Thông báo Đỏ trên lãnh thổ của mình."
Ý kiến khác lại cho rằng:
Nếu tin vào khẳng định ấy, thì có thể rút ra một nhận
định sai lầm tai hại. Rằng do giữa Việt Nam và Đức chưa có ký kết về dẫn
độ, nên phía Đức sẽ không chấp nhận yêu cầu của phía Việt Nam về việc dẫn
độ TXT. Vì vậy, phía Việt Nam chỉ còn cách duy nhất, là lẻn vào Đức để
bắt cóc TXT. Thực ra, ký kết song phương về dẫn độ có thể giúp cho việc
dẫn độ được tiến hành nhanh chóng và thuận lợi hơn. Nhưng nếu chưa có ký
kết thì vẫn có thể tiến hành dẫn độ. Đối với Đức thì điều đó rất rõ ràng:
Vậy thì tại sao phía Đức chưa
chấp nhận, hoặc có thể sẽ không thể chấp nhận yêu cầu của phía Việt Nam
về việc dẫn độ TXT? Để trả lời câu hỏi này, sau đây ta đề cập đến bốn
điều kiện pháp lý ràng buộc việc dẫn độ.
II.1. Điều kiện tương thích về
tội danh
Không thể có chuyện, nếu nước
này truy tố và yêu cầu dẫn độ ai đó, thì nước kia bắt buộc phải chấp
nhận. Bởi cái mà nước này quan niệm là tội, thì có thể nước kia lại không
quan niệm là tội, thậm chí còn coi là thành tích. Ví dụ: Ở Việt Nam, nếu
ai đó lên tiếng đòi thực thi các quyền con người đã được hiến định, hoặc
tố cáo những hành vi phi pháp của giới cầm quyền, thì có thể bị phạt tù
vì "Tội tuyên truyền chống Nhà nước Cộng
hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam" (Điều 88), hay "Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ
xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công
dân" (Điều 258, Bộ luật Hình sự 1999). Nhưng ở Liên bang Đức thì đó
không phải là tội, và nếu phải quy tội bằng được, thì chính tác giả sinh
ra hai điều luật ấy mới là có tội.
Động cơ là thứ không thể cân
đo đong đếm, vậy thì bằng cách nào để xác định là đương sự "cố
ý" hay "vô ý"? "Quy định của Nhà nước
về quản lý kinh tế" thì nhiều cái sai lè lè, nếu răm rắp làm
đúng thì có mà... XHCN ("Xã Hội Chủ Nghĩa", còn được đọc
là "Xuống Hố Cả Nút"). Nếu không có những người dám "làm
trái" như ông Kim Ngọc,
thì đến giờ bà con nông dân vẫn phải treo niêu. Nếu không có những người
dám "làm trái" như bà Ba Thi, thì biết bao công dân Thành phố mang tên Hồ Chí Minh
đã có thể chết đói. Thế thì tại sao có thể quan niệm làm đúng là... đúng,
còn "làm trái" là sai? Và khi có “hậu quả nghiêm
trọng", thì có thể do chính "Quy định của Nhà nước về
quản lý kinh tế" hay cấp trên cấp dưới gây ra, chứ tại sao lại
đổ riệt cho đương sự? Vậy đó, đến "ta" còn thấy mông
lung như vậy, thì sao có thể đòi hỏi "tây" phải hiểu, để
mà thực thi "trách nhiệm phối hợp"?
TXT có
tham nhũng hay không? Điều đó thì dân biết, quan biết, và lãnh đạo tối
cao thì càng biết rõ. Vậy mà TXT lại không bị khởi tố bất cứ tội nào
trong số 7 tội phạm về tham nhũng trong Bộ luật Hình sự hiện hành (1999).
Việc tránh khởi tố tội tham nhũng đồng nghĩa với thừa nhận rằng TXT không
phạm tội tham nhũng, hoặc cùng lắm chỉ tham... như hầu hết các đồng chí
khác. Mà tội đại trà thì không thể bị truy tố, bởi "nếu truy tố
hết thì chẳng còn ai để lãnh đạo".
Theo
điều khoản này, thì phía Đức không được phép dẫn độ TXT bởi "tội
cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm
trọng", vì trong Bộ luật Hình sự của CHLB Đức không
có tội danh nào như vậy hoặc tương tự như vậy.
II.2.
Điều kiện không được kết án tử hình
Điều
278 Bộ luật Hình sự số
15/1999/QH10 quy định có thể bị xử tử
hình, nếu "chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm trăm triệu đồng
trở lên". Điều 353 Bộ luật Hình sự số
100/2015/QH13 (lẽ ra có hiệu lực từ ngày
1/7/2016, nhưng được sửa đổi theo Luật số
12/2017/QH14 và có hiệu lực từ ngày
1/1/2018) quy định có thể bị xử tử hình, nếu "chiếm đoạt tài sản
trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên", hay nếu "gây
thiệt hại về tài sản 5.000.000.000 đồng trở lên". Chắc hẳn thành
tích bất hảo của TXT cao gấp nhiều lần so với tiêu chuẩn dành cho hạng "cán
bộ cấp chiến lược" này.
"Nếu
theo luật của nhà nước đề nghị dẫn độ mà hành vi phạm tội có nguy cơ bị
kết án tử hình, thì chỉ được dẫn độ trong trường hợp nhà nước đề nghị dẫn
độ đảm bảo rằng sẽ không kết án tử hình."
Liệu Nhà nước Việt Nam có thể
đảm bảo với phía Đức rằng sẽ không xử tử hình TXT hay không? Nếu không
đảm bảo thì tất nhiên "hết phim". Còn nếu đảm bảo, thì
có nghĩa là lãnh đạo Nhà nước Việt Nam sẽ áp đặt mức án (không quá mức tù
chung thân) cho thẩm phán. Và như vậy là vi phạm Điều 103 Khoản 2 Hiến
pháp 2013, quy định rằng:
"Thẩm
phán, Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; nghiêm cấm cơ
quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Thẩm phán, Hội
thẩm."
Hơn
nữa, còn mang tiếng tùy tiện. Và sau này biết xét xử thế nào với những
trường hợp tương tự? Nếu vì án lệ TXT, mà sẽ chẳng xử tử hình bất cứ ai
với "tội tham ô tài sản", thì hóa ra phủ định Bộ luật
Hình sự của CHXHCN Việt Nam hay sao?
II.3.
Điều kiện về xét xử công bằng
Cho dù Nhà nước Việt Nam cam
đoan sẽ không xử tử hình TXT, thì vẫn chưa đủ để phía Đức chấp nhận dẫn
độ. Một trong những điều kiện quan trọng để phía Đức có thể chấp nhận dẫn
độ là:
Tất
nhiên, phía Việt Nam sẽ tuyên bố như muôn thuở, rằng đảm bảo TXT sẽ được
xét xử công bằng. Song liệu phía Đức có thể tin tưởng vào lời đảm bảo đó
hay không? Để hiểu đôi chút lý do, vì sao người Đức ngờ vực, hãy tham
khảo mấy trải nghiệm đáng buồn của họ.
Ngày 30/6/2017, Đặc ủy Nhân
quyền của Chính phủ Đức Bärbel Kofler đã ra thông cáo báo chí về bản án
dành cho Nguyễn Ngọc Như Quỳnh (Mẹ Nấm), trong đó có đoạn:
Quan
điểm của phía Đức đã được thể hiện rõ ràng như vậy, thì làm sao có thể
thuyết phục được họ, rằng chắc chắn TXT sẽ được xét xử công bằng? Chẳng
lẽ lại ôn tồn giải thích, rằng đồng chí TXT đã từng là cán bộ lãnh đạo
cao cấp, nên sẽ không bị xử tệ như tụi tranh đấu nhân quyền hay sao?
II.4.
Cấm dẫn độ đối với hành vi liên quan tới chính trị
"Không
được dẫn độ đối với hành vi mang tính chính trị, hoặc hành vi có liên
quan tới hành vi mang tính chính trị."
Tuy
điều khoản này còn mở ra ngoại lệ dẫn độ đối với các tội diệt chủng, giết
người và ngộ sát, nhưng đó không phải là cánh cửa để có thể tóm được TXT,
vì phía Việt Nam không hề khởi tố TXT về những tội ấy.
Đừng
vội phủ định là TXT không bị truy tố về hành vi mang tính chính trị, mà
chỉ bị truy tố về tội kinh tế. Cũng đừng tốn công thuyết phục phía Đức là
TXT phạm tội tham nhũng, vì theo chuẩn của Đức thì đa số quan chức Việt
Nam đều đủ tiêu chuẩn tham nhũng để đứng trước vành móng ngựa. Chắc hẳn
phía Đức không hề băn khoăn về việc TXT có phạm tội tham nhũng hay không,
nhưng buộc phải trả lời câu hỏi: Hành vi bị truy tố của TXT có mang tính
chính trị, hoặc có liên quan tới hành vi mang tính chính trị hay không?
Vụ án TXT có mang yếu tố chính trị hay không?
"Không
bao giờ có chuyện ông Trịnh tự nguyện nộp mình cho các cơ quan Việt Nam.
Ông ấy biết rõ, vì lý do chính trị, ông ấy sẽ không được xét xử công
bằng."
Tức là
theo quan điểm của Luật sư Schlagenhauf và thân chủ TXT, thì vụ án này
mang yếu tố chính trị và TXT "sẽ không được xét xử công
bằng".
Để chứng minh quan điểm ấy,
Luật sư Schlagenhauf đã dành 653 từ (tiếng Đức) mô tả tóm tắt cuộc tranh
giành quyền lực giữa Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Thủ tướng Nguyễn Tấn
Dũng, đồng thời đề cập tới số phận của Vũ Huy Hoàng, Đinh La Thăng và
TXT. Trong đó có đoạn:
"Ông Trịnh Xuân Thanh được coi là người
được cả Vũ Huy Hoàng và Đinh La Thăng bảo trợ. Ông ta cũng có mối quan hệ
cá nhân với Nguyễn Tấn Dũng, người cầm đầu phe hiện nay đã bị tước bỏ
quyền lực trong nội bộ ĐCSVN. Ông Trịnh thuộc khuynh hướng cải cách của
ĐCSVN. Dưới thời Chính phủ của Nguyễn Tấn Dũng, ông ấy đã có một sự
nghiệp thành công. Các nhà quan sát chính trị cho rằng, việc truy tố hình
sự đối với ông Trịnh Xuân Thanh nhằm mục đích chính trị chống lại phe của
Nguyễn Tấn Dũng, với ý định đập tan nhóm cải cách (“bọn tư bản”) trong
nội bộ ĐCS, khôi phục và tăng cường vai trò của Đảng trên cơ sở ý thức hệ
cộng sản."
Thử
hỏi, sẽ bác bỏ quan điểm trên của Luật sư Schlagenhauf và của TXT bằng
cách nào? Chuyện mâu thuẫn và tranh chấp quyền lực trên thiên đình là bí
mật... công khai, mà ai ai cũng biết. Thậm chí, bà Schlagenhauf còn đề
cập tới cả bản báo cáo đề ngày 4/9/2016, mà TXT gửi Ủy ban Kiểm tra Trung
ương. Trong đó TXT kết luận: "Tôi xin ra khỏi Đảng vì không tin
vào sự chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư."
Liệu
có thể thuyết phục được dư luận trong và ngoài nước, rằng tất cả các yếu
tố ấy không hề ảnh hưởng tới động cơ và tình cảm của những người ra quyết
định khởi tố và truy nã quốc tế đối với TXT hay không? Và có thể chứng
minh rằng vụ TXT không hề bị ảnh hưởng bởi yếu tố chính trị hay không?
Hãy bỏ qua những câu hỏi về nội tâm (khó xác định một cách rõ ràng), để
trao đổi về bốn khía cạnh cụ thể, đã được công khai trên báo chí, mà phía
Đức có thể dựa vào đó để lập luận.
II.4.a.
Về thế lực chỉ đạo truy nã
Dư
luận trong nước chắc chẳng hề lăn tăn, thậm chí còn ngợi ca Tổng Bí thư
chỉ đạo sát sao và cương quyết chống tham nhũng. Nhưng người Đức có thể
đặt ra câu hỏi: Tại sao Tổng Bí thư ĐCSVN lại chỉ đạo truy bắt TXT? Để
trả lời, hiển nhiên phía Việt Nam viện dẫn Điều 4 Hiến pháp,
nơi hiến định "ĐCSVN... là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã
hội". Với bản năng "máy
móc", người Đức sẽ thắc mắc, rằng Điều 4 Hiến pháp
cũng quy định: "Các tổ chức của Đảng và đảng viên Đảng Cộng sản
Việt Nam hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật." Mà "trong
khuôn khổ" được quy định tại Bộ luật Tố tụng
Hình sự 2015 (có hiệu lực từ 27/11/2015),
thì chẳng có cương vị lãnh đạo nào của ĐCSVN được liệt kê trong danh sách
"những người… có quyền ra lệnh giữ người trong trường hợp khẩn
cấp" tại Điều 110, và "những người… có quyền ra lệnh,
quyết định bắt bị can, bị cáo để tạm giam" tại Điều 113. Và cho
dù vin vào chức vụ Trưởng Ban Chỉ đạo
Trung ương về phòng, chống tham nhũng (thành lập theo Quyết định số
162-QĐ/TW của Bộ Chính trị), thì người Đức cũng chẳng
thông, vì đó chỉ là một ban của ĐCSVN, là thứ không hề được nhắc tới "trong
khuôn khổ" của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015.
