Thứ tư, 26/2/2020,
 |
| Chuyên gia kinh tế |
Lê Đăng Doanh: "Giai đoạn hiện nay đòi hỏi phải cải cách thể chế,
bao gồm cả thể chế nhà nước và thể chế kinh tế thị trường, thực hiện dân chủ,
công khai minh bạch, làm rõ trách nhiệm giải trình của quan chức đối với chi
tiêu ngân sách nhà nước, đầu tư công, trách nhiệm đối với dân và doanh nghiệp,
giảm bớt chi phí về thời gian và tiền bạc đối với người dân và doanh nghiệp."
Trước đây, vấn đề an
toàn thực phẩm, cái gì trên cạn thuộc trách nhiệm Bộ Nông nghiệp, dưới nước là
Bộ Thủy sản, đem ra chợ là của Bộ Thương mại, thuộc về sức khỏe con người là Bộ
Y tế. Và nếu liên quan đến đo lường chất lượng, còn có Bộ Khoa học Công nghệ.
Kiểu quy định trách
nhiệm như vậy dẫn đến điều nhiều người đã từng nói: "Thành công có rất
nhiều cha nhưng thất bại là một đứa con rơi".
Gần đây nhất, chúng ta
sắp xếp lại bộ máy chính phủ năm 2007. Chính phủ đã giảm đi bốn bộ và cơ quan ngang bộ. Khi đó, tôi
đã không chỉ một lần nêu quan điểm ủng hộ sự ra đời của Bộ Công thương - sáp
nhập Bộ Công nghiệp và Bộ Thương mại. Trước đây, công nghiệp và thương mại
thường có chính sách ít thống nhất với nhau theo kiểu một bên là mở cửa, một
bên bảo hộ. Nay, thị trường trong và ngoài nước đã thông thương với nhau, cần
thông nhau trong cả cách điều hành sản xuất và thương mại. Người sản xuất cần
có trách nhiệm với việc tiêu thụ.
Khi các nhà báo hỏi,
tôi cũng khẳng định, việc sáp nhập Bộ Thủy sản và Nông nghiệp là hợp lý. Thủy
sản và Nông nghiệp đều sử dụng tài nguyên đất và nước, nhiều công việc gần gũi
nhau nên việc kết hợp đó có thể giúp hoạch định chính sách phát triển nông, lâm
ngư nghiệp một cách tối ưu. Văn hóa - Thể thao - Du lịch là sự kết hợp được dự
báo còn nhiều vất vả, bởi văn hóa là mảng rất phức tạp và rộng lớn. Bộ Tài
nguyên - Môi trường dù giữ nguyên tên nhưng đảm nhận thêm nhiệm vụ quản lý nhà
nước về biển, đảo là một minh chứng rằng chúng ta đã nhớ lại vai trò quan trọng
của kinh tế biển như một tầm nhìn dài hạn.
Nhưng người dân vẫn
thấy nhiều quan chức nhà nước hàng ngày đi lại tất bật, họp hành triền miên chứ
không biết họ đã làm gì. Đôi khi, đó chỉ là bộ máy này bày việc cho bộ máy kia,
bộ này mời bộ khác đến, địa phương này giao lưu với địa phương kia mà người dân
chẳng được cái gì cả. Tiến bộ của Chính phủ, thực chất còn là việc điều chỉnh
lại chính bộ máy của mình.
Tôi mới nghe đề xuất
về tinh giản bộ máy Chính phủ. Phó viện trưởng
Viện Khoa học tổ chức nhà nước, Bộ Nội vụ, ông Lê Anh Tuấn cho rằng cơ cấu tổ
chức của Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026 nên rút gọn số bộ, cơ quan ngang bộ từ 22
xuống 20 bằng việc hợp nhất Bộ Tài chính và Bộ Kế hoạch Đầu tư thành Bộ Tài
chính - Kế hoạch Đầu tư, Bộ Giao thông Vận tải và Bộ Xây dựng thành Bộ Giao
thông và Xây dựng.
Ông cũng đề xuất điều
chỉnh chức năng, nhiệm vụ một số bộ, cơ quan ngang bộ; số phó thủ tướng từ năm
xuống còn bốn người; từ 22 bộ trưởng xuống còn 20 bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan
ngang bộ. Trước đó, Bộ Nội vụ từng đề xuất nên sáp nhập nhiều sở, ngành của các
tỉnh và thành phố.
Tôi rất hoan nghênh
thay đổi này. Thứ nhất, việc tinh gọn bộ máy giúp giảm bớt vị trí, bộ, ban,
ngành không còn cần thiết; hội nhập sâu rộng vào kinh tế thế giới; tăng cường
hiệu quả bộ máy, tinh hoa hóa đội ngũ nhân sự của chính phủ.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư
hiện chỉ lo việc đầu tư từ vốn ngân sách và lập quy hoạch, kế hoạch, hoàn toàn
có thể thống nhất với Bộ Tài chính. Cũng như vậy, nhiều bộ, cơ quan ngang bộ
nên rà soát lại nhiệm vụ, cắt đi những nhiệm vụ thuộc về thị trường, trùng lắp
nhau.
Số phó thủ tướng bốn
người cũng là thích hợp, trong đó có một người thường trực, phát huy đầy đủ
quyền hạn, trách nhiệm của các bộ trưởng. Ta có thể tham khảo mô hình chính phủ
của một số nước khác như Anh, Pháp, thậm chí Mỹ cũng không có phó thủ tướng mà
vẫn hoạt động rất hiệu quả. Tất nhiên ta phải nghiên cứu nghiêm túc và khoa học
xem mô hình nào phù hợp với Việt Nam.
