-
Một câu hỏi được đặt ra một cách tự nhiên khi
người ta quan sát thực tiễn đó là các quốc gia Châu Á như Nhật Bản , Hàn quốc,
Singapore …đạt được trình độ phát triển cao về mọi mặt như hiện nay dù mỗi nước theo cách riêng của mình nhưng đều đã
lần lượt thoát ra khỏi mô thức phát triển tù túng, gò bó vốn tồn tại hàng ngàn
năm trên lục địa này.
Ví dụ như Nhật bản từ thời Minh Trị cách đây hơn 120 năm đã khởi xướng
thành công quá trình “ Thoát Á” mà về bản
chất là quá trình rũ bỏ gông cùm của hệ tư tưởng phong Kiến và lối sống tù túng, ngột ngạt kiểu Trung Hoa
vốn đã giam hãm đất nước này trong lạc hậu
, chậm tiến và yếu hèn . Những nội dung của trào lưu xã hội “ Thoát Á” khi đó
chúng ta có thể tìm đọc trong tiểu phẩm “ Thoát Á luận” lừng danh của học giả
Fukuzawa Yukichi . Cũng tại Nhật ,gần như đồng thời với trào lưu “Thoát Á” là
phong trào “ Âu hóa “ diễn ra sâu rộng dưới sự dẫn dắt của giới trí thức có tư
tưởng cách tân và được chính quyền ủng hộ mạnh mẽ do giới lãnh đạo tinh hoa của
Nhật đã nhìn thấy hiểm họa to lớn nếu đất nước tiếp tục “ ngủ yên” trong mô thức
Trung Hoa.
Tại Việt Nam, thời Cụ Phan Châu
Trinh cũng đã diễn ra trào lưu xã hội mang hơi hướng “ Thoát Á” nhưng rất tiếc
là giới trí thức Việt Nam lúc đó chưa đủ mạnh, chính quyền thực dân và triều
đình phong kiến đã không vượt qua nổi tầm nhìn thiển cận và tham lam nên đã dập
tắt phong trào đúng nghĩa là XHDS này.
-
Vậy tại sao mô thức phát triển Trung Hoa lại bị
các quốc gia lân bang phê phán và muốn từ bỏ ?
Vì đó là mô hình xã hội toàn trị kiểu phong kiến, con người bị giam hãm
trong mọi không gian : chính trị, kinh tế, văn hóa và riêng tư gia đình. Trong mô
thức đó động lực cá nhân bị thui chột hoặc méo mó dẫn đến kết cục là cả xã hội
bị trì trệ , khủng hoảng triền miên. Điều này giải thích vì sao Phương Tây đã
thắng thế trong cuộc chinh phục Phương Đông trong hơn 100 năm qua và các quốc
gia lạc hậu ở Châu Á đã nhận thức được rằng con đường đúng đắn phải là thoát Á
( đồng nghĩa với thoát Trung Hoa ) và học tập Tây phương . ( các độc giả có thể
tham khảo bài viết “ Thoát Á mới có thể
thoát thân” và “ Quốc gia phải tự nâng mình theo chuẩn quốc tế “ của Phạm Gia
Minh trên tuanvietnam ).
2.
Thế
nào là thoát Trung đối với Việt nam ?
Câu trả lời có thể sẽ rất phong phú và đa dạng bởi lẽ nếu nói một cách
văn hóa , nhẹ nhàng thì cái bóng của Trung Hoa đã từng phủ lên Việt Nam hàng
ngàn năm nay trên mọi lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa –xã hội và nhân chủng.
Một cách trực diện và sát thực tế hơn
thì móng vuốt của con sói Trung Hoa luôn
muốn ghì chặt đất nước và dân tộc Việt này trong vòng tay lông lá của nó trong
suốt chiều dài lịch sử.