Vậy
là, theo "tư duy hạn hẹp" của người Đức, thì việc Tổng
Bí thư của một đảng chính trị tuyên bố "bắt bằng được TXT"
và "chỉ đạo tập trung lực lượng... truy bắt, dẫn độ Trịnh Xuân
Thanh về nước phục vụ điều tra, xử lý vụ án" đã đủ để cho thấy,
đó là một vụ án mang tính chính trị, hay ít nhất là Tổng Bí thư đã chính
trị hóa vụ án.
II.4.b.
Về tội danh truy nã
Khi Bộ
Công an phát lệnh truy nã quốc tế vào ngày 16/9/2016, thì chỉ mới truy tố
một tội danh, đó là "tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về
quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng". Vì ở CHXHCN Việt Nam
thì quy định của Nhà nước thực ra là quy định của ĐCSVN. Do đó, "cố
ý làm trái quy định của Nhà nước" cũng có nghĩa là "cố ý
làm trái quy định của ĐCSVN", và có thể giải thích đó là hành vi
phản ứng lại chủ trương đường lối của một đảng phái chính trị. Vậy thì,
theo cách tư duy của người Đức, rõ ràng hành vi phản ứng ấy của TXT mang
tính chính trị.
II.4.c.
Về lực lượng truy nã
"Trên
trang facebook cá nhân sáng nay, Trương Huy San (Osin Huy Đức) đã đăng
tải dòng chia sẻ giật gân đầy khiêu khích rằng “Trịnh Xuân Thanh về mà
báo chí im ắng nhỉ”, dòng tin ngắn ngủi trên lập tức nhận được hàng ngàn
lượt like, hàng trăm lượt chia sẻ, và dư luận bắt đầu bàn tán xôn xao.
Vậy sự thật như thế nào?"
"Trong một phản ứng rất nhanh chóng và kịp
thời, tại buổi trao đổi với PV Báo Pháp Luật TP HCM sáng nay (30/7), liên
quan đến tin đồn cho rằng Bộ Công an đã dẫn độ Trịnh Xuân Thanh về Việt
Nam để phục vụ công tác điều tra, Thượng tướng Tô Lâm, Bộ trưởng Bộ Công
an cho biết: “Đến giờ tôi vẫn chưa có thông tin gì”."
"Người phụ nữ Việt Nam bị bắt cóc cùng với
ông (tức TXT) nằm trong Bệnh viện Việt - Đức ở Hà
Nội từ ngày 25/7/2017 dưới sự canh giữ của cảnh sát."
"Vua
không nói chơi", nên Bộ trưởng Công an cũng
không thể nói dối báo Pháp luật của Thành phố mang tên Hồ Chí Minh. Vì
vậy, về nguyên tắc thì phải tin là Thượng tướng Tô Lâm đã nói thật. Tức
là Bộ trưởng Công an "vẫn chưa có thông tin gì", mặc dù
TXT đã "về" mấy ngày rồi.
"Bộ Công an là Cơ quan trung ương của nước Cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam trong hoạt động dẫn độ và chuyển giao người đang
chấp hành án phạt tù."
Vậy mà
Thủ trưởng tối cao của cái Cơ quan trung ương ấy lại không hề được biết
về chiến dịch "đưa TXT về". Theo cách nghĩ "đơn
giản" của người Đức, khi chiến dịch ấy không phải do "Cơ quan trung ương của nước CHXHCN Việt Nam trong
hoạt động dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù"
chỉ đạo và thực hiện, thì chắc hẳn do một băng đảng nào đó điều khiển. Và
chiến dịch ấy có thể chỉ phục vụ đấu đá phe nhóm, chứ không thể là hoạt
động chính đáng của nhà nước pháp quyền. Và hiển nhiên, đấy cũng là một
dấu hiệu chính trị của vụ án TXT.
II.4.d.
Về phương pháp truy nã
Đối với phía Đức thì đó là một
vụ bắt cóc. Do tầm nghiêm trọng của vụ việc, Viện Tổng Công tố Liên bang
Đức đã chính thức tiếp nhận nhiệm vụ điều tra từ Viện Công tố Berlin vào
ngày 10/8/2017. Thông báo cùng ngày của Viện Tổng Công tố
Liên bang
có đoạn viết:
Bắt cóc TXT ngay giữa Thủ đô
Berlin là hành vi giang hồ phi pháp, không thể coi là hành động chính
đáng của một nhà nước pháp quyền. Thử hỏi, bạn sẽ chọn thuật ngữ "mang
tính chính trị", hay thuật ngữ "mang tính mafia",
hay thuật ngữ nào để đánh giá một vụ án được tiến hành như vậy?
II.4.e. Như vậy, xét tứ phía thì đều
thấy đậm màu chính trị. Với những khía cạnh được trình bày trong phần
II.4 này, thì làm sao có thể phủ định nghi ngờ về "tính chính
trị"? Và làm sao có thể yêu cầu phía Đức vi phạm điều cấm: "Không
được dẫn độ đối với hành vi mang tính chính trị" (IRG, Điều 6, Khoản 1)?
II.5. Tóm lại, chưa có bằng chứng chính xác
nào có thể xác nhận lời tuyên bố của phía Việt Nam, rằng INTERPOL đã đưa
tên TXT vào Thông báo Đỏ. Giả sử INTERPOL đã làm điều đó, thì "INTERPOL
không thể ra lệnh bất cứ nước thành viên nào bắt giữ một cá nhân được đề
cập trong Thông báo Đỏ" - đó là nguyên tắc của chính INTERPOL.
Việc phía Đức chấp nhận yêu
cầu dẫn độ TXT là rất khó khăn, vì vấp phải mấy điều kiện nghiêm ngặt của
luật pháp Đức.
Vướng mắc với điều kiện tương
thích về tội danh (II.1) đã được khắc phục, sau khi khởi tố thêm vụ án
hình sự đối với TXT về "tội tham ô tài sản" vào ngày
15/3/2017. Nhưng vì thế lại vấp phải điều kiện không được kết án tử hình
(II.2), vì Bộ luật Hình sự Việt Nam quy định mức án cao nhất cho "tội
tham ô tài sản" là tử hình. Nếu Chính phủ Việt Nam tự ý cam đoan
sẽ không kết án tử hình TXT, thì ít nhất cũng vi phạm Điều 103 Khoản 2
Hiến pháp 2013, "nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp
vào việc xét xử của Thẩm phán, Hội thẩm".
Về điều kiện xét xử công bằng
thì phía Việt Nam có thể đưa ra cam kết, nhưng cả người nói lẫn người
nghe đều biết quá rõ, đó chỉ là câu chuyện viễn tưởng mà thôi. Cho dù
phía Việt Nam thành tâm cam kết, thì phía Đức cũng thừa hiểu, quan niệm
của hai xứ về xét xử công bằng quá khác nhau. Vì vậy, nếu Chính phủ Đức
tỏ ra tin vào cam kết ấy của phía Việt Nam để chấp nhận dẫn độ, và nếu
sau này TXT không được xét xử công bằng (theo quan niệm của phía Đức),
thì các luật sư Đức của TXT có thể khởi kiện Chính phủ Đức trước tòa án
Đức, với niềm tin thắng kiện.
Rào cản khó vượt qua nhất là
điều kiện cấm dẫn độ đối với hành vi mang tính chính trị. Bởi vì có quá
nhiều biểu hiện của yếu tố chính trị trong vụ án TXT, như đã được trình
bày trong phần II.4.
III. Xử sự trong hoàn cảnh khó
xử
Khi xác định được TXT đang ở
Đức, chắc hẳn bên truy nã nghĩ sẽ tóm được kẻ lẩn trốn trong một thời
gian ngắn. Bởi tin rằng "đối tác chiến lược" sẽ nhiệt
tình ủng hộ truy bắt kẻ tham nhũng. Nhưng lại vấp phải cái "từ
từ" của phía Đức. Quá sốt ruột, phía Việt Nam không hiểu nổi:
Tại sao phía Đức lại chần chừ, không giải quyết ngay chuyện dẫn độ TXT
cho xong?
III.1. Hãy cùng nhau quay trở lại với vụ án Haikel S. (được
trình bày ở phần I.3), để từ đó mà thử tư duy trên cương vị người Đức. So
sánh giữa vụ án Haikel S. và vụ án TXT, sẽ thấy mấy điểm khác nhau rất cơ
bản:
-
Tội tổ chức hoạt động khủng
bố, giết người của Haikel S. trầm trọng gấp bội so với tội phạm kinh tế
của TXT.
-
Những tội mà Haikel S. gây ra
trên đất Đức do phía Đức trực tiếp điều tra và kết luận. Những tội mà
Haikel S. gây ra ngoài đất Đức mang tính chất khủng bố, giết người. Còn
tội của TXT thì phía Đức chỉ được phía Việt Nam thông báo, và có thể vụ
án mang yếu tố chính trị.
-
Tội của Haikel S. ảnh hưởng
trực tiếp đến an ninh của Liên bang Đức, còn tội của TXT không gây ra tác
hại cụ thể nào cho Liên bang Đức.
-
Tội của Haikel S. có thể tiếp
diễn trong tương lai, còn tội của TXT chỉ dừng lại ở quá khứ.
Vậy thì tại sao phía Đức phải
tạm gác lại những vụ trầm trọng như vụ Haikel S., để ưu tiên giải quyết
trước yêu cầu dẫn độ TXT?
III.2. Mà tại sao phải vội? Chống
tham nhũng là chuyện muôn thuở, có kết thúc đâu mà bảo cố làm cho xong.
Chừng nào chế độ hiện thời còn tồn tại trên đất Việt Nam, thì chừng ấy bộ
máy chống tham nhũng còn có thể tăng biên chế, chẳng lo bị thất nghiệp.
Tham nhũng nhan nhản mọi tầng,
càng cao càng lộ liễu. Tại sao truy tố bằng được TXT, mà lại cố tình làm
ngơ trước hàng ngàn, hàng vạn kẻ tham nhũng khác? Nếu vì tội to, thì còn
nhiều kẻ tội to gấp bội. Nếu không dám đả hổ, thì còn nhiều kẻ ruồi muỗi
hơn Thanh. Điều quan trọng là tất thảy đang lù lù ngay trước mắt, ở ngay
trong nước, thậm chí nhiều kẻ còn đương chức đương quyền, tại sao không
điệu ra phô diễn, mà phải sang tận Đức bắt bằng được TXT?
Vì hắn rất xấu, rất tham nhũng
ư? Vậy ngài có khác hắn, hay cũng xêm xêm (rứa cả)? Cùng thuộc bộ phận
không nhỏ được đào tạo quy củ trong cùng một lò học tập và làm theo, cùng
được đảng tín nhiệm đưa vào quy hoạch cán bộ lãnh đạo, rồi cùng được bổ
nhiệm đúng quy trình.
Vì việc xử lý rất gấp gáp ư?
Tội của TXT và đồng bọn thì các vị đã biết từ lâu, tại sao trước kia làm
ngơ, mà bây giờ mới đem ra xét xử? Vì trước kia không đánh nổi do "phe
nó" quá mạnh, còn bây giờ "khả thi" vì "rắn
đã mất đầu" ư? Nói như vậy thì khác nào thừa nhận là đấu đá phe
nhóm.
Rõ ràng, khó có thể tìm được
lý do hợp lý, để thuyết phục phía Đức chấp nhận sớm dẫn độ TXT.
III.3. Trong hoàn cảnh phía Đức quá
bận, lại vấp phải những rào cản pháp lý khó vượt qua, chỉ còn lại cách
duy nhất, là phía Việt Nam phải kiên trì chờ đợi. Tiếc rằng lại không
chịu đợi, mà đã hành động như nhiều người đã biết.
Nếu đúng như cáo buộc của phía Đức, là mật vụ Việt Nam
đã bắt cóc TXT giữa Berlin để đem về Hà Nội, thì hành vi ấy không chỉ vi
phạm thô bạo luật pháp Đức và luật pháp quốc tế, mà còn vi phạm cả pháp
luật Việt Nam. Vì Điều 492 (về nguyên tắc hợp tác quốc tế trong tố tụng
hình sự) của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định rõ:
"Hợp tác quốc tế trong tố
tụng hình sự được thực hiện trên nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền,
toàn vẹn lãnh thổ quốc gia, không can thiệp vào công việc nội bộ của
nhau…"
Ra rả đại ngôn thượng tôn pháp
luật, để rồi lại liều lĩnh hành động bất chấp pháp luật. Theo cách cảm
thán của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, thì phải thốt lên: Thượng tôn pháp
luật đến thế là cùng!