Thực tế, chúng ta đang
có năm phó thủ tướng nhưng rất nhiều việc lớn nhỏ đều đợi Thủ tướng quyết. Chủ
nhiệm Văn phòng Chính phủ từng nói, một giờ sáng Thủ tướng còn gọi điện thoại.
Nếu mọi việc đều đợi Thủ tướng thì sẽ bị tồn đọng. Khó khăn khi đó dồn cho dân và
doanh nghiệp.
Thứ hai, tinh giản bộ
máy là tiết kiệm ngân sách quốc gia. Chi thường xuyên của ngân sách nhà nước
nhiều năm lên đến 70 % tổng chi ngân sách: chi trả nợ mất 25 %, còn chi đầu tư
phát triển chỉ chiếm rất nhỏ, dưới 10% và phải phát hành trái phiếu, đi vay để
đầu tư phát triển. Nếu biên chế, tổ chức cứ phình ra thì không thể nào cơ cấu
lại được ngân sách, không thể nào giảm chi thường xuyên được.
Mới đây, phó thủ tướng
Vương Đình Huệ cũng cho rằng, cải cách chính sách tiền lương phải tiến hành
đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó hai giải pháp mang tính đột phá, căn cơ nhất
là phải sắp xếp, tinh giản bộ máy, giảm số lượng người hưởng lương từ ngân sách.
Theo chỉ tiêu, đến năm 2021 phải giảm được ít nhất 10%. Ngân sách mấy năm qua
rất căng thẳng nên phải thực hiện nghiêm kỷ luật tài chính, khắc phục lãng phí.
Có lần Kiểm toán Nhà nước phát hiện các cơ quan công quyền "thừa" tới
57.000 nhân viên trong biên chế. Một số bộ như Bộ Công an gần đây đã giảm rất
mạnh biên chế mà hiệu quả công việc chưa ảnh hưởng gì.
Thứ ba, mô hình chính
phủ của các nước phát triển rất tinh gọn, thể hiện sự tiến bộ và văn minh của
thế giới mà không có cớ gì chúng ta không học hỏi theo. Nhiều quốc gia có quy
mô dân số, quy mô nền kinh tế lớn hơn Việt Nam nhiều lần, nhưng số bộ, cơ quan
ngang bộ ít hơn hẳn. Ví dụ Trung Quốc và Malaysia có 25 bộ, Indonesia 24, Nga
21, Pháp 18, Singapore 16, Mỹ 15, Đức 14 bộ. Trong khi Việt Nam đang có 22 bộ,
cơ quan ngang bộ và 8 cơ quan thuộc Chính phủ.
Cuối cùng, mô hình
chính phủ điện tử, số hóa nền kinh tế, vận dụng sâu rộng công nghệ thông tin
trong bộ máy sẽ giúp giảm nhiều nhân lực trong chính phủ song lại tăng cường
khối lượng công việc. Công nghệ thông tin có nhiều ưu điểm, nhanh, gọn, tiện
lợi, chống tham nhũng và minh bạch hóa cho dân. Từ đầu năm 2019, Thủ tướng
Chính phủ đã chỉ đạo bứt phá trong thực hiện chính phủ điện tử.
Đến nay, tất cả các
bộ, cơ quan ngang bộ và các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đã thành lập
ban chỉ đạo xây dựng chính phủ điện tử. Chính quyền điện tử vẫn còn những yếu
tố dẫn tới hiệu quả chưa cao, nhưng hiện nay, hầu hết người dân đã có điện
thoại di động có thể tiếp cận các cổng thông tin của chính phủ điện tử. Chính
phủ điện tử có bốn cấp độ, cấp độ cuối cùng là người dân có thể phản ánh, khiếu
nại, tố cáo, trình bày về những trường hợp tham nhũng và những trường hợp tiêu
cực và ngay lập tức phản hồi lại tới người dân.
Tinh gọn chính phủ là
đổi mới tư duy, thực hiện đồng bộ cải cách chính trị với cải cách kinh tế, cải
cách thể chế, giúp thúc đẩy công khai minh bạch, chống tham nhũng, lãng phí, quan
liêu, lợi ích nhóm và đặc quyền đặc lợi. Đây cũng là cơ hội để sàng lọc cán bộ,
tận dụng người tài, khắc phục các biểu hiện lệch lạc trong chính sách cán bộ,
ưu tiên "con ông, cháu cha", "quan hệ", đưa những người kém
năng lực, phẩm chất vào bộ máy.
Những cố gắng thu gọn
đầu mối này sẽ có kết quả tốt nếu như đó không chỉ là việc dồn một số cơ quan
về ngồi chung trụ sở mà là điều chỉnh chức năng nhiệm vụ để tạo ra những bộ máy
hoạt động theo nguyên tắc mới. Giai đoạn hiện nay đòi hỏi phải cải cách thể chế,
bao gồm cả thể chế nhà nước và thể chế kinh tế thị trường, thực hiện dân chủ,
công khai minh bạch, làm rõ trách nhiệm giải trình của quan chức đối với chi
tiêu ngân sách nhà nước, đầu tư công, trách nhiệm đối với dân và doanh nghiệp,
giảm bớt chi phí về thời gian và tiền bạc đối với người dân và doanh nghiệp.
Với người dân, điều họ
quan tâm hơn cả không phải là Chính phủ có thêm cái gì, bớt cái gì, mà là việc
Chính phủ đã chuẩn bị và sẽ làm gì để giải quyết những khó khăn thường ngày của
họ.
Lê Đăng Doanh