Từ Thức
 |
| Jean d’Ormesson |
Tổng Thống Pháp Macron, với hai tổng thống tiền nhiệm Sarkozy , Hollande
cùng với hàng trăm khuôn mặt văn hóa, sáng nay, thay mặt cả nước Pháp, tiễn đưa
nhà văn hàng đầu Jean d’Ormesson vừa từ trần.
Emmanuel Macron đặt lên quan tài một chiếc bút chì theo ý nguyện của người quá cố, một nhà văn 92 tuổi còn viết bằng
bút, lúc nào trong túi cũng có 4 cây bút để sẵn sàng viết. D’ormesson
nói : ‘’viết văn rất khó, nhưng khó hơn nữa là ngừng viết’’
Có những người lạc quan, yêu đời đến độ
người ta ngạc nhiên thấy họ cũng từ trần, như Jean d’O, mặc dù ông đã 92 tuổi.
 |
| Tổng Thống Pháp Macron |
HUYỀN THOẠI SỐNG
Jean d’Ormesson là nhà văn vua biết mặt, chúa biết tên (giao du với những
Tổng thống, Thủ tướng..), nhưng cả
nước coi như một người trong gia đình, nhờ gần 50 cuốn sách và sự tham
dự của ông trên truyền thanh, truyền hình, từ những chương trình văn hoá có uy tín tới những chương
trình bình dân nhất.
Một triệu người theo dõi chương trình đặc biệt về Jean d’Ormesson đêm
qua, con số khán giả kỷ lục với một chương trình về văn chương, trong khi các đài khác có những chương trình hấp dẫn đám đông : football,
ca nhạc, phim đủ loại và tưởng niệm một ca
sĩ nổi danh nhất cũng vừa từ trần, Johnny Halliday.
Jean d’Ormesson là một huyền thoại sống ( mythe vivant ). Một ông già rất
trẻ, một nhà quý tộc rất bình dân, một nhà văn kiến thức mênh mông nhưng ngôn ngữ đơn giản. Nhất là cặp mắt xanh ranh mãnh và một niềm
lạc quan không có gì lay chuyển nổi. Jean d’Ormesson được coi là một ‘’nhà văn
của hạnh phúc ‘’ ( écrivain du bonheur ).
Văn của ông nổ vui như rượu sâm banh, là một liều thuốc bổ.
Đó là một trường hợp hy hữu, vì trong văn
chương Pháp, theo một tác giả, từ Baudelaire, Flaubert, hạnh phúc là điều cấm kỵ .
Voltaire là nhà văn hạnh phúc cuối cùng. Sau đó, văn chương đồng nghĩa với bi kịch,
với bi quan, với mặt trái của xã hội. André Gide nói : với những tình cảm
tốt, người ta làm những cuốn tiểu thuyết
dở.
Sự thực, văn Jean d’Ormesson nhẹ nhàng, không một chút làm dáng, kênh kiệu,
nhưng diễn tả những suy nghĩ sâu xa
của một tác giả uyên bác, thạc sĩ triết, tốt nghiệp đại học văn chương uy tín
nhất : Normal Sup. Như Oscar nói : cái sâu xa ở ngay trên bề mặt.
Emmanuel Macron nhắc đến cái nhẹ nhàng, trang nhã của Jean
d’O : ‘’ nhẹ nhàng không có nghiã là hời hợt, chỉ trái nghĩa với nặng nề
‘’
PLEIADE
Jean d’Ormesson là một nhà văn được quần chúng ưa chuộng, nhưng cũng được
giới văn hoá nhìn nhận.
Tác phẩm của ông được in trong Pléiade, một ấn bản đặc biệt của nhà xuất bản
Gallimard dành cho những nhà văn có uy tín trên thế giới. Thường thường là những nhà văn đã qua đời, vì
không có gì chắc chắn hơn để đánh giá một
nhà văn hơn là thời gian.
Cùng với André Gide, Milan Kundera, Aragon…, d’Ormesson thuộc những nhà văn
hiếm hoi được in trong Pléiade khi còn sống . D’Ormesson không khỏi hãnh
diện : ‘’ Đó là giải Nobel của tôi ‘’ và nói với Gallimard : từ nay,
sách Pléiade ( rất đắt, dành cho những người say mê văn chương ) sẽ trở thành best sellers.
Cái tựa dài thòng của cuốn sách cuối cùng
( 2016 ) tóm tắt nhân sinh quan của tác giả : ‘’ Je dirai malgré
tout que cette vie fut belle ‘’ (Tôi sẽ nói cuộc đời này dù sao cũng thật
đẹp).
Jean d’O có lý do để thấy cuộc đáng sống.
Giòng dõi quý tộc ( gia đình giao du với những người như Sigmund Freud, Charles Darwin, Stefan Zweig…
), ông lớn lên trong những lâu đài, tác phẩm đều là best sellers, từ cuốn đầu
tay tới cuốn cuối cùng, giám đốc nhật báo Le Figaro, kết hôn và hạnh phúc với
con gái ông vua đường (Béghin Say), vua báo chí. Mỗi sáng bạn bỏ một viên
đường vào ly café, đọc một tờ báo, bạn làm giầu cho gia đình Béghin.