Tại sao phải hành động vội vã,
đến mức cuồng dại và gây hậu quả nghiêm trọng đến như vậy? Chẳng lẽ quá
cần kíp, để kịp thực hiện một âm mưu nào đó hay sao?
Với hành vi trắng trợn trên
lãnh thổ CHLB Đức, họ xúc phạm Nhân dân Đức và Nhà nước CHLB Đức, đồng
thời xúc phạm cả hàng chục triệu người Việt, và bôi nhọ hình ảnh của Nhà
nước CHXHCN Việt Nam.
III.4. Vâng, tôi dùng từ "người
Việt" để chỉ cả những người đang sinh sống ở nước ngoài, đặc
biệt là cộng đồng sống trên đất Đức, trong đó có nhiều người đã mang quốc
tịch khác. Và cố tình tránh dùng từ "Nhân dân Việt Nam",
mà chỉ viết rằng họ đã "xúc phạm cả hàng chục triệu người
Việt". Vì biết rằng còn có nhiều người không đồng cảm với mình.
Suy nghĩ khác nhau là chuyện thường tình. Tôn trọng người khác chính kiến
là nguyên tắc tối thiểu của cách sống văn minh. Vả lại, bản thân tôi cũng
nhờ có điều kiện tiếp xúc với xã hội Đức, thì mới hiểu được những điều
đang viết về người Đức, nên không thể đòi hỏi những người không có điều
kiện tương tự phải hiểu tương tự.
Dẫu nghĩ như vậy, nhưng để
truyền tải tinh thần của bài viết này, tôi vẫn muốn trao đổi đôi chút về
mấy khía cạnh khác biệt so với Việt Nam. Để những người chưa đến Đức tham
khảo, trước khi tiếp tục phê phán và chỉ trích cách xử sự của phía Đức
trong vụ TXT.
III.4.a. Người Đức dùng tên "Luật
cơ bản" ("Grundgesetz", Đức hóa từ La-tinh "lex
fundamentalis") để chỉ hiến pháp, và thực sự quan niệm đó là
luật cơ bản, mà tất cả đều phải tuân theo. Họ không coi hiến pháp như một
thứ đồ trang sức chỉ để ngụy trang hay điểm tô cho chế độ. Họ không bao
giờ chấp nhận để giới cầm quyền chỉ tận dụng hiến pháp khi hợp với khẩu
vị, còn nếu không hợp thì sẵn sàng nhổ toẹt, ngang nhiên chà đạp lên hiến
pháp. Và họ khó có thể hình dung ra cái cảnh quái đản: Chính quốc hội lập
hiến lại ù lì, cố tình trì hoãn ban hành luật suốt mấy chục năm trời,
hòng ngăn cản việc thực thi hiến pháp. Vả lại, ở Liên bang Đức, hiến pháp
đã hiến định nội dung nào thì hiển nhiên nội dung ấy có hiệu lực pháp lý.
Không có kiểu tư duy tôi tớ ngược đời: Hiến pháp phải đợi luật, luật phải
đợi nghị định, nghị định phải đợi thông tư, và sau khi có thông tư hướng
dẫn thì mọi người mới dám thực hiện. Cho nên, giả sử Quốc hội Đức cố tình
trì hoãn ban hành luật, thì việc trì hoãn ấy cũng chẳng đem lại điều gì
trên đất Đức.
Quyền tự do là thứ đương
nhiên, bất khả xâm phạm. Hiến pháp hiến định quyền tự do cùng một số
quyền con người và quyền công dân là để khẳng định và bảo vệ các quyền
đó, chứ không phải để ban phát, hay cho phép. Ở Đức, người dân có quyền
làm những điều mà pháp luật không cấm, nên không có kiểu luận tội quái
đản "lợi dụng sự sơ hở của pháp luật" (xem bình luận
trong bài "Quyền biểu tình của công dân"). Ngược lại, với tư cách đại
diện cho bộ máy quyền lực nhà nước, các thành viên của bộ máy ấy chỉ được
làm những điều mà pháp luật cho phép. (Một ví dụ cho lối tư duy này là lập luận của thẩm phán trong vụ án
Daschner, khi kết tội Phó Giám đốc Cảnh sát Thành phố Frankfurt am Main
Wolfgang Daschner và sĩ quan cảnh sát dưới quyền Ortwin Ennigkeit: Việc
đe dọa gây đau đớn để ép khai báo không được quy định trong Luật Cảnh sát
của Bang Hessen, nên không thể biện hộ hành vi của hai vị cảnh sát bởi lý
do giải cứu khẩn cấp.)
Thành thử, dù Thủ tướng Việt Nam có trao đổi với Thủ
tướng Đức bên lề Hội nghị Thượng đỉnh G20, thì bà Angela Merkel cũng
không thể vì chiều lòng "đối tác chiến lược" mà tùy tiện đưa ra quyết định
trái pháp luật Đức, ảnh hưởng đến quyền tự do của TXT.
"Tất cả mọi người đều bình đẳng trước
pháp luật" (Điều 3 Khoản 1 Luật cơ bản Đức). Đó là một thực tế pháp lý
trên đất Đức, chứ không phải là hiến định tương lai, hay dối trá trơ
trẽn. "Thẩm phán độc lập và chỉ tuân theo
pháp luật" (Điều 97 Khoàn 1 Luật cơ bản Đức). Nội dung tương tự cũng được
hiến định tại Điều 103 Khoản 2 Hiến pháp Việt Nam. Chỉ khác nhau ở chỗ, ở Việt
Nam thì điều ấy là ước vọng thiên đường, còn ở Đức thì điều ấy là hiện
thực trần gian. Vì vậy, nếu Chính phủ Đức chấp nhận đề nghị dẫn độ TXT,
mà trái với điều luật nào đó của Đức, thì các luật sư của TXT sẽ khởi
kiện, và quyết định của Chính phủ Đức sẽ bị tòa án bác bỏ. Do đó, dù có
thông cảm với sự nóng vội của "đối tác chiến lược", thì
phía Đức cũng không thể dại dột mà nóng vội theo.
Định nghĩa ngắn gọn này không chỉ khẳng định tính "độc
lập", mà còn nhấn mạnh chức năng "bảo vệ pháp luật"
của luật sư. Cần hiểu đúng, chức năng "bảo vệ pháp luật"
của luật sư không phải là chung tay với hệ thống cơ quan điều tra -
cơ quan công tố - tòa án để "bảo vệ pháp luật", mà ngược
lại, là ngăn chặn hệ thống ấy vi phạm pháp luật. Nói nôm na, trách
nhiệm của luật sư không phải là hợp tác, mà đối kháng với hệ thống cơ
quan điều tra - cơ quan công tố - tòa án để "bảo vệ pháp
luật". Để cụ thể hóa chức năng này, Quy tắc Nghề luật sư (Berufsordnung für
Rechtsanwälte)
của Đức viết rõ tại Điều 1 Khoản 3:
Ý kiến phản đối thì lập luận:
Vấn đề cốt lõi là: Để hoàn
thành tốt vai trò giữ thăng bằng hệ thống pháp quyền, luật sư phải đóng
vai trò chuyên trách là làm đối trọng, chứ không thể sốt sắng nhảy sang
phía bên kia, làm thay phần việc điều tra tội phạm của cơ quan điều tra.
Nếu luật sư không chuyên tâm trụ lại ở bên đối trọng, để đảm đương trách
nhiệm giữ thăng bằng, thì hệ thống pháp quyền ắt sẽ... tùng bê.
Chứng kiến cuộc tranh luận của
Quốc hội thông qua tường thuật của đài báo, đã định lên tiếng góp ý,
nhưng rồi lại thôi. Một mặt, vì quá bận, chỉ có thể bớt chút thời gian góp ý cho hiến pháp, và một khi đã "não lòng với hiến pháp", thì luật cũng trở nên vô vị.
Mặt khác lại nghĩ, hãy để giới luật sư tự bảo vệ mình, chứ nếu họ không
bảo vệ nổi mình, thì còn bảo vệ được ai nữa.
Để đảm nhiệm tốt chức năng
nghề nghiệp, thì luật sư Đức phải thường xuyên miệt mài bổ sung kiến
thức, và công phu nghiêm túc khi nghiên cứu hồ sơ vụ án. Liên bang Đức
không có chỗ cho loại luật sư chỉ bỏ chút thời gian liếc qua hồ sơ vụ án,
rồi thắt cà vạt đến phiên tòa chém gió. Tòa án Đức thực sự tôn trọng
tranh tụng, nên luật sư không thể đổ lỗi cho thẩm phán, để biện hộ cho sự
kém cỏi và lười biếng của bản thân.
Là người có rất nhiều tiền,
lại rơi vào hoàn cảnh rất khó khăn, chắc chắn TXT đã tìm thuê một nhóm
luật sư cao thủ. Với dàn luật sư ấy, chính quyền Đức không dám qua mặt,
và cũng không thể qua mặt, để đưa ra những quyết định trái luật nhằm dẫn
độ TXT. Nếu vì lý do gì đó mà chính quyền Đức vẫn cố chấp nhận đề nghị
dẫn độ TXT một cách trái luật, thì sẽ nắm chắc phần thua khi đối diện với
luật sư tại tòa án.
III.4.c. Người Đức rất ghét các quan
chức tham nhũng, nhất là quan chức tham nhũng mang danh cộng sản. Nhưng
đừng nhắc nhở họ là TXT tham nhũng, để khêu gợi tình cảm chống tham
nhũng. Bởi khi xử lý tội phạm, họ gạt tình cảm sang một bên và chỉ dựa
vào cơ sở pháp lý. Nếu quả thật TXT phạm tội tham nhũng trầm trọng, và
nếu vụ án chỉ đơn thuần nhằm trừng phạt tham nhũng, thì có quyền hy vọng
rằng phía Đức sẽ chấp nhận dẫn độ TXT. Còn nếu vụ án có yếu tố chính trị,
thì dù tham nhũng đến đâu đi nữa, TXT vẫn có thể được phép nương náu ở
Đức. Một mặt, pháp luật Đức đã quy định như vậy, nên không ai có thể vi
phạm. Mặt khác, phía Đức không thể an tâm giao nộp một kẻ tham nhũng cho
một bộ máy tham nhũng xử lý.
Cách xử sự ấy có lẽ rất xa lạ
và khó hiểu đối với cộng đồng đã được giáo dục kỹ lưỡng về đấu tranh giai
cấp và chuyên chính vô sản, đã thấm nhuần tinh thần không đội trời chung với
kẻ thù. Nhưng trong một xã hội văn minh nhân đạo, người tốt không thể
tước hết đường sống của người bị coi là xấu. Xã hội Đức khá nhân đạo,
song chẳng mấy khi vỗ ngực tự khoe khoang là nhân đạo. Ngược lại, còn
thường tự chỉ trích những biểu hiện thiếu nhân đạo, và điều đó khiến xã
hội ngày càng nhân đạo hơn. Xã hội Việt Nam cũng nhân đạo, nhưng nặng về
tự phong tự khen, bất chấp thực tế. Rồi khen hoài khen mãi, đến mức chẳng
còn thời gian và sức lực để triển khai. Chưa kịp thực hành nhân đạo, thì
đương nhiên chưa thể hiểu và thông cảm với cách cư xử nhân đạo.
III.4.d. Bạn có thể phê phán phía Đức
không cương quyết chống tội phạm, song chớ chỉ trích họ "chứa
chấp tội phạm", bởi như vậy có thể bị coi là vu khống. Nếu muốn,
bạn cứ việc cương quyết chống tội phạm theo cách của bạn, nhưng nhớ là
chỉ làm thế ở trong nước của bạn. Và nếu phương châm sống của bạn là "mục
đích biện minh cho phương tiện", thì đừng quên rằng nó chỉ phù
hợp với xứ sở luật rừng, đừng hồn nhiên xuất khẩu nó vào một cường quốc
pháp quyền như Liên bang Đức. Các cụ đã dạy "nhập gia tùy
tục". Berlin thuộc "gia" Cộng hòa Liên bang
Đức, nên nếu có đến đó thì phải tùy theo "tục" Đức, chứ
đừng diễn tiếp "tục" rừng.
