LS Lê Công Định
Trong một nhà nước pháp trị,
nơi mà nhà cầm quyền cai trị xã hội bằng luật pháp, tinh thần thượng tôn luật
pháp là lẽ đương nhiên. Thượng tôn luật pháp được thể hiện ở chỗ cả bộ máy công
quyền lẫn công dân cùng “quy ước” với nhau chỉ tuân thủ và áp dụng các đạo luật
và văn kiện lập pháp tương đương khác do quốc hội hay nghị viện ban hành một
cách minh bạch.
Tất nhiên, khi hành xử quyền
hành pháp, chính phủ và các cơ quan trực thuộc có thể soạn thảo những văn kiện lập quy để những viên chức trong
bộ máy công quyền dễ dàng thực hiện công việc thuộc phạm vi thẩm quyền của
mình. Người dân lẽ ra không cần biết đến những văn kiện lập quy này, đặc biệt
những loại có đóng dấu “mật”, vì họ chỉ phải tuân thủ những gì do chính cơ quan
mà họ trực tiếp bầu ra soạn thảo và ban hành.
Nếu thực hiện nguyên tắc thượng
tôn luật pháp thì khó có thể chấp nhận việc một văn kiện lập pháp, như Bộ Luật
dân sự hay Luật đất đai chẳng hạn, tuy đã được ngành lập pháp ban hành nhưng
còn phải chờ sự hướng dẫn thi hành của những văn kiện lập quy như nghị định và
thông tư của ngành hành pháp. Đó là chưa kể đến một thực tế vẫn diễn ra thường
xuyên là các cơ quan công quyền, đặc biệt Chính phủ và các Bộ, khi ban hành văn
bản dưới luật nhằm hướng dẫn thi hành một đạo luật đã tự ý áp đặt cách giải
thích luật của mình hoặc đặt ra các thủ tục mà luật không minh định nhằm hạn
chế hoặc tước bỏ quyền lợi của người dân vốn đã được đạo luật ấy công nhận.
Trong một nhà nước pháp trị, cơ
quan lập pháp và các thành viên của nó phải chủ động soạn thảo dự án luật, chứ
không chỉ thụ động ngồi chờ các Bộ trình sẵn để tranh luận và biểu quyết. Chính
những đại biểu dân cử sẽ chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn từ các chuyên
gia trong lĩnh vực đối tượng của đạo luật. Thực thi quyền soạn thảo luật như
vậy cũng sẽ giúp giảm thiểu tình trạng “nghị gật” trên diễn đàn quốc hội.
Thượng tôn luật pháp còn đòi
hỏi mọi văn kiện lập pháp và lập quy đều phải tuân thủ hiến pháp. Công dân được
quyền thách thức tính hợp hiến của luật và các văn bản dưới luật bằng việc khởi
kiện trước tòa bảo hiến. Tòa bảo hiến - dù được tổ chức như một định chế riêng
biệt hay là một bộ phận của tòa án tối cao - sẽ đảm đương công việc bảo vệ hiến
pháp và có thể đưa ra phán quyết hủy bỏ các đạo luật, nghị định, thông tư hoặc
quyết định vi hiến.
Tình trạng thông tư và nghị
định của ngành hành pháp mâu thuẫn với các đạo luật của cơ quan lập pháp như
hiện nay chắc chắc cũng không thể tồn tại nếu có tòa bảo hiến. Quốc hội khi đó
sẽ nghiêm túc hơn khi soạn thảo luật, cơ quan công quyền sẽ cẩn thận hơn khi
điều hành quốc gia. Không ai có thể tiếp tục tại vị để đùa với dân khi mà hôm
nay ban hành quyết định này, ngày mai lại sửa đổi, thậm chí hủy bỏ chính quyết
định đó!
Nguồn : FB LS Lê Công Định