Theo VOA
Trần Vinh Dự
Khu vực nước sâu Biển Đông là
một khu vực hầu như chưa được đụng chạm đến xét về mặt
khai thác dầu mỏ và khí đốt. Lý do quan trọng nhất khiến khu vực
này còn chưa được đụng chạm đến là vì tranh chấp chủ quyền khiến các công ty tư
nhân không ai muốn thăm dò và khai thác ở vùng biển này. Từ giữa
năm 2012, khi chủ đề này trở nên nóng, Reuters đã trích lời của Gordon Kwan
thuộc Mirae Asset Securities cho rằng “nếu bạn có thể khoan dầu ở miền tây Phi
Châu, Vịnh Mexico, Brazil, hay Biển Bắc, thì tại sao lại phải đến Biển Đông làm
gì?”
Âm
mưu lâu dài
Trong
khi các công ty tư nhân không muốn mạo hiểm làm ăn trên Biển Đông, các công ty
của nhà nước như CNOOC có thể có
lý do để tiến vào khu vực này. Vì theo lời chủ tịch của CNOOC
hồi năm 2012, ông Wang Yilin các
giàn khoan nước, ngoài chức năng kiếm tiền cho công ty, còn là các “mobile
national territory” (lãnh thổ quốc gia di động) và là một “strategic weapon” (vũ
khí chiến lược).
Trên
thực tế, việc khai thác dầu khí ở Biển Đông cũng không được bất cứ bên nào đả
động đến cho mãi tới thời gian gần đây. Lý do là để thăm dò và khai thác được dầu/khí ở
các vùng nước sâu thì phải cần đến các công nghệ khai thác ở vùng nước
sâu (thí dụ như các giàn khoan nước sâu lưu động hoặc các tàu
khoan).
Trên
nguyên tắc, các nước có thể thuê các thiết bị khoan ở vùng nước sâu như thế. Tuy
nhiên, do sự bùng nổ về công tác tìm kiếm, thăm dò dầu khí, công suất sử dụng
của các thiết bị khoan nước sâu luôn ở mức 90% đến 100%, vì vậy việc thuê mướn
thiết bị gần như là không thể. Đó là chưa kể những quan ngại về chuyện ăn cắp
công nghệ khi cho các công ty ở các quốc gia không có truyền thống tôn trọng vấn
đề bản quyền thuê.
Vì
thế, để thực thi chủ quyền trên thực tế thông qua việc khoan dầu/khí ở Biển
Đông, các bên tham gia tranh
chấp trên vùng biển này sẽ phải dựa vào thực lực công nghệ của chính
mình, hoặc là đi
mua. Trong số các nước đang tranh chấp ở khu vực này,
mới chỉ có Trung Quốc là có được
công nghệ khoan ở vùng nước sâu, và cũng chỉ mới có được từ năm
2011. Dự án trị giá tới gần 1 tỷ USD được hoàn thành và đặt tên
Haiyang Shiyou 981 do CNOOC sở hữu có khả năng
khoan với độ sâu 3km dưới mặt nước biển.
Kể
từ đó Trung Quốc liên tục đề cập đến câu chuyện khai thác dầu khí ở Biển Đông.
Động thái đầu tiên kể từ khi có
Haiyang Shiyou 981 là đưa giàn khoan này tới khoan thử ở vùng biển phía tây nam
của Hồng Kông, cách Hồng Kông khoảng 320km vào giữa tháng 5 năm
2012. Vùng biển này, theo AP, nằm hoàn toàn trong chủ quyền
của Trung Quốc chứ không thuộc vùng đang bị tranh chấp trong Biển Đông. Tuy
nhiên, độ sâu của vùng khoan
“thử nghiệm” này chỉ có khoảng
1,5km Điều này làm nhiều người khi đó đồn đoán rằng Haiyang
Shiyou 981 có nhiều khả năng sẽ được kéo xuống vùng biển tranh chấp để thực thi
cái gọi là “lãnh thổ quốc gia di động” theo lời của chủ tịch CNOOC.
Tuy
nhiên, có giàn khoan 981 không thì chưa hẳn đã đủ, vì công nghệ là một chuyện,
còn kinh nghiệm lại là chuyện khác. CNOOC đã đi thêm một bước đi nữa là mua thành công công ty dầu khí Nexen
của Canada với trị giá hơn 15 tỷ USD hồi đầu năm 2013. Đây là
một công ty thuộc hàng “lão tướng” trong việc khai thác dầu khí ở vùng nước sâu
với nhiều năm hoạt động khai thác ở vịnh Mexico. Với sự tăng cường kinh nghiệm và công nghệ của
Nexen, có vẻ như điều kiện đã đủ “chín” để CNOOC đưa 981 xuống vùng Biển Đông
của Việt Nam.
Chín
muồi để nắn gân Việt Nam?
Và điều đó đã biến thành sự
thật. Theo thông tin mới nhất từ Cục Hải sự của Trung Quốc hôm 4
tháng 5 vừa qua, cơ quan này đã ra thông báo cho biết giàn khoan có tên Hải
Dương 981 (HD-981) sẽ tiến hành khoan và tác nghiệp tại vị trí có tọa độ
15o29’58” vĩ Bắc – 111o12’06” kinh Đông từ ngày 02/5 đến 15/8. Đây là vùng biển
cách cách đảo Lý Sơn của Việt Nam 119 hải lý và nằm hoàn toàn trong
vùng kinh tế đặc quyền (EEZ) của Việt Nam. Theo thông tin từ Tập đoàn Dầu khí Việt Nam,
giàn HD-khoan này được đưa đến địa điểm kể trên vào ngày 2 tháng 5.