III.5. Tóm lại, cũng là nhà cầm quyền, nhưng
nhà cầm quyền Berlin chỉ cầm cái quyền mà luật pháp Đức trao cho, không
thể tùy tiện hành động vô độ như nhà cầm quyền ở chế độ độc đảng độc
quyền. Trong hoàn cảnh pháp luật thật sự tôn trọng và bảo vệ nhân quyền,
luật sư thật sự được tôn trọng và đáng được tôn trọng, và tòa án thật sự xét
xử công bằng theo đúng quy định của pháp luật, thì Chính phủ Đức không
thể tùy tiện chấp nhận đề nghị dẫn độ TXT của Chính phủ Việt Nam. Do phía
Đức phải giải quyết bao trường hợp khác, xuất hiện trước và nghiêm trọng
hơn nhiều so với vụ TXT, nên đương nhiên phía Việt Nam phải chờ, để đồng
nghiệp Đức có thể tiến hành xem xét theo đúng trình tự pháp lý. Tiếc
rằng, theo cáo buộc của phía Đức, thì phía Việt Nam đã không đợi, mà tiến
hành bắt cóc TXT giữa Berlin để đem về Hà Nội. Nếu quả là như vậy, thì đó
là một hành vi không thể chấp nhận được, vì nó vi phạm nghiêm trọng luật
pháp Đức, luật pháp quốc tế và cả luật pháp Việt Nam.
IV. Cách nào chữa cháy
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng
từng dõng dạc tuyên bố: "Trịnh Xuân Thanh đã trốn ra nước
ngoài, chúng ta đã phát lệnh truy nã quốc tế, tinh thần là bắt bằng được,
không trốn được đâu." Quả là cuối cùng họ đã bắt được TXT, và bắt bằng cách
ấy. Trên đà thắng lợi, Tổng Bí thư hứng khởi ví von: "Lò nóng lên rồi thì củi tươi vào cũng
phải cháy".
Vâng, khi đã "huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc"...
đốt, thì tất nhiên cháy hết. Có điều, không chỉ cháy củi khô, củi tươi,
mà cháy luôn cả nhà. Phải chăng, quán triệt phương châm "diệt chuột đừng để vỡ bình", họ "giữ bình"
bằng cách... đốt nhà để "diệt chuột"?
Nhà cháy, thay vì lao vào chữa
cháy, cả guồng máy lại lặng im. Trong khi đó, lực lượng "quần
chúng tự phát" lại đồng loạt ra tay, đổ thêm xăng vào lửa. Với
những lời chỉ trích và lên án phía Đức một cách vô lối, họ góp phần làm
cho tình hình vốn đã quá căng thẳng càng căng thẳng hơn.
Chưa bao giờ uy tín CHXHCN
Việt Nam ở CHLB Đức và Cộng đồng chung Châu Âu lại bị hủy hoại nặng nề
đến như vậy. Bao công sức ngoại giao và tô vẽ thể diện chế độ suốt mấy
chục năm trời, nay bị hắt hết xuống sông xuống biển trong chốc lát.
Những hậu quả kinh tế, chính
trị và ngoại giao lớn đến mức khó có thể lường hết được. Bỏ ra cả núi
tiền để nuôi báo cô bộ máy thanh tra - kiểm tra khổng lồ, mà cả năm chỉ
phát hiện ra mấy trường hợp tham nhũng và kê khai tài sản không trung
thực, thì đã quá phi lý. Bây giờ, trong vụ TXT, nhân danh chống tham
nhũng, mà lại gây thiệt hại gấp bội lần so với hậu quả tham nhũng của
TXT, vậy thì chống để làm chi? Chẳng lẽ chỉ để giải quyết khâu sĩ diện
của đấng cầm quyền?
Tình thế trầm trọng, nên xử lý
thế nào? Sau đây là bốn phương án, mà các bên liên quan có thể tham khảo.
IV.1. Phương án kiên định nói
thật
Trong trường hợp không hề bắt
cóc TXT,
thì đương nhiên phải kiên định với học thuyết "TXT đầu
thú". Có điều, để phủ định cáo buộc của phía Đức về việc bắt
cóc TXT, thì phải thẳng thừng khẳng định không hề bắt cóc TXT. Chứ
tránh từ "bắt cóc", chỉ nói "TXT đầu thú"
thì chưa đủ. Vì nếu đã bị bắt cóc và bị giam ở Việt Nam, thì việc TXT
thừa nhận mình đã "đầu thú" là lựa chọn an toàn
nhất.
IV.1.a. Khốn nỗi, kể cả trong trường
hợp không hề bắt cóc TXT, thì dù nhà cầm quyền Việt Nam phủ định đến mấy,
nhiều người Việt vẫn tin vào cáo buộc của phía Đức. Không phải vì tâm lý
sính ngoại, mà vì dân ta đã phải nếm quá lâu và quá nhiều món dối trá của
quan ta. Âu cũng là trả giá cho lạm phát dối trá mà thôi. Hơn nữa, tập quán hành xử côn đồ của giới công quyền
Việt Nam không phải là điều xa lạ. Mỗi khi cướp đất của dân, hay đàn áp biểu tình yêu
nước, hay khống chế những người tranh đấu cho quyền tự do dân chủ, họ thường áp dụng những biện pháp côn đồ. Thứ thì được triển khai bằng
cách huy động côn đồ đích thực, và tuyên bố đó là "quần chúng tự
phát”. Thứ thì được thực hiện bởi công an đóng vai côn đồ. Mà nhiều
khi cũng chẳng cần phải đóng vai nữa. Trong đám ấy, có kẻ do tha hóa mà
trở thành côn đồ, có kẻ qua đào tạo mà thành côn đồ, và cũng có kẻ đã là
côn đồ từ trước khi chạy được vào ngành công an. Côn đồ thì ít học, lại
ngông nghênh, nên nếu có nhảy vào Đức để bắt cóc TXT, thì cũng hợp với
bản chất.
Mới đây thôi, hôm 15/4/2017 ở xã Đồng Tâm (huyện Mỹ Đức, thành phố Hà Nội),
mấy kẻ đeo quân hàm sĩ quan của cái Quân đội mang tên Nhân dân đã lừa cụ
Lê Đình Kình (82 tuổi đời, 55 tuổi đảng) ra đồng xác định mốc giới đất.
Bỗng bất ngờ đá cụ đến mức gãy chân, rồi lẳng cụ lên xe ô tô như một con
vật. Lại còn còng tay số tám và đút giẻ vào mồm, phóng 50 cây số đến số 7
Thiền Quang. Khi cụ kêu đau vì bị gãy chân, thì công an đưa đến Bệnh viện
Quân đội 108, nhưng lại vu cho cụ là "đối tượng gây rối trật tự
công cộng đang bị bắt", để không ai đứng ra điều trị. Một người đôn hậu, trung
thực và có tinh thần xây dựng như cụ Lê Đình Kình, chỉ vì chống tham
nhũng mà bị lừa, bị bắt cóc và bị cư xử như thế, thì nếu kẻ tham nhũng
mang tên TXT bị bắt cóc cũng chẳng có gì là lạ.
IV.1.b. Vấn đề đặt ra đối với nhà cầm
quyền Hà Nội, là phải chứng minh thế nào, để những người đầy ngờ vực cũng
tin? Chưng ra cái "Đơn xin tự thú" của TXT thì chẳng thuyết phục
được mấy ai. Bởi căn cứ vào đâu, để có thể tin đó thực sự là đơn của TXT?
Bút tích ư? Dân Việt thường chỉ được chiêm ngưỡng bút tích của Hồ Chí
Minh, may chăng thì thêm bút tích của Lê Duẩn, Trường Chinh, Phạm Văn
Đồng, Võ Nguyên Giáp… Đến như bút tích của đương kim Tổng Bí thư cũng
thuộc loại "lạ", thì làm sao "quen"
được bút tích TXT? Ngay cả những người từng làm việc dưới trướng TXT,
giữa thời buổi văn bản được dàn giúp việc xử lý vi tính và thủ trưởng chỉ
cần ký, thì cũng chẳng mấy ai có may mắn thực mục sở thị nét chữ bậc lãnh
đạo. Nếu dựa vào những biểu hiện văn hóa thấp trong lá đơn, thì càng ít
thuyết phục. Trong hàng ngũ lãnh đạo, ít chữ đâu chỉ có TXT. Bộ trưởng
còn ngọng, thì tại sao Phó Chủ tịch Tỉnh không có quyền ngọng?
Nếu bột phát đầu thú ngoài
khuôn khổ tổ chức, thì việc vượt biên về nước (khi đã có lệnh truy nã)
còn khó hơn gấp bội so với lần vượt biên khỏi Việt Nam (khi chưa có lệnh
truy nã). Nói thẳng ra là TXT không thể tự ý lù lù nhập cảnh, rồi "đến Trực ban hình sự Cơ quan An ninh
điều tra - Bộ Công an đầu thú". Cho nên, chắc chắn TXT đã phải có những buổi làm
việc với đại diện của tổ chức, để được tổ chức đưa về nước. Và cái tổ
chức ấy chắc chắn có cơ sở làm việc an toàn, nơi có thể quay video đầy đủ
quá trình bàn bạc để làm tư liệu. Khi về nước không thể trống dong cờ mở
như đón đội tuyển Olympic, nhưng chắc chắn phải ngầm quay phim quá trình
nhập cảnh và đi từ sân bay đến Trực ban hình sự Cơ quan An ninh điều tra -
Bộ Công an,
để làm minh chứng cho sự tự nguyện trở về. Đó là chưa kể đến dấu xuất
cảnh đóng trong hộ chiếu, nếu quả thật TXT đã rời Đức một cách hợp pháp.
Hãy công bố tất cả những tư liệu ấy để giảm bớt lăn tăn.
"Được sự động viên của
gia đình và bạn bè, tôi đã về Việt Nam và đầu thú tại Cơ quan An ninh
điều tra để được hưởng sự khoan hồng của Đảng, Nhà nước và pháp
luật."
Nếu đúng như vậy, thì không
chỉ TXT đáng được hưởng sự khoan hồng, mà cả gia đình và bạn bè cũng xứng
đáng được khen thưởng. Hình thức thưởng thấp nhất là cho phép TXT, vợ con
và cha mẹ gặp mặt, nghẹn ngào mừng rỡ ôm nhau (trước sự giám sát chặt chẽ
của an ninh, nên chẳng có gì đáng ngại). Nếu vợ con TXT chưa về nước
được, thì quay phim phỏng vấn ở nước ngoài. Như vậy càng tốt, tránh được
tiếng dèm pha, rằng tất cả chỉ là màn kịch được dựng lên trong nhà tù lớn.
Việc đó chắc chắn chỉ tốt, chứ không thể gây ảnh hưởng xấu đến quá trình
xử lý vụ án. Quan trọng là phải quay những đoạn phim sống động, rồi công
bố trên VTV. Tại sao không?
Khúc mắc khó xơi nhất là phản
ứng của mấy luật sư Đức. Từ trước đến nay TXT vẫn nói với họ, rằng không bao giờ tự nguyện nộp mình cho các cơ
quan Việt Nam, bởi biết rõ, vì lý do chính trị, sẽ không được xét xử công
bằng. Giả sử
bỗng nhiên TXT đổi ý, định về nước đầu thú, thì ít nhất trước đó hắn cũng
phải nói với họ, rằng tôi có việc phải đi xa và không muốn tiếp tục thuê
luật sư nữa, nên chúng ta thanh toán và chấm dứt hợp đồng. Đằng này, hắn
chẳng nói gì, chưa thanh toán tiền công luật sư đã biến. Phải chăng hắn
có ý bùng để quịt tiền công? Nhưng tài sản của hắn vẫn còn nằm trên đất
Đức, bùng thế nào được mà bùng? Không bùng, thì trước khi chủ động và tự
nguyện rời khỏi nước Đức, hắn cũng phải tuyên bố chấm dứt hợp đồng thuê
luật sư, để đỡ tốn tiền thuê luật sư một cách vô ích. Tiền Euro chứ có
phải vỏ hến đâu. Một tay tham lam, lại hết thời như hắn, mà không kịp cắt
hợp đồng, thì đích thị bị... bắt cóc rồi. Để xóa bỏ những suy diễn bất
lợi như vậy, đơn giản nhất và tốt nhất là mời bà Petra Isabel
Schlagenhauf cùng mấy luật sư khác đến Việt Nam, để trực tiếp đối chất
với TXT. Lúc đó, chỉ việc quay phim buổi tiếp xúc giữa TXT và luật sư Đức,
rồi công chiếu trên VTV, thế là xong.
Nếu công bố ngay lập tức
mấy đoạn video tư liệu về hành trình tự đầu thú của TXT, tiếp đó quay
và công chiếu cảnh gặp gỡ vui vẻ giữa TXT với người thân, và cảnh
các luật sư Đức đối chất với TXT, thì sẽ khiến nhiều người tin hơn.
Ngược lại, nếu thiếu một trong ba cảnh ấy, thì khó lòng xóa hết mọi nghi
ngờ.