Vậy thì thoát Trung đối với Việt Nam ta phải vừa làm sao để móng vuốt của
con sói không dám đụng vào lãnh thổ vừa làm sao vượt ra khỏi sự che phủ của
Trung Hoa lên mọi mặt cuộc sống để dân tộc được hưởng ánh sáng mặt trời.
Những cuộc kháng chiến thắng lợi quét sạch quân xâm lược phương Bắc đã
góp phần gìn giữ nền độc lập dân tộc cũng chính là hành động đánh đuổi con sói
, thế nhưng để ra khỏi cái bóng đen lừng lững của Trung Hoa thì dân tộc ta đã
làm được chưa ? Tôi xin đặt câu hỏi với
các bạn tại đây.
Theo thiển ý của cá nhân tôi thì dân tộc ta chưa bao giờ thoát ra khỏi
cái bóng đó trừ một vài thời khắc ngắn ngủi trong lịch sử. Dẫn chứng cụ thể là
các vị anh hùng áo vải VN được nhân dân yêu nước ủng hộ tiến hành kháng chiến
thắng lợi nhưng khi đã nắm quyền
thì lại chưa hề biết xây dựng lên MÔ
HÌNH XÃ HỘI TIẾN BỘ HƠN TRUNG HOA VỀ CHẤT
và kết cục là MÔ HÌNH CHẾ ĐỘ PHONG KIẾN VIỆT NAM DƯỜNG NHƯ LÀ MÔ HÌNH PHONG KIẾN
TRUNG HOA THU NHỎ.
Và ngày nay với khẩu hiệu 16 chữ vàng , 4 tốt thì TQ và VN là tương đồng
về mô thức phát triển và thể chế kinh tế- chính trị- xã hội.
Do vậy THOÁT TRUNG ngày nay chắc
chắn phải lấy nội dung CẢI CÁCH THỂ CHẾ làm mục tiêu hàng đầu.
Tuy nhiên bên cạnh sự tương đồng
đó VN ta còn có thêm một số yếu điểm khác do hoàn cảnh lịch sử để lại đó là căn
bệnh quan liêu – bao cấp kiểu Liên Xô và lề thói tư duy, hành động tiểu nông.
Những căn bệnh này chắc chắn sẽ tạo thêm
khó khăn cho quá trình THOÁT TRUNG .
3.
Những
bước đi của cải cách thể chế
Theo cách hiểu chính thống hiện nay thì thể
chế là tập hợp những quy tắc cùng các chế
tài được viết thành văn ( chẳng hạn như Hiến pháp, các bộ Luật , quy chế, nghị
định…) và bất thành văn ( ví dụ như các quy tắc đạo đức, ứng xử chịu ảnh hưởng của văn hóa và truyền thống …) do
con người lập nên , được chia sẻ trong cộng đồng nhằm hướng hành vi con người
theo những lộ trình tương đối dễ tiên đoán, qua đó tạo ra một mức độ trật tự nhất
định .
Người ta phân chia ra thành hai loại thể chế
đó là :
-
Thể chế
bên trong : là hệ thống các quy tắc hình thành bởi kinh nghiệm lâu dài và
được số đông trong cộng đồng chấp nhận, tuân thủ và trở thành truyền thống. Văn
hóa là một thành tố quan trọng của thể chế bên trong.
-
Thể chế
bên ngoài : là hệ thống các quy tắc được thiết kế, được định rõ trong các bộ
Luật, các quy định , đồng thời được áp đặt chính thức bởi một cơ quan quyền lực
như Chính phủ chẳng hạn.
Giữa
hai loại hình thể chế có mối tương tác , thực tiễn cho thấy hiệu lực của thể chế
bên ngoài phụ thuộc vào liệu chúng có phù hợp , bổ trợ cho các thể chế bên
trong không.