Tiểu thuyết của Jean d’O được yêu chuộng, vì mặc dù đặt bối cảnh trong giới
quý tộc, nhưng vẽ lại cả một thờI đại của xã hội Pháp. Jean d’O không phải là
một nhà văn ‘’nombriliste ‘’, coi cái rốn của mình là trung tâm vũ trụ, như đa số các nhà văn Pháp hiện đại. Jean d’O thuộc truyền thống những nhà văn nhân bản như Balzac, Standhal.
Ngoài tiểu thuyết, tác phẩm của ông gồm đủ loại: tùy bút, biên khảo,
về đủ mọi góc cạnh liên hệ tới đời sống.
MỘT CÁI GÌ BẤT ỔN
Cuốn tiểu thuyết ‘’ Au Plaisir de Dieu ‘’, một thứ ‘’Gone With The Wind ‘’(
Cuốn theo Chiều Gió ), mô tả đời sống thăng trầm của chính gia đình ông, một
gia đình quý tộc . Cuốn sách best seller trở thành phim, thu hút hàng triệu
khán giả. Dấu hiệu của một tác phẩm lớn: mỗi người tìm thấy mình trong tác phẩm, mặc dù không sống trong
cùng một bối cảnh, một giai cấp xã hội.
Văn phong của Jean d’O nhẹ nhàng, trang nhã, nhưng đề cập tới những vấn đề nhân sinh với con mắt triết gia.
Sinh ra với cái thìa bằng bạc trong miệng, vào đời với vé tàu hạng nhất, như ông nói, Jean d’O có những cái nứt rạn trong đời
sống, cũng như trong tâm hồn .
Ông nói, qua nụ cười ranh mãnh : tôi viết cuốn sách đầu
tiên để tán gái, và 92 tuổi , tôi vẫn chạy theo phụ nữ, không biết để làm gì.
Nhưng thú thực, nghiêm trang
hơn : ‘’Nếu tôi hoàn toàn sung sướng, nếu tất cả đều toàn thiện, tôi đã không viết.
Tôi viết bởi vì có cái gì đó bất ổn. Nhưng tôi không biết là cái gì ‘’ ( Si
j’étais tout à fait heureux, si tout était parfait, je n’écris pas. J’écris
parce que quelque chose ne va pas. Mais quoi ? Je n’en sais rien )
CS CHIẾM SAIGON , MỘT ĐẠI HỌA
Thuộc phe hữu , giám đốc nhật báo Le Figaro, ông đã cùng với Raymond
Aron tích cực bênh vực miền Nam VN, trong khi hầu hết trí thức có khuynh hướng thiên tả.
Người ta nhớ những cuộc tranh luận
nẩy lửa giữa Jean d’O và các ký giả Cộng Sản về chiến tranh VN.
Ông viết : việc CS chiếm Pnom Penh và Sài gòn là một đại họa. Bởi vì
người ta muốn nói gì thì nói,
không ai có thể chối cãi có một luồng gíó tự do (un air de liberté) trước khi rơi vào tay Cộng Sản.
Câu tuyên bố của ông khiến cả đám trí thức thiên tả xông vào, đả kích. Ca sĩ
thiên Cộng nổi tiếng Jean Ferra làm một bản nhạc, Un air de liberté,
kết án d’Ormesson tay vấy máu vì đã bênh vực những người chống Cộng. ‘’ Ah, Monsieur d’Ormesson/ Vous
osez déclarer/Qu’ un air de liberté/ Flottait sur Saigon/ Avant que cette
ville s’appelle ville HCM ‘’ ( Ông d’Ormesson/ Ông dám tuyên bố/ Một luồng
gíó tự do/ Bay trên Saigon/ Trước khi thành phố mang tên HCM )
Mặc dầu vậy, Jean d’O vẫn không oán trách Jean Ferra. Ông nói : tôi
không có khả năng thù oán. Bí quyết hạnh phúc của Jean d’O : ‘’ il faut
tout aimer ‘’ (Phải yêu mọi người, mọi thứ). Nếu bạn yêu người, yêu đời, yêu cái đẹp, không bận tâm đến
những thù oán, tỵ hiềm ; hạnh phúc không xa.
Là người trẻ nhất ( 48 tuổi ) khi được
nhận vào Hàn Lâm Viện (Académie Française), ông là người vận động và thành
công trong việc đưa một nhà văn phụ nữ đầu tiên, Margueritte Yoursenar, vào Hàn
Lâm Viện dành riêng cho đàn ông từ khi thành lập, thời Richelieu.
Được đời ưu đãi, Jean d’O có tinh thần nhân bản, tranh đấu cho công bằng xã
hội.
Ông nói: ‘’Có hai cái hầu như không thể đạt được, là sự thực ( la vérité ) và sự công bằng, công lý (la justice). Tôi ghét hai loại người : những người nghĩ mình nắm sự thực
và công lý trong tay ; và những người nghĩ không nên bận tâm bởi vì
sự thực và công lý sẽ không bao giờ có trên đời. Không, biết là không
làm được, nhưng vẫn phải tranh đấu đi tới ‘’. Không xa tư tưởng của Scott
Fitzgerald mà ông ngưỡng mộ :
‘’ Hãy ý thức rằng tình trạng hoàn toàn tuyệt vọng, nhưng vẫn phải hành động để thay đổi ‘’. Những người
sáng suốt nhưng lạc quan. Lạc quan nhưng sáng suốt.
Paris ( 08/12 / 2017 )