Thực ra, giá trị thuyết phục
của mấy đoạn video kiểu ấy cũng không cao. Vì khi đã nằm trong trại giam
ở Việt Nam, thì đương nhiên TXT sẽ phải làm theo mọi sắp đặt của công an,
gia đình và người thân cũng phải "hợp tác" để giảm thiểu
mức trừng phạt đối với TXT. Mặc dù vậy, có còn hơn không. Im lặng càng
lâu, thì dư luận càng nghi ngờ là đang câu giờ để ngụy tạo. Do đó, không
thể chần chừ thêm nữa. Nếu quả thật không bắt cóc TXT, thì phải lập tức
công bố mấy đoạn video ấy, để chứng tỏ vô tội.
IV.2. Phương án kiên định nói
dối
Trong trường hợp đã bắt cóc
TXT, thì kiên
định khẳng định học thuyết "TXT đầu thú" vẫn là
phương án dễ thực hiện nhất. Nói dễ là vì nó vừa phù hợp với bản năng,
vừa hợp với truyền thống và bề dày kinh nghiệm, đã gom góp suốt mấy chục
năm kiên định, khẳng định tính ưu việt và sự tất thắng của học thuyết "xã
hội chủ nghĩa". Về bản chất hiện thực, cả hai học thuyết đều
giống nhau. Nhưng "xã hội chủ nghĩa" là thứ mà Thế giới
đã chứng kiến trên thực tế suốt 100 năm (1917 - 2017), và đã ngã ngũ gần
30 năm trước - Vậy mà vẫn còn kiên định được. Còn học thuyết "TXT
đầu thú" chưa đầy tháng, và chỉ mấy nhóm nhỏ trong bộ máy cầm
quyền của hai nước biết rõ sự thật, số còn lại chỉ "nghe hơi nồi
chõ" mà thôi - Vậy thì, trong hoàn cảnh chủ trương nhất quán của
lãnh đạo đảng là kiên quyết chống "tự diễn biến", "tự
chuyển hóa", kiên định nào có khó.
IV.2.a. Cho dù xác định ngay từ đầu
là sẽ nói dối, thì các nhà thực thi kiên định nói dối cũng cần hiểu, bàn
đàm phán không phải là nơi để hai bên thi thố lừa nhau. Cho nên, cần tỉnh
táo xác định xem có thể nói dối đến mức nào. Để xác định được giới hạn
hợp lý, thì phải đánh giá đúng mức độ chênh lệch mặt bằng nói dối giữa
hai nền văn hóa. Cả hai bên đều có thể nói dối, nhất là ở chính trường,
nơi nói dối đã trở thành tập quán quốc tế. Nhưng cung bậc rất khác nhau,
không chỉ về tần suất nói dối, mà cả về tâm lý nói dối. Một bên nói dối
khi cần, nói dối rồi thì sợ lộ. Bên kia lại nói dối cả những điều không
cần hoặc không nên nói dối, cốt là để mua vui; nói dối xong thì đem khoe,
nhằm chứng tỏ ta đây thông minh sắc sảo hơn người. Một bên có đa số quanh
năm nghiêm túc, nên đặt ra ngày cá tháng tư, để họ có dịp nói dối nhằm
thư dãn đôi chút. Bên kia nói dối quanh năm, lẽ ra nên đặt ra một ngày
nói thật để nghiêm túc lên một tí, thì lại nhập khẩu thêm ngày cá tháng
tư, để nói dối thả phanh cho đã. Nếu không ý thức được độ vênh đó, rồi
nghĩ rằng ta nói dối, họ cũng nói dối, thế là một đều. Trong hoàn cảnh
đại diện cho bên có lỗi, nếu không hiểu được mức độ nghiêm túc và hiểu
biết của đối phương, mà nói dối quá đà, thì chỉ khiến đối phương càng
thêm phẫn nộ.
IV.2.b. Khi đôi co, đừng chủ quan
nghĩ rằng phía Đức không hề biết những điều mình đang chối cãi. Họ rất
giỏi điều tra, đồng thời cũng rất thận trọng và dè dặt trong phát ngôn.
Thường thì họ chỉ hé ra một phần nhỏ những điều đã biết, mang tính cảnh
báo. Phần còn lại giữ kín làm tư liệu đối chứng, để đánh giá đối phương,
và làm quỹ dự phòng, để tung ra khi cần vạch mặt. Nếu không tin, hãy hỏi
kinh nghiệm của bao người Việt, từng lang thang buôn thuốc lá trên đất
Đức vào thập kỷ 90. Khi ấy, bà con mình sử dụng mấy tên giả khác nhau, để
nhập vào mấy trại tị nạn khác nhau. Nhập càng nhiều trại thì càng lĩnh
được nhiều tiêu chuẩn tị nạn. Và mỗi lần bị bắt vì tội buôn lậu thuốc lá,
thì lại khai ra một bí danh tị nạn cùng với tên trại tị nạn tương ứng.
Khai tên gì cảnh sát Đức cũng lẳng lặng ghi chép tên ấy. Thế rồi, sau bao
năm tỏ ra nhẹ dạ cả tin, đến khi ký kết xong với phía Việt Nam về việc
tiếp nhận lại một số người vượt biên vào Đức, cảnh sát Đức lần lượt bắt
từng người. Và lại hỏi tên như thường lệ. Nghe xong câu trả lời thì nhỏ
nhẹ: Thôi, họ tên quê quán thật của ngài là thế này, hãy nhận lại đi. Thế
là hết vở. Vậy nên, đừng thấy đối phương lặng lẽ lắng nghe, mà tưởng mình
lừa giỏi, lại tiếp tục liên thiên, cố chứng minh bản thân... xỏ lá.
Để minh họa về độ trễ lật bài
của phía Đức trong vụ TXT, có thể nêu ra ví dụ về chiếc xe gây án, được
thuê tại Praha (Cộng hòa Séc), cách nơi gây án Berlin 430 km. Theo thông cáo báo chí của Luật sư Petra Isabel
Schlagenhauf, TXT bị bắt cóc vào khoảng 10h30 ngày 23/7/2017, trong lúc
đang đi dạo ở công viên Tiergarten ở Berlin, và cảnh sát Berlin bắt đầu
tiến hành điều tra sự việc vào ngày 24/7/2017. Theo ông Bùi Quang Hiếu (người cho thuê chiếc
xe), ngày 28/7/2017 (tức là 4 ngày sau khi bắt đầu điều tra) cảnh sát đã
đến tra hỏi ông và thu giữ chiếc xe. Vì được đăng ký chống trộm với công ty bảo vệ, nên
dữ liệu GPS về toàn bộ lộ trình chiếc xe được lưu trữ đầy đủ. Do đó có
thể nói, đến ngày 28/7/2017 cơ quan điều tra đã biết khá nhiều về bản
chất và diễn biến vụ bắt cóc. Vậy mà ngày 4/8/2017 (tức là 7 ngày sau khi thu
xe), thông tin về chiếc xe gây án có cài đặt hệ thống GPS mới được hở ra
cho báo chí.
Có lẽ, sau khi Bộ Ngoại giao CHLB Đức đã ra thông cáo báo chí vào ngày 2/8/2017, mà phía
Việt Nam vẫn không có động thái thừa nhận, nên phía Đức mới phải bồi thêm
thông tin về chiếc xe, để cảnh cáo nhắc nhở.
Hiển nhiên, muộn nhất là ngày
28/7/2017, khi cả người cho thuê lẫn người thuê xe đều bị cảnh sát thẩm
vấn và chiếc xe gây án bị thu giữ, thì đường dây đã biết rằng bị lộ. Và
có lẽ đó không phải dấu hiệu bị lộ duy nhất. Bởi vì ngày 25/07/2017 (tức là 3 ngày trước khi thu xe), cảnh sát đã
thông báo cho Luật sư Petra Isabel Schlagenhauf: Hầu như không còn nghi
ngờ gì về việc mật vụ Việt Nam đã bắt cóc một người Việt giữa Berlin. Thử hỏi, việc Bộ Công an đột
ngột đưa tin "TXT đầu thú" vào ngày 31/7/2017 chịu tác
động nhiều hơn bởi yếu tố bị lộ (ở Đức và Séc), hay bởi câu "Trịnh Xuân Thanh về mà báo chí im ắng
nhỉ"
do Huy Đức viết vào ngày 30/7/2017? Một số người quy hết trách nhiệm cho
Huy Đức, đã để lộ bí mật quốc gia, khiến chính quyền rơi vào thế bị động,
phải vội vã công bố tin "TXT đầu thú", nên không có đủ
thời gian diễn trọn kịch bản, dẫn đến tổn thất to lớn cho đất nước. Bắt
cóc TXT thì được bênh vực. Để lộ chuyện "TXT về" thì bị
lên án, bị đổ hết trách nhiệm lên đầu. Như vậy liệu có công bằng không?
IV.2.c. Điều quan trọng nhất, trước
quyết định kiên định nói dối, thì cần ước lượng xem sẽ kiên định được bao
lâu. Người Đức có câu: "Lügen haben kurze Beine". Dịch
nôm na là "dối trá ngắn chân", nên không đi được xa,
không trụ được lâu, chẳng mấy chốc sẽ phải dừng lại. Tức là, nếu dối trá
thì sớm muộn cũng bị lộ tẩy. Nếu cuối cùng cũng phải thừa nhận, thì nhận
sớm có hơn không?
Vẫn lưỡng lự, có lẽ vì sợ mất
thể diện. Đối với những người đã quá thất vọng, thì thể diện lãnh đạo
chẳng còn, để mà lo mất. Nhưng đối với triệu người còn bám phao niềm tin
xì hơi, để biện hộ đời mình, thì mất thể diện lãnh đạo sẽ khiến mất niềm
tin, khó tránh khỏi đổ vỡ. Đau đớn nhất là những ai không chỉ tin tưởng, mà còn đem cả
danh dự cá nhân để bảo vệ uy tín của tổ chức. Tiếc thay, chế độ không thể
bền vững khi dựa vào niềm tin mê man.
Nên hiểu rằng: Nếu thừa nhận
đủ sớm, thì còn có cơ hội đổ lỗi cho "phường đánh máy"
và dễ khắc phục hậu quả hơn. Ngược lại, im lặng hay cố cãi càng lâu, thì
chứng tỏ cấp ra lệnh càng cao. Thiên hạ có thể suy diễn tùy tiện, ví dụ
như sau: Kiên định nói dối 5 ngày chứng tỏ vị đầu têu tầm vụ trưởng. Kiên
định nói dối 10 ngày chứng tỏ vị đầu têu tầm bộ trưởng. Kiên định nói dối
20 ngày chứng tỏ vị đầu têu cỡ thủ tướng. Kiên định nói dối 30 ngày chứng
tỏ vị đầu têu là... ai?
IV.3. Phương án thành khẩn hối
lỗi
Xét tiếp trường hợp đã bắt
cóc TXT, thì theo phương án này, cần sớm thừa nhận sai lầm.
Việc chỉ ra vị đầu têu đích thực có thể chỉ là vấn đề thứ yếu. Vì có lẽ
phía Đức cũng tránh truy cứu đến cùng, nếu nghĩ đó là chốn... tận cùng. Quan
trọng hơn, là phải chân thành thừa nhận, rằng hành động như vậy là
sai, và phải thành tâm xin lỗi.
IV.3.a. Thừa nhận và xin lỗi vẫn chưa đủ. Trong thông cáo báo chí ngày 2/8/2017 của Bộ Ngoại
giao Đức, phía Đức chẳng đòi phía Việt Nam phải thừa nhận hay xin lỗi, mà
thẳng thừng lên án "sự vi phạm trắng trợn chưa từng có đối với
luật pháp Đức và luật pháp quốc tế", đồng thời khẳng định rõ
ràng rằng:
"Die Bundesregierung
verlangt, dass Herr Trinh Xuan Thanh unverzüglich nach Deutschland
zurückreisen kann, damit der Antrag auf Auslieferung und der Antrag auf
Asyl jeweils in einem rechtstaatlichen Verfahren zu Ende geprüft werden
können."
Dịch ra tiếng Việt là:
"Chính phủ Liên bang Đức
đòi hỏi, rằng ông Trịnh Xuân Thanh có thể quay lại Đức ngay lập tức, để
cả đề nghị dẫn độ và đơn xin tỵ nạn đều có thể được xem xét đến cùng đúng
theo trình tự pháp lý."
Nghĩa là Chính phủ Đức yêu cầu
phía Việt Nam để cho "ông Trịnh Xuân Thanh có thể quay lại
Đức", tất nhiên là theo nguyện vọng của TXT.
Tiếc rằng, không hiểu do vô
tình hay hữu ý, mà một số báo lại viết rằng: "Đức yêu cầu Việt Nam trao trả ông Trịnh Xuân
Thanh".