Tại
sao HD-981 lại hoạt động tại vùng biển này chỉ từ ngày 2 tháng 5 đến ngày 15
tháng 8? Có vẻ như đây là một
động thái “ném đá dò đường” về chính trị nhiều hơn là một hoạt động thăm dò dầu
khí thực sự. Nhưng tại sao lại ném đá dò đường?
Rõ
ràng ai cũng biết, kể cả người Trung Quốc, rằng vùng này nằm trên thềm lục địa
của Việt Nam và một động thái như vậy sẽ đẩy Việt Nam vào chỗ buộc phải có phản
ứng tự vệ. Điều đó có nghĩa hoạt động của HD-981 ở đây sẽ không đơn giản, không
thuận buồm xuôi gió. Vì thế, việc “nắn gân” Việt Nam trước là việc làm cần
thiết trước khi có một hoạt động thăm dò và khai thác lâu
dài.
Tại sao lại vào thời điểm này? Nếu
nhìn dưới góc nhìn của Trung Quốc thì có thể thấy khó có thời điểm nào thuận lợi
hơn. Với xung đột đang xảy ra ở Ukraine, với việc Bắc Hàn đang
chuẩn bị thử hạt nhân thêm lần nữa, phương Tây, đặc biệt là Mỹ, đang quá bận rộn
để quan tâm đến Biển Đông một cách nghiêm túc. Đó là chưa kể cuộc xung đột ở
Ukraine đang chứng tỏ một điều – phương Tây hầu như không thể làm gì đáng kể để
ngăn cản một nước lớn như Nga (và vì thế Trung Quốc) trong việc xâm lấn chủ
quyền một nước nhỏ yếu hơn như Ukraine (và vì thế Việt Nam).
Việt Nam có phải là Ukraine hay
không sẽ là một câu hỏi thú vị đối với giới quan sát quốc tế.
Mặc dù Việt Nam đang tăng cường lực lượng hải quân của mình với việc mua các
chiến hạm mới, kể cả tàu ngầm, nhưng tương quan lực lượng giữa Việt Nam và Trung
Quốc vẫn quá chênh lệch nghiêng về người hàng xóm phương Bắc. Quan trọng hơn,
Việt Nam đang cần, thậm chí rất cần, môi trường hòa bình để phát triển, và bản
thân nền kinh tế của Việt Nam cũng đang phải vật lộn với quá nhiều vấn đề. Việt Nam chắc chắn không muốn, và
không châm ngòi, một cuộc đụng độ trên biển.
Rõ
ràng đây có vẻ như là thời điểm
chín muồi để Trung Quốc kéo HD-981 xuống phía nam và nắn gân người hàng xóm
nhỏ bé.
Việt
Nam nên làm gì?
Câu chuyện “thực thi chủ quyền thực tế” trên
Biển Đông của Trung Quốc là câu chuyện mà giới phân tích đã dự liệu từ
lâu. Động thái mới này, tuy đột ngột về mặt thời điểm,
không phải là một động thái bất
ngờ về mặt chiến lược và chiến thuật. Vì thế, trên nguyên tắc,
Việt Nam cũng phải dự liệu từ lâu chuyện này sẽ xảy ra, và phải lên phương án
đối phó trong trường hợp này từ rất lâu.
Một
phản ứng quyết liệt và có chừng mực của Việt Nam là hết sức cần thiết. Nếu Việt
Nam thực sự coi đó là chủ quyền lãnh hải hợp pháp của mình, thì Việt Nam phải
hành xử như thể đây là một hành vi xâm lược theo đúng nghĩa. Việt Nam sẽ không
chủ động châm ngòi một cuộc xung đột vũ trang trên biển, nhưng Việt Nam phải làm mọi cách để hoạt động thăm
dò của 981 không thể diễn ra, bao gồm cả việc điều động lực lượng hải quân ra
can thiệp.
Nếu
Việt Nam không làm điều này, thì bài học nhãn tiền về Ukraine sẽ cho
thấy Biển Đông không chỉ có HD-981, mà sẽ còn có nhiều giàn khoan khủng nữa trong
tương lai đến từ Trung Quốc. Với công nghệ và kinh nghiệm của Nexen mà CNOOC đã
nuốt trọn, điều này là hoàn toàn khả thi.
Nếu
may mắn, Biển Đông có thể không có nhiều dầu mỏ và khí đốt như Trung Quốc mong
đợi, hoặc nếu có thì việc khai thác quá tốn kém và không hiệu quả về mặt kinh
tế. Trong trường hợp đó, CNOOC có thể sẽ bỏ cuộc vì không có dầu hay khí
đốt thì để một giàn sắt thép khổng lồ như HD-981, với chi phí sản xuất
tới gần 1 tỷ USD và chi phí vận hành không nhỏ, tại vùng biển này là một việc
làm vô nghĩa. Và trong trường hợp đó, không cần Việt Nam phải làm gì mạnh tay,
CNOOC cũng tự động rút giàn khoan.
Thế
nhưng Việt Nam không thể và không nên đánh cược chủ quyền của mình vào chuyện
may rủi nơi lòng biển sâu. Một dân tộc biết tự trọng và biết tự vệ như Việt Nam
trong suốt hàng nghìn năm lịch sử sẽ đánh mất danh dự và phẩm giá của mình nếu
chỉ cúi đầu và phản ứng yếu ớt bằng miệng như một số nước nhược tiểu thi thoảng
vẫn làm.