Theo FB Trương Huy San
Trương Huy San: "Các
ý kiến phản biện trong QH tuy chỉ có giá trị "xả xú pắp" cho dân
nhưng nếu biết lắng nghe thì cơ may giảm thiểu các quyết định sai càng cao - những
quyết định không chỉ mất tiền bạc như Junin 2, Bauxite Tây Nguyên... mà còn tiềm
ẩn các rủi ro chính trị như luật đặc khu năm 2018.
Chưa
ai đủ sức thách thức vai trò lãnh đạo của đảng. Nhà nước này vẫn là của đảng chứ
chưa phải của dân. Đảng đã nắm cả lập pháp, hành pháp và tư pháp thì đừng nên
lo lắng quá. Thay vì đan lồng nhốt quyền lực, cần phải giải phóng quyền lực."
Thông tin, "Bộ chính trị (BCT) đồng
ý tăng vốn cho hai tuyến metro" của Sài Gòn bị gỡ ngay sau khi mạng xã hội
cho rằng, quyết định đó phải thuộc quyền Quốc hội. "Gỡ" không phải là
cách làm minh bạch nhưng xét ở góc độ lắng nghe thì đấy là một cách làm có
"chính trị".
"Đảng lãnh đạo nhưng không bao biện
(làm thay)” là một tiến trình chuyển đổi rất khó khăn. Trước đây, những quyết định
làm đảo lộn vận mệnh quốc gia như "thống nhất bằng con đường bạo lực"(Nghị
quyết 15); đưa quân sang Campuchia... đều là của đảng. Thậm chí có những quyết
định đặt hàng vạn con người vào bi kịch như "Phương án II", Z30...
còn được đưa ra chỉ bởi một vài người chứ không phải là "nghị quyết".
Sau "đổi mới 1986", các quyết
định liên quan đến chính sách quan trọng nhất vẫn bắt đầu từ đảng. "Khoán
10" theo Nghị quyết 10 của BCT (5-4-1988) - cho tư nhân và hộ gia đình
"nhận khoán ruộng và rừng" - là một ví dụ. Bước cải cách quan trọng
nhất chỉ đến sau Hiến pháp 1992.
Sau Hiến pháp 1992, cho dù các quyết định
sống còn nhất vẫn được đưa ra từ Đảng nhưng chúng thường chỉ ảnh hưởng tới dân
sau khi đã được "nhà nước thể chế hoá". Tuy vậy, "Ước mơ" của
Chủ tịch QH khoá VIII Lê Quang Đạo - "Đảng lãnh đạo nhân dân cầm quyền chứ
không phải thay dân cầm quyền" - vẫn còn trong sách.
Cũng sau Hiến pháp 1992, chưa bao giờ Đảng
lại "danh chính ngôn thuận" khẳng định vai trò quyền lực như mấy năm
gần đây. Quyết định cho bà Nguyễn Thị Quyết Tâm nghỉ hưu không phải là một quyết
định đăng báo (dù rất hoan nghênh các báo săn được tin này để đăng) mà vẫn được
đưa lên báo chí.
Bà Quyết Tâm đứng đầu một cơ quan dân cử,
việc miễn nhiệm bà, cho bà nghỉ hưu phải do HĐND quyết nghị. Tất nhiên, theo
nguyên tắc "đại nghị" thì đảng đang nắm đa số trong HĐND, HĐND quyết
thì cũng là "ý đảng". Nhưng, quy trình chính trị mà quan tâm đến thái
độ của dân thì đảng vẫn phải chờ tới trước phiên họp của Hội đồng đảng mới
"giới thiệu ƯCV thay thế".
BCT cũng đã từng "rất chính trị"
khi chiều ngày 8-6-2018 họp và đưa ra quyết định ngừng thông qua luật đặc khu
nhưng thông báo thì lại nói đó là "thống nhất giữa Chính phủ và Uỷ ban Thường
vụ". Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc hôm ấy đang ở thăm Canada nên mãi tới 3 giờ
sáng ngày 9-6-2018, Cổng thông tin Chính phủ mới bắt đầu công bố.
Quy trình này có giá trị điều chỉnh một
lỗi chính trị của bà Chủ tịch QH Nguyễn Thị Kim Ngân. Ngày 16-4-2018, bà Ngân
đã sử dụng "ông kẹ" BCT để hối thúc thông qua luật đặc khu["Bộ
chính trị đã kết luận rồi... phải bàn để ra luật"]. Cử tri không có đủ
thông tin về các hoạt động sân sau để hiểu sự nôn nóng của bà Kim Ngân; chỉ thấy
lạ là sao bà lại không tìm hiểu lịch sử QHVN để không "sẩy miệng" mà
làm hỏng việc.
Chiều ngày 6-4-1992, mặc dù 318/422 đại
biểu QH đã đồng ý đưa quyền thừa kế quyền sử dụng đất đai vào Hiến pháp, nhưng
những người đang "nắm" BCT lúc đó chỉ muốn trao cho người sử dụng đất
"3 quyền". Chủ tịch Lê Quang Đạo "xin QH chỉnh lý" quyền thứ
Tư này. Đại biểu Long An Trần Thị Sửu phản đối, "Tôi có cảm giác ai đứng
sau lưng giật giây QH". Ai. Tối 6-4-1992, các đảng viên trong QH bị triệu
tập, cho dù nhiều đại biểu vẫn cho rằng, "biểu quyết lại là sai nguyên tắc"
nhưng 302/411 đại biểu vẫn chấp hành, Hiến pháp 1992 vì thế chưa trao cho dân
quyền thừa kế quyền sử dụng đất.