Thuật ngữ "trao trả" đã khiến một số người hiểu
lầm, lạc vào cuộc tranh luận, rằng TXT là công dân Việt Nam, tại sao phía
Đức lại đưa ra đòi hỏi phi lý, là Việt Nam phải "trao trả"
TXT cho Đức?
Tất nhiên phía Việt Nam có thể
trưng ra một đoạn video, trong đó TXT tuyên bố, rằng ông ta đã về nước
một cách tự nguyện, và hiện nay không muốn quay lại Đức nữa. Song, khi mà
phía Đức đã tuyên bố, rằng việc tổ chức bắt cóc TXT giữa Thủ đô Berlin đã
"hủy hoại nghiêm trọng lòng tin", thì họ sẽ không thể
tin vào tính trung thực của đoạn video. Họ chỉ tin, khi TXT được quay lại
Đức, đứng trên mảnh đất tự do, trong hoàn cảnh không hề bị khống chế,
tuyên bố rút lại đơn xin tị nạn, và tự nguyện trở về Việt Nam để đầu thú.
Nếu phía Đức chỉ đòi hỏi có vậy, thì dựa vào đâu mà phía Việt Nam từ
chối?
Cho nên, để chứng tỏ thực sự
chân thành, thực sự thành tâm, Chính phủ Việt Nam buộc phải chấp nhận
thực hiện đòi hỏi của Chính phủ Đức, là để "Trịnh Xuân Thanh có
thể quay lại Đức ngay lập tức". Và chỉ như vậy thì phía Đức
mới tin vào sự thành tâm của phía Việt Nam.
Lý do khiến phía Đức đã, đang
và sẽ tiếp tục khẳng định đòi hỏi phải để "Trịnh Xuân Thanh có
thể quay lại Đức", không phải nhằm khôi phục lòng tin với "đối
tác chiến lược", mà để khôi phục sự tôn nghiêm pháp quyền, đã bị
hành vi bắt cóc làm tổn thương, và để chứng tỏ với dân Đức, rằng Chính
phủ Đức đã kết luận đúng và không hành động nửa vời. Nghĩa là vừa đảm bảo
tính nguyên tắc, vừa bảo vệ danh dự của Chính phủ Đức.
IV.3.b. Nếu chấp nhận đòi hỏi của
Chính phủ Đức, nhà cầm quyền Hà Nội lại lúng túng với câu hỏi của dư luận
trong nước: Tại sao lại thả một kẻ đã bị truy tố, bị truy nã, mà phải mất
rất nhiều thời gian công sức thì mới bắt được? Phải giải thích thế nào
với những công dân đang hồ hởi, coi việc tóm được TXT là một thành công
lớn của công tác chống tham nhũng, dưới sự lãnh đạo tài tình của Tổng Bí
thư?
Có lẽ chẳng còn cách nào khác,
là Chính phủ Việt Nam phải công khai thừa nhận với toàn dân, là cách bắt
TXT như vậy là sai, là vi phạm luật pháp Đức, luật pháp quốc tế, và cả
luật pháp Việt Nam. Kết quả của hành vi phi pháp thì không thể coi là một
thành công, nên bây giờ phải hủy bỏ, bằng cách tạm thả TXT ra để khắc
phục hậu quả, rồi sau đó sẽ tiến hành bắt lại từ đầu, theo đúng với quy
định của pháp luật.
Lo mất mặt ư? Sai lầm tày trời
của cải cách ruộng đất mà còn dám thừa nhận, thì tại sao không dám thừa
nhận sai lầm trong vụ TXT? Đã phạm biết bao sai lầm người người đều biết,
thừa nhận vài sai lầm thì có quá nhiều đâu? Tiếc thay, thừa nhận sai lầm
đã trở thành một thứ quý hiếm, có nguy cơ bị tiệt chủng trong quần thể mà
sĩ diện cao hơn hẳn lòng tự trọng.
IV.3.c. Chắc Chính phủ Việt Nam lo
ngại, xử lý như vậy là thả hổ về rừng, sẽ không bắt lại được. Điều đó là
hiện thực. Nếu khi trở lại Đức, TXT không rút đơn xin tị nạn, mà tiếp tục
xin tị nạn chính trị, thì khả năng được chấp nhận rất cao. Đơn giản vì
nhà cầm quyền Hà Nội đã vô tình giúp TXT, chứng minh rằng có yếu tố chính
trị trong việc truy nã TXT. Và cho dù đơn xin tị nạn không được chấp
nhận, thì khó lòng có chuyện dẫn độ. Vì sao? Với việc bắt cóc trắng trợn
diễn ra giữa Thủ đô Berlin, các luật sư của TXT đã có đủ bằng chứng, để
chứng minh yếu tố chính trị của vụ án, và để lập luận rằng: Không thể đảm
bảo TXT sẽ được xét xử công bằng và đúng luật bởi một bộ máy công quyền
sẵn sàng vi phạm pháp luật Đức một cách thô bạo. Với hai lý do ấy, chẳng
thế lực nào có thể thắng nổi các luật sư Đức trước tòa án Đức. Và khi đó,
TXT sẽ không bị dẫn độ từ Đức về Việt Nam.
Nếu kết cục sẽ như vậy, thì
thể diện của nhà cầm quyền Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng. Nhưng mất mát sẽ
không quá nhiều. Những gì cần khai thác và lưu trữ để phục vụ các vụ án
liên quan thì họ đã kịp thu thập đủ, trước khi để TXT quay lại Berlin.
Thậm chí, việc TXT biến khỏi Việt Nam còn giảm bớt nguy cơ hắn sẽ khai
quá đà, lộ cả "thành tích" của các đồng chí "phe
ta". Quan trọng là quyết định không dẫn độ TXT sẽ là bằng chứng
hùng hồn, để thế lực cầm quyền ở Việt Nam có thể biện minh cho hành vi
bắt cóc: Thấy chưa, ngoài phương án vào Đức để bắt cóc tên tội phạm TXT,
thì còn cách nào khác nữa đâu.
IV.3.d. Về phía Đức, nếu TXT được thả
khỏi trại giam và trở lại Đức, thì đó là một thành công, cả về mặt ngoại
giao lẫn mặt pháp lý. Bộ máy an ninh cũng đỡ bị mang tiếng là kém cỏi, để
mật vụ cộng sản hoành hành bắt người giữa Thủ đô. Có điều, sau khi hoan
hỉ thì chẳng biết nên làm gì với chiến lợi phẩm. Vốn dĩ TXT chỉ là loại
vô danh ở Đức, nay nhờ có vụ bắt cóc mà trở nên nổi tiếng, thế mới đâm ra
khó xử. Cưu mang một mình TXT thì chẳng thành vấn đề, nhưng nhỡ đám quan
chức cộng sản tham nhũng tưởng đó là tín hiệu vẫy gọi, khi bị truy nã kéo
cả sang Đức thì sao? Ừ thì họ không phải là đối tượng mà xã hội Đức e
ngại, như đám khủng bố IS, nhưng chính quyền Đức cũng chẳng thích thú gì,
khi phải liên miên xử lý đề nghị dẫn độ của "bên thắng cuộc".
Và nếu không chấp nhận dẫn độ đủ nhanh, thỉnh thoảng lại diễn ra một vụ
bắt cóc ở Đức thì sao?
Nếu dẫn độ được, thì cũng nhẹ
gánh. Nhưng khổ nỗi không thể thắng nổi mấy vị luật sư, và cũng không thể
qua mặt tòa án để mà dẫn độ. Cuối cùng, khi phải chấp nhận cho TXT tị nạn
chính trị ở Đức, thì lại bị chính quyền và dư luận Việt Nam chỉ trích là
chứa chấp tội phạm. Kể cả khi TXT tự mình ra khỏi Đức, để lẩn trốn ở một
nước khác, thì có thể phía Việt Nam vẫn cáo buộc phía Đức bao che, giấu
tên tội phạm ở đâu đó trong nước Đức. Ngoài niềm hoan hỉ ban đầu, thì
chẳng được thêm cái gì, mà chỉ thấy mất mà thôi.
IV.4. Phương án cùng thắng
Trong phần này, ta xét tiếp trường
hợp đã bắt cóc TXT, phía Việt Nam chân thành thừa nhận, rằng hành
động như vậy là sai, và thành tâm xin lỗi. Song khác phương án IV.3 ở
chỗ, phía Việt Nam không để "Trịnh Xuân Thanh có thể
quay lại Đức ngay lập tức". Vậy thì phía Đức nên giải quyết
thế nào? Một giải pháp có thể chấp nhận được, là dàn xếp để sớm xét xử
TXT ở Việt Nam, với sự giám sát của đại diện Chính phủ Đức, với sự bào
chữa của luật sư Đức, và với sự chứng kiến đưa tin của báo chí Đức.
Đây là một giải pháp khả
thi. Chính phủ Đức đã có nhượng bộ trong vấn đề quan trọng và hóc búa
nhất, nên để đổi lại, có quyền đòi hỏi phải có "sự giám sát của
đại diện Chính phủ Đức, với sự bào chữa của luật sư Đức, và với sự chứng
kiến đưa tin của báo chí Đức" khi xét xử TXT. Chính phủ
Việt Nam là bên có lỗi, nên được như vậy là đã quá nhiều, tốt hơn hẳn so
với việc phải để "Trịnh Xuân Thanh có thể quay lại Đức ngay lập
tức".
Vả lại, vẫn thường khẳng định
là xét xử công bằng và công khai, thì phía Việt Nam không thể đưa ra lý
do chính đáng nào để từ chối luật sư Đức và nhà báo Đức. Và nếu quả thật
không định làm điều gì khuất tất, thì không việc gì phải khước từ sự giám
sát của đại diện Chính phủ Đức. Thậm chí, trong hoàn cảnh này, Chính phủ
Việt Nam còn phải chủ động mời Chính phủ Đức cử đại diện đến chứng kiến
phiên xét xử, để giảm căng thẳng ngoại giao và chứng tỏ mình xét xử công
bằng.
Đây là phương án mà mọi bên
đều cùng thắng (win-win). Để chứng minh nhận định này, sau
đây ta sẽ lần lượt xét kiểu thắng của từng bên.
IV.4.a. Đối với Chính phủ Việt
Nam, đây là
phương án tốt nhất trong trường hợp đã bắt cóc TXT. Trong khuôn khổ của
bài viết này và trong trường hợp này, "tốt nhất" có
nghĩa là tốt hơn "phương án kiên định nói dối" (được
trình bày ở phần IV.2) và "phương án thành khẩn hối lỗi"
(được trình bày ở phần IV.3).
Thật vậy, đối với Chính phủ
Việt Nam thì rõ ràng phương án này tốt hơn hẳn "phương án thành
khẩn hối lỗi", trong đó chấp nhận phải để "Trịnh Xuân
Thanh có thể quay lại Đức ngay lập tức". Còn nếu lựa chọn "phương
án kiên định nói dối", thì chắc chắn cuối cùng cũng sẽ bị lộ, sẽ
nhục nhã ê chề, mất hết thể diện ở cả trong nước lẫn trên trường quốc tế.
Một lợi thế của phương án này,
là có thể giấu kín quá trình và kết quả đàm phán. Nên bộ máy tuyên
truyền, báo chí vẫn có thể ca tiếp bài "ta thắng địch thua",
nhờ sự lãnh đạo sáng suốt tài tình của lãnh đạo đảng. Tất nhiên, phía Đức
sẽ phải công bố một số nội dung để đáp ứng đòi hỏi của dư luận Đức. Nhưng
chặn một số đường truy cập internet và cấm đài báo trong nước đưa tin,
thì cũng có thể nâng giấc ngủ ngon cho mấy chục triệu công dân.
IV.4.b. Đối với Chính phủ Liên
bang Đức, đây có lẽ cũng là phương án tốt nhất. Nếu phía Việt Nam
chọn "phương án kiên định nói dối", thì phía Đức có thể
tung ra các bằng chứng vạch trần. Nhưng nếu vẫn cứ trơ trơ thì biết làm
gì tiếp? Công khai tố cáo hành vi xấu xa của chính quyền cộng sản, thì
dân Đức lại phẩy tay, "biết rồi, khổ lắm, nói mãi".
Trừng phạt kinh tế thì thiệt hại cả đôi bên, lại làm khổ lây cả dân lành
vô tội; còn bọn tham quan thì vẫn phây phây, bởi đối với chúng thì tài
sản toàn dân mới là nguồn vơ vét vô tận. Cuối cùng thì vẫn phải dàn hòa,
để bắt tay hợp tác. Còn nếu phía Việt Nam nhận lỗi và đồng ý để "Trịnh
Xuân Thanh có thể quay lại Đức ngay lập tức", thì lại phải gánh
hậu họa đã được phân tích trong phần IV.3.d.
Nói cho cùng, sở dĩ phía Đức
chưa chấp nhận, hoặc không chấp nhận dẫn độ TXT về Việt Nam, là do lo
ngại TXT không được xét xử công bằng, đúng pháp luật. Điều đó là hiện
thực. Nhưng nếu chọn "phương án cùng thắng", với sự giám
sát của đại diện Chính phủ Đức, sự bào chữa của luật sư Đức, cùng sự
chứng kiến đưa tin của báo chí Đức, thì khả năng TXT được xét xử công
bằng tăng lên rất nhiều. Còn nếu TXT vẫn không được xét xử công bằng, thì
đó cũng là bằng chứng hùng hồn, chứng tỏ điều phía Đức lo ngại là đúng.
Vì thế, phía Việt Nam không thể dùng lý do chưa dẫn độ hoặc không dẫn độ
để biện hộ cho hành vi bắt cóc. Có nghĩa là sự cáo buộc và lên án của
Chính phủ Đức là hoàn toàn chính xác.
Có thể coi sự hiện diện của
phía Đức trong phiên tòa xét xử TXT tại Hà Nội là một thành công đặc biệt
của Chính phủ Đức, vì chưa bao giờ Chính phủ Việt Nam chấp nhận một sự "can
thiệp" tương tự. Qua đó có thể góp phần đem lại một phiên tòa
mẫu mực, phù hợp với nguyên tắc nhà nước pháp quyền đích thực, thứ hoàn toàn
xa lạ ở Việt Nam. Và có thể dùng nó làm cú hích khởi đầu, giúp cho các
lực lượng tiến bộ ở Việt Nam có thêm động lực để tiến hành cải cách thực
sự, nhằm xây dựng một nhà nước pháp quyền đích thực.
Những phiên xét xử chuẩn mực
như vậy không chỉ kích thích hệ thống tòa án chuyển mình, mà còn buộc hệ
thống điều tra và hệ thống công tố phải nghiêm túc rút kinh nghiệm, tránh
tái diễn tập quán điều tra - công tố sai trái, đã trở thành bản năng cố
hữu. Nếu hệ thống điều tra - công tố - xét xử chuyển biến theo hướng tiến
bộ, thì sẽ tác động rất tích cực đến việc xây dựng xã hội dân chủ - công
bằng - văn minh một cách thật sự, chứ không còn là khẩu hiệu trơ tráo.
Nếu tận dụng được vụ xét xử
TXT để làm điểm khởi đầu cho một tiến trình cải cách tốt đẹp như vậy, thì
có lẽ hiệu quả giúp đỡ của Chính phủ Đức đối với Nhân dân Việt Nam trong
dịp này còn lớn hơn tất cả các giúp đỡ từ trước đến nay. Đó sẽ là một
thành công ngoài trí tưởng tượng.
IV.4.c. Đối với luật sư Đức,
nếu bào chữa trên đất Đức, để TXT không bị dẫn độ và được chấp nhận tị
nạn chính trị, thì họ tin chắc là sẽ thắng. Nhưng vì kết quả rõ ràng như
vậy, nên cũng chẳng đáng coi là kỳ tích của luật sư. Còn nếu bào chữa ở
Việt Nam, thì chỉ riêng việc luật sư Đức tranh tụng tại tòa án CHXHCN
Việt Nam đã là một kỳ tích. Hơn nữa, trách nhiệm của họ chỉ là tranh tụng
để TXT không bị xét xử trái pháp luật. Nếu được như vậy thì luật sư đã
đạt được một chiến công rực rỡ, hiếm hoi. Còn nếu TXT phải nhận một bản
án bất công, thì đó cũng là điều mà dư luận đã quá quen, nên không ai
trách cứ luật sư cả.
Tuy nhiên, phía Đức phải
nghiên cứu kỹ các quy định về người bào chữa trong luật pháp Việt Nam
(xem Phụ lục P2), nếu không muốn các luật sư Đức mất công bay tám ngàn
rưỡi km, chỉ để đứng trước cổng của nơi xét xử, giống như hoàn cảnh của
Nghị sĩ Quốc hội Đức Martin Patzelt tại phiên tòa phúc thẩm xét xử Nguyễn
Hữu Vinh và Nguyễn Thị Minh Thúy vào ngày 23/9/2016.
IV.4.d. Đối với đường dây bắt cóc,
họ đang đứng trước nguy cơ bị truy tố về tội "hoạt động gián điệp" (Điều 99 Bộ luật Hình sự Đức) và "tước đoạt tự do" (Điều 239 Bộ luật
Hình sự Đức). Nếu phía Việt Nam chọn "phương
án kiên định nói dối", thì phía Đức buộc phải làm tận cùng, kể
cả hình thức kiện ra tòa án quốc tế. Còn nếu phía Việt Nam đồng ý để "Trịnh
Xuân Thanh có thể quay lại Đức ngay lập tức", thì TXT sẽ khai ra
tất cả diễn biến của quá trình bắt cóc, như thế còn nguy hiểm hơn nhiều.
Cho nên, "phương án cùng thắng" rõ ràng là tốt nhất, vì
khi đó đường dây bắt cóc sẽ được phía Việt Nam bảo vệ an toàn nhất như có
thể.
IV.4.e. Đối với khối cảm tình viên,
nếu "phương án kiên định nói dối" được chọn, họ có thể
sống thêm ít lâu trong không khí hò reo cổ vũ. Song đến pha thế lực cầm
quyền phải cúi đầu, thì không thể ca tiếp bài ca ra trận. Còn nếu "Trịnh
Xuân Thanh có thể quay lại Đức ngay lập tức", thì chẳng tránh
khỏi bẽ bàng. Vậy chi bằng chấp nhận "phương án cùng thắng",
để mà cùng thắng.
IV.4.f. Đối với Nhân dân Việt Nam,
đáng trăn trở nhất là trả lời câu hỏi: Có thể chống tham nhũng thành công
trong một thể chế, mà tham nhũng đã trở thành bản chất, và số phận của nó
tựa như bị ung thư di căn giai đoạn cuối, hay không? Nếu trả lời là
không, thì chống thế nào cũng vô dụng, mà hiệu quả chỉ giống như mổ xẻ
bệnh nhân ung thư đã di căn mà thôi.
Đấu đá, thanh trừng phe nhóm
là chuyện thường tình trên chính trường. Trong hoàn cảnh độc đảng cầm
quyền, thì đấu đá phe nhóm cũng có tác dụng tốt, vì họ tố cáo và kiềm chế
lẫn nhau. Chứ nếu quyền lực được thu về một mối, trên dưới đoàn kết một
lòng, thi đua tham nhũng, bao che cướp đất… thì dân còn khổ hơn nhiều.
TXT ư? Loại hắn thì tất nhiên
đáng xử. Nhưng nếu hắn đáng xử 10.000 lần, thì cũng chỉ nên xử một lần
thôi. Phải dành 9.999 lần cho 9.999 đồng chí khác. Đừng quên lời dạy: "Không
sợ thiếu, chỉ sợ không công bằng."
Rắn thì chẳng dám chặt đầu.
Đỉa đem ra chém thì không hết và cũng chẳng chết. Mỗi nhát chém lại sinh
thêm một con đỉa khác, phỏng ích gì? Vậy nên, bắt được TXT không nên coi
là sự kiện trọng đại. Ngày xử TXT không nên coi là ngày hội lớn.
Song nếu "Trịnh Xuân
Thanh có thể quay lại Đức ngay lập tức", rồi được cư trú chính
trị ở Đức, thì sẽ càng động viên đám quan chức yên tâm tham nhũng hại
dân, khi gãy cầu cao chạy xa bay, ra nước ngoài đợi đến ngày vận may trở
lại.
Chắc đa số người dân ủng hộ
mang TXT ra xét xử. Nhưng phải xét xử một cách công bằng, bởi một tòa án
nghiêm túc, phán xử đúng luật, chứ không phải bởi một mắt xích của "bên
thắng cuộc", đang được tung ra để truy kích đối phương. Rõ ràng
là "phương án cùng thắng" phù hợp nhất với mục tiêu này.
Nếu giấc mơ được mô tả ở cuối
phần IV.4.b trở thành hiện thực, thì sẽ có ngày hệ thống điều tra - công
tố - xét xử trở nên tử tế. Sẽ xóa được nạn nghi can "tự tử"
hay "tự hành hạ" bầm tím trong đồn công an. Nhờ thế, 10
năm sau, khi ra tù, Mẹ Nấm - Nguyễn Ngọc Như Quỳnh sẽ không còn cơ hội
thu thập tư liệu, để tái phạm "Tội tuyên truyền chống Nhà nước
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam". Và khi tòa án thực sự xử
đúng người đúng tội, thì biết đâu nạn tham nhũng sẽ không còn hoành hành
như thời "chống tham nhũng khó vì ta tự đánh
ta".
Khi "cuộc đời bỗng đẹp
sao" thì thắng nhất chính là Nhân dân. Lúc ấy nhớ lại,
muôn dân sẽ biết ơn những ai đã chung sức để "cùng thắng".
Và biết đâu cao hứng, còn cảm ơn cả TXT và cả đường dây bắt cóc TXT, vì
đã tạo duyên cớ, để có được tình huống win-win?
Vậy là, theo "phương
án cùng thắng" thì cả 5 bên "cùng thắng". Nếu
được như vậy, thay vì viết "win-win", có lẽ nên viết "win-win-win-win-win",
để lột tả hết niềm vui "cùng thắng".
IV.5. Tóm lại, nếu không hề có chuyện bắt
cóc TXT giữa Berlin, thì tất nhiên phía Việt Nam phải thực hiện "phương
án kiên định nói thật". Như đã trình bày trong phần IV.1,
không dễ thuyết phục để phía Đức và tất cả dư luận tin vào khẳng định của
phía Việt Nam.
Còn nếu chuyện bắt cóc TXT là
đúng sự thật, thì có 3 phương án có thể thực hiện. Thứ nhất là "phương
án kiên định nói dối". Như đã trình bày trong phần IV.2, mặc
dù phù hợp với sở trường và có nhiều kinh nghiệm, nhà cầm quyền Hà Nội
khó có thể phủ định cáo buộc của phía Berlin, và cuối cùng cũng bị lộ tẩy
mà thôi.
Thứ hai là "phương
án thành khẩn hối lỗi", được xét trong phần IV.3. Theo
phương án này, phía Việt Nam chân thành thừa nhận sai lầm và thành tâm
xin lỗi, đồng thời chấp nhận đòi hỏi của Chính phủ Liên bang Đức, là để
"TXT có thể quay lại Đức ngay lập tức, để cả đề nghị dẫn độ và
đơn xin tỵ nạn đều có thể được xem xét đến cùng đúng theo trình tự pháp
lý". Đây là phương án mà phía Việt Nam buộc phải chấp nhận,
nhưng lại khó chấp nhận. Nếu được như vậy thì phía Đức toại nguyện, nhưng
"niềm vui chẳng tày gang", vì sẽ bị khó xử với trường
hợp TXT.
Thứ ba là "phương án
cùng thắng", được xét trong phần IV.4. Theo phương án này, phía
Việt Nam cũng chân thành thừa nhận sai lầm và thành tâm xin lỗi,
nhưng không để "TXT có thể quay lại Đức". Đổi
lại, phía Việt Nam chấp nhận sớm xét xử TXT ở Việt Nam, với sự giám
sát của đại diện Chính phủ Đức, với sự bào chữa của luật sư Đức, và với
sự chứng kiến đưa tin của báo chí Đức. Thông thường, phía Việt Nam
không thể chấp nhận điều kiện này, với lý do vi phạm chủ quyền thiêng
liêng của Nhà nước Việt Nam. Nhưng vừa mới vi phạm chủ quyền của Nhà nước
Đức, mà bây giờ lại lập luận như thế, thì không khác nào tự vả vào mặt
mình. Phương án này không chỉ khả thi, mà đáng nói hơn là cả 5 bên cùng
thắng, đó là Chính phủ Việt Nam (IV.4.a), Chính phủ Liên bang Đức
(IV.4.b), luật sư Đức (IV.4.c), đường dây bắt cóc (IV.4.d), khối cảm tình
viên (IV.4.e), và đặc biệt là Nhân dân Việt Nam (IV.4.f).
V. Mấy điều cần chốt lại
V.1.
Về việc chống tham nhũng
Trong
một nhà nước pháp quyền, lý do chống tham nhũng không thể là vì ghét, hay
vì ghen, mà phải dựa trên cơ sở pháp lý: Tham nhũng là một hành vi phi
pháp. Không thể chống hành vi phi pháp bằng hành vi phi pháp. Nên
đương nhiên, mọi hoạt động chống tham nhũng phải được thực hiện trong
khuôn khổ pháp luật, đúng với quy định của pháp luật.
Nếu
cầm quyền mà hành xử phi pháp, thì xét về phương diện pháp lý, cũng chẳng
hơn gì kẻ tham nhũng. Hơn nữa, cách hành xử giang
hồ sẽ khiến dư luận phải đặt câu hỏi: Thứ ấy có đủ tư cách để đứng ra
chống tham nhũng hay không? Và có thật là chống tham nhũng, hay chỉ mượn
danh chống tham nhũng, để triệt hạ đối phương, nhằm thay ca tham nhũng và
phân chia lại thị phần tham nhũng?