Nhưng, ngay tại QH khoá VIII vẫn có gần
100 đại biểu đảng viên không bỏ phiếu theo nghị quyết của "đảng
đoàn". Năm 2008, ở khoá XII, mức độ tuân thủ tuyệt đối hơn.
Mặc dù, khi lấy phiếu thăm dò quyết định
nhập Hà Tây và phần đất của 3 tỉnh khác vào Hà Nội chỉ có 226 đại biểu đồng ý
(45%); nhưng sau nhiều lần quán triệt ở "đảng, đoàn", chiều
29-5-2008, khi bỏ phiếu chỉ còn 4 người phiếu chống, 458/475 đại biểu đảng viên
đã đồng ý để Hà Nội phình to như hiện nay.
Tôi không rõ trong vụ Metro, BCT quyết
ra sao. Nhưng, với những vụ việc liên quan đến kinh tế mà để BCT quyết là rủi
ro rất lớn. Bauxite Tây Nguyên là một bài học. Cho dù phía Đảng khi "chủ
trương" đã thòng điều kiện, giao chính phủ, thấy có hiệu quả và bảo đảm
không tác hại môi trường thì làm. Nhưng ở QH và Chính phủ, phần được tiếp thu
chỉ là "làm theo ý Đảng".
Dự án Junin 2, Venezuela, có vốn đầu tư và "phí
tham gia hợp đồng" là 1,825 tỷ USD, theo luật là thuộc thẩm quyền QH.
Nhưng, Nguyễn Tấn Dũng thay vì trình QH lại chỉ trình BCT. Tháng 10-2010, khi Đại
hội XI đã cận kề, BCT chỉ còn thời gian cho nhân sự và Nông Đức Mạnh thì còn có
mối quan tâm khác nữa là "lót ổ" vào TW cho ông con, không thể nào
nhóm họp riêng cho vụ Junin 2 nữa.
Bộ Kế hoạch Đầu Tư và Ngân hàng Nhà nước chuẩn bị
các lập luận phản đối khi BCT họp thông qua.
Nhưng, BCT chỉ phát phiếu lấy ý kiến từng thành viên. Nguyễn Tấn Dũng không đưa
các ngành phản đối đi gặp các uỷ viên mà cử kẻ chủ mưu Đinh La Thăng gặp từng
người "thuyết phục". Tuy vẫn có một số uỷ viên BCT không đồng ý, đa số
đã hợp thức hoá cho một hợp đồng mà Đinh La Thăng đã "tiền trảm", cho
ký với Venezuela từ 29-6-2010. Chỉ riêng khoản chi của PVEP ở Junin 2 (chưa kể
các ngành khác của PVN cũng ném vào đây một con số rất lớn) đã là 532 triệu
USD; hàng chục ngàn tỷ của dân đã một đi không trở lại.
Tôi đã từng phỏng vấn hàng chục uỷ viên
BCT, có người ở trong BCT tới 3, 4 khoá liền, nhiều người thừa nhận là không đủ
thời gian để đọc các tài liệu và khi quyết định một vấn đề không phải lĩnh vực
mình phụ trách thì thường ít người nghiên cứu kỹ. Các quyết định đưa ra ở BCT
thường không đủ phản biện. Một dự luật "phá sản" như Đặc khu mà khi
thảo luận chỉ có một uỷ viên BCT phản đối bằng văn bản.
Quy trình ban hành chính sách không những
cần sử dụng đủ các công cụ để đánh giá tác động nhiều mặt của nó mà còn phải
tìm sự đồng thuận trong xã hội. Bởi vậy, chính sách mà ban hành trong phòng
kín, không có sự tham gia của những đối tượng bị điều chỉnh bởi chính sách đó,
thiếu sự phản biện của xã hội thì nếu không què quặt, cũng khó lòng thuyết phục.
Tháng 7-1993, QH đã sửa sai cho quyết định
tối 6-4-1992 của các bậc tiền nhiệm. Luật Đất đai 1993 đã công nhận quyền thừa
kế cho người sử dụng đất. Việc mở rộng Hà Nội chỉ làm tăng các dự án phân lô
bán nền chứ chưa giải quyết được các vấn đề nêu trong "tờ trình". Nếu
như, vào tháng 4-1992 và tháng 5-2008, đảng sử dụng trí tuệ đa số của QH thay
vì dùng quyền của đảng thì cái sai đã không tồn tại lâu như thế.
Các ý kiến phản biện trong QH tuy chỉ có
giá trị "xả xú pắp" cho dân nhưng nếu biết lắng nghe thì cơ may giảm
thiểu các quyết định sai càng cao - những quyết định không chỉ mất tiền bạc như
Junin 2, Bauxite Tây Nguyên... mà còn tiềm ẩn các rủi ro chính trị như luật đặc
khu năm 2018.
Chưa ai đủ sức thách thức vai trò lãnh đạo
của đảng. Nhà nước này vẫn là của đảng chứ chưa phải của dân. Đảng đã nắm cả lập
pháp, hành pháp và tư pháp thì đừng nên lo lắng quá. Thay vì đan lồng nhốt quyền
lực, cần phải giải phóng quyền lực.
Đã không có đối lập trong các cơ quan
dân cử thì đảng đoàn quốc hội, thay vì dùng kỷ luật đảng để buộc các đảng viên
đại biểu tuân thủ các quyết nghị chưa được bàn thảo thấu đáo, nên khơi gợi các
ý kiến từ các ông nghị không gật, những ý kiến không chỉ giúp tránh các chính
sách sai mà còn có giá trị bổ sung cho ý đảng.