Nếu
muốn dư luận bớt nghi ngờ, thì hãy xử ngay bao trường hợp dễ làm. Nhiều
tội đồ còn nhởn nhơ ngay trong nước, thậm chí còn đương chức, sao không
bắt đi, mà gác lại, rồi tập trung bắt bằng được kẻ đã trốn ra nước ngoài?
Nếu muốn chứng tỏ thực tâm chống tham nhũng, thì hãy ưu tiên làm trước
chuyện dễ, đó là xử lý trước sâu mọt ở phe mình. Dễ vì không bị các phe
khác chống lại, mà còn được tiếng thơm "Hoàng thượng công
minh". Còn tầm tham nhũng thì cũng na ná như nhau. Đằng nào thì
hạng chuyên cơ cũng được miễn trừ, còn hạng nhất, hạng thương gia và hạng
phổ thông thì phe nào mà chẳng có.
V.2.
Về vụ TXT
Nếu
quả thật đã bắt cóc TXT ở Berlin để đưa về Hà Nội "đầu thú",
thì đó là một điều hoàn toàn không thể chấp nhận được. Hành vi ấy vi phạm
nghiêm trọng luật pháp Đức, luật pháp quốc tế và cả luật pháp Việt Nam.
Vì vậy không thể coi hành vi phi pháp ấy là hành vi chống tham nhũng.
Không gì có thể biện minh được cho một hành động ngang ngược như vậy.
Trong
trường hợp này, cách khắc phục hợp lý nhất là nhanh chóng thừa nhận sự
thật sai lầm, thành thật xin lỗi phía Đức, và chân thành bàn bạc với phía
Đức để tìm ra giải pháp tốt nhất cho cả hai bên, không chỉ nhằm khắc phục
hậu quả, mà còn để cùng nhau hợp tác có hiệu quả trong tương lai.
Nếu vì
đặt sĩ diện cá nhân lên trên lòng tự trọng dân tộc, lên trên quyền lợi
quốc gia, mà cố phủ định sự thật, hoặc chần chừ quá lâu, thì có thể sẽ
gây ra những hậu quả vô cùng to lớn, không thể lường hết được. Lúc đó, dư
luận sẽ phải đặt câu hỏi: Xét về phương diện gây thiệt hại cho dân cho
nước, thì giữa TXT và băng bắt cóc TXT, tội ai to hơn ai? Và nếu chống
tham nhũng mà gây tác hại còn lớn hơn cả tham nhũng, thì chống để làm gì?
Khi
giải quyết vấn đề TXT, cần lưu ý rằng: Khúc mắc hiện nay không chỉ nằm ở
mối quan hệ giữa chính quyền Việt Nam với chính quyền Đức, mà còn ở mối
quan hệ giữa dàn luật sư Đức của TXT với chính quyền Đức, và giữa dàn
luật sư Đức với chính quyền Việt Nam. Luật sư Việt Nam có thể bị chính
quyền khống chế, nhưng luật sư Đức chỉ phục tùng pháp luật Đức, Chính phủ
Đức không thể chi phối họ. Chính quyền Đức có thể thỏa thuận và nhượng bộ
với chính quyền Việt Nam, nhưng nếu thỏa thuận ấy vi phạm pháp luật Đức,
thì dàn luật sư ấy sẽ không để yên. Ở Đức, luật sư thắng kiện Chính phủ
là điều có thể, lại rất vinh quang, được tiếng tăm tốt cho nghề nghiệp,
vậy thì đâu dễ bỏ qua. Chính phủ Đức có thể thỏa hiệp vì những mục tiêu
và quyền lợi khác nhau, nhưng dàn luật sư Đức của TXT thì chỉ có mục tiêu
duy nhất, gắn liền quyền lợi bản thân, đó là thắng trong vụ này. Vì vậy,
trong mọi nước cờ đều phải tính đến yếu tố luật sư Đức.
V.3.
Với dư luận
Trong
vụ TXT, Chính phủ Đức đã xử lý đúng với quy định của pháp luật Đức, theo
đúng nguyên tắc của nhà nước pháp quyền. Vì vậy, không thể dùng lý do
phía Đức chưa chấp nhận dẫn độ TXT, để biện hộ cho "sự vi phạm
trắng trợn chưa từng có đối với luật pháp Đức và luật pháp quốc tế".
Và cần hiểu rằng: Phản ứng phẫn nộ và nghiêm khắc của phía Đức là hoàn
toàn chính đáng.
Nếu
chưa hiểu được cách xử lý và phản ứng của phía Đức trong vụ TXT, thì hãy
cố gắng nghiên cứu tìm hiểu, để hiểu cơ sở pháp lý cho hành động của họ.
Đừng quá tự tin vào tầm kiến thức của bản thân, mà cố thủ trong lô cốt tư
duy, rồi tùy tiện bắn ra những lời chỉ trích vô lý. Và đừng quên rằng: Vụ
việc diễn ra trên đất Đức, nên phải tuân theo luật của Đức, chứ không
phải "luật rừng".
Nhiệt
thành ủng hộ chống tham nhũng là đúng, là tốt. Nhưng cần tỉnh táo, để
nhận biết bản chất của từng trận và phân biệt đúng sai của từng hành
động. Cũng giống như đi xem bóng đá, ít nhất cũng phải phân biệt được đội
nào đá với đội nào và đá đấm ra sao. Không thể cứ thấy đá là hò hét hoan
hô, mà không thèm quan tâm xem đang đá bóng hay đang đá người, rồi quay
ra chửi trọng tài khi thấy giơ thẻ đỏ.
Phụ
lục
P1. Ví
dụ minh họa về vai trò của giới tinh hoa trong việc lập hiến
Hiến
pháp Mỹ được soạn thảo và
thông qua tại Hội nghị Hiến pháp
(Constitutional Convention), diễn
ra từ ngày 25/5/1787 đến 17/9/1787 tại Philadelphia.
74 đại biểu được chỉ định, nhưng chỉ 55 người có mặt. Họ thực sự đại diện
cho tinh hoa của nước Mỹ thuở ấy, đến mức Thomas Jefferson (Tổng thống thứ 3 của Hoa Kỳ,
lúc đó đang ở Pháp) đã viết cho John Adams (Tổng
thống thứ 2 của Hoa Kỳ, lúc đó đang ở Anh) rằng: “Đó thực sự là một
đội hình của các á thánh" (It really is an
assembly of demigods).
Sau
gần 4 tháng làm việc, với bao thỏa thuận và thỏa hiệp, ngày 17/9/1787
phương án cuối cùng được hoàn thành và 39 người đã ký tên vào Hiến pháp.
Tuy nhiên, nhiều người không hài lòng với kết quả ấy, đến mức một số đại
biểu đã bỏ hội nghị trước lễ ký, và 3 người còn ở lại nhưng khước từ ký
tên.
Tiếp
đó, 3 Bang đã phê chuẩn Hiến pháp trong tháng 12/1787, 8 Bang phê chuẩn
trong năm 1788, 2 Bang còn lại phê chuẩn trong năm 1789 và năm 1790.
Trong khi đạt được 100% đồng thuận tại các Bang Delaware, Georgia và New
Jersey, thì chỉ nhận được 52% đồng thuận tại Bang Rhode Island, 53% tại 2
Bang Massachusetts và Virginia, và 55% tại Bang New Hampshire. Tổng cộng,
trên cả 13 Bang, có 1.648 đại biểu tham gia bỏ phiếu phê chuẩn, trong đó
có 1.071 phiếu tán thành và 577 phiếu không tán thành.
Như
vậy, Hiến pháp Mỹ được sáng tạo bởi 55 trí tuệ tinh hoa, cuối cùng chỉ 39
vị đồng ý đứng ra ký tên với tư cách đồng tác giả và trực tiếp chịu trách
nhiệm trước lịch sử Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. 1.648 đại biểu chọn lọc chỉ
đóng vai trò đại diện cho 13 Bang để biểu quyết thông qua, chứ không được
tham gia vào quá trình viết ra Hiến pháp.
Nói
nôm na, dân chủ nghị trường chỉ dừng lại ở khâu biểu quyết thông qua
văn bản pháp luật, chứ không được tham gia nhào nặn nội dung hay tỉa tót
câu chữ của văn bản, không được can thiệp vào khâu soạn thảo văn bản của
các chuyên gia.
Giả
sử, nếu Hiến pháp Mỹ không được viết bởi 55 trí tuệ tinh hoa độc lập, mà
là kết quả của trí tuệ tập thể 500 đại biểu dưới sự điều khiển của thế
lực nào đó, và không có ai đứng ra chịu trách nhiệm trước lịch sử, thì
không thể tồn tại suốt 230 năm, cho đến tận ngày hôm nay.
P2.
Mấy điều phía Đức cần lưu ý về người bào chữa
Để
thành công trong hoàn cảnh khác thường, Chính phủ Đức nên chọn ra một tổ
bào chữa phù hợp. Đương nhiên, các luật sư Đức mà TXT đã thuê, chẳng hạn
như bà Petra Isabel Schlagenhauf và ông Victor Pfaff, có thể tham gia tổ
bào chữa này. Nhưng cũng nên bổ sung thêm một số người hiểu biết và có
kinh nghiệm về môi trường xét xử tương tự như ở Việt Nam. Hơn thế nữa,
trong quá trình đàm phán, phía Đức phải yêu cầu phía Việt Nam thừa
nhận các thành viên của tổ bào chữa Đức là những "người bào
chữa" của TXT theo đúng quy định của Bộ luật Tố tụng
Hình sự số 101/2015/QH13.
Cần lưu ý quy định ở Điều 72
Khoản 1 Bộ luật Tố tụng Hình sự:
"Người
bào chữa là người được người bị buộc tội nhờ bào chữa hoặc cơ quan có
thẩm quyền tiến hành tố tụng chỉ định..."
Và nhớ
rằng, ở Việt Nam bị cáo hay buộc phải viết đơn từ chối luật sư. Nên nếu
người bào chữa nào bị TXT từ chối kiểu ấy, thì phía Đức phải yêu cầu phía
Việt Nam xếp người đó vào diện được "cơ quan có thẩm quyền tiến
hành tố tụng chỉ định".
Hơn nữa, cần lưu ý quy định ở
Điều 72 Khoản 2 Bộ luật Tố tụng Hình sự, về những người có thể được đứng
ra bào chữa, đó là:
"a)
Luật sư;
b)
Người đại diện của người bị buộc tội;
c) Bào chữa viên nhân dân…"
Đừng
nghĩ đơn giản, những người bào chữa do phía Đức cử toàn là luật sư, nên
thuộc diện "luật sư". Họ chỉ là "luật sư"
theo tiêu chuẩn Đức. Còn ở Việt Nam, căn cứ vào Luật Luật sư số
65/2006/QH11, thì theo "tiêu chuẩn
luật sư" họ phải là "công dân Việt Nam trung thành với
Tổ quốc" (Điều 10), và theo "điều kiện hành nghề luật
sư" họ "phải có Chứng chỉ hành nghề luật sư và gia nhập
một Đoàn luật sư" (Điều 10). Khó có thể tìm được một luật sư Đức
phù hợp, mà là "công dân Việt Nam", có "Chứng
chỉ hành nghề luật sư" (của Việt Nam) và "gia nhập một
Đoàn luật sư" (của Việt Nam).
Nếu
xếp các luật sư Đức vào diện "bào chữa viên nhân dân"
thì cũng không được, vì theo Điều 72 Khoản 3 thì "Bào chữa viên
nhân dân là công dân Việt Nam... được Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
hoặc tổ chức thành viên của Mặt trận cử...".
Do đó,
nếu không còn cách nào khác, thì phía Đức phải yêu cầu phía Việt Nam
thừa nhận các thành viên của tổ bào chữa Đức thuộc diện còn lại, đó
là "người đại diện của người bị buộc tội".
Nếu
không đàm phán kín kẽ về người bào chữa, thì có thể sẽ phải đối diện với
những hoàn cảnh trớ trêu. Chẳng hạn: Khi các luật sư Đức định bước vào
nơi xử án thì bị chặn lại, với lý do sau khi kiểm tra giấy tờ thì phát
hiện ra họ không đủ tiêu chuẩn của người bào chữa, tất nhiên là theo quy
định của pháp luật Việt Nam. Đến khi Bộ Ngoại giao Đức can thiệp xong thì
vụ án cũng đã xử xong, vì phiên xét xử ở Việt Nam có thể chỉ diễn ra
trong một ngày, chứ không phải kéo dài hàng tháng hàng năm như ở
Đức.
Ngày
21 tháng 8 năm 2017
Cùng tác giả:
|