Như vậy để THOÁT TRUNG và hội nhập với cộng đồng các quốc
gia văn minh, dân chủ và thịnh vượng thiết nghĩ cần có những biện pháp cụ thể
nhằm
1/. Cải cách thể chế
bên ngoài : đó là xây dựng bản Hiến Pháp tiên tiến ( ở đây tôi cho rằng Kiến
Nghị của 72 nhân sĩ , trí thức về sửa đổi HP có nhiều nội dung phù hợp cần quan tâm ) và các bộ Luật đáp ứng đòi hỏi
hiện nay như Luật Trưng cầu Dân ý, Luật về Hội, Luật biểu tình, Luật tiếp cận
thông tin v.v…
Việc xây dựng những bộ quy tắc mới , sửa đổi để hoàn thiện các
quy tắc, Luật , biện pháp chế tài hiện hành là việc có thể làm được ngay trong
ngắn hạn , trung hạn và dài hạn nếu như
các cơ quan công quyền có quyết tâm .
2/. Cải cách thể chế
bên trong : quá trình này không thể có kết quả trong ngắn hạn vì nó chịu ảnh
hưởng của tập quán, lối nghĩ và truyền thống văn hóa. Hơn thế nữa vai trò của
các cơ quan công quyền trong việc tạo chuyển biến tích cực đối với lĩnh vực này
sẽ rất hạn chế và đòi hỏi chi phí xã hội cao nếu như không biết kết hợp với các
hoạt động phong phú của XHDS.
Người nông dân khi nhận thức được hiểm họa của việc đào gốc
hồ tiêu, quế hay nuôi ốc bươu vàng, đỉa v.v… đem bán cho thương lái TQ thì bằng
những mạng lưới mang tính XHDS như cơ cấu dòng họ, đồng hương hay nhóm sinh hoạt
tổ hưu, cựu chiến binh …sẽ góp phần nâng cao hiệu quả của hệ thống truyền thông xã hội lên nhiều lần.
Rõ ràng hiện nay đang có tình trạng “xơ cứng” ở thể chế bên ngoài thể hiện qua việc chậm ban
hành hoặc thiếu các quy định mang hơi thở cuộc sống và chế tài đủ mạnh để ngăn
chặn hành động phá hoại kinh tế của các thương lái TQ , đặc biệt trong lĩnh vực
buôn bán tiểu ngạch qua biên giới, khai thác khoáng sản và nông , lâm , ngư
nghiệp.
Đối với thể chế bên
trong thì tâm lý “ chuộng hàng ngoại” trong một bộ phận không nhỏ người tiêu
dùng đã và đang góp phần bóp chết sản xuất
nội địa. Tật xấu thiếu tính hợp tác , nâng đỡ nhau trong giới doanh nhân Việt
đã là nguyên nhân khiến hàng Việt khó trụ vững trên thương trường quốc tế . Và
còn muôn vàn những ví dụ sinh động khác
như tệ nạn đề đóm, cờ bạc, mê tín dị đoan, trọng hình thức mà coi nhẹ nội dung , trọng nam
khinh nữ , thiếu tính kỷ luật, ăn cắp vặt gây gổ , say rượu v.v…cho thấy trong
văn hóa truyền thống VN chúng ta còn có rất nhiều điểm hạn chế đang trở thành vật cản trên con
đường THOÁT TRUNG để hội nhập với THẾ GIỚI VĂN MINH.
Thiết nghĩ để xây dựng thể chế bên trong tiến bộ , phù hợp với
bản sắc dân tộc góp phần THOÁT TRUNG một
cách thiết thực và căn cơ , bền vững rất cần tới những hoạt động tự nguyện của các tổ chức XHDS mang tính lan tỏa, có chiều
sâu , kiên trì và huy động được trí tuệ cộng đồng . Hãy phát huy TÂM và TÀI
trong DÂN để tránh căn bệnh xơ cứng , nặng về hình thức và thành tích mà bấy
lâu nay các tổ chức XHDS do Nhà nước điều hành vẫn mắc phải.
4.Kết luận
Trong lịch sử các quốc gia Châu Á , quá trình “ Thoát Á” hay
“ Thoát Hán, thoát Trung” thành công thường phải đi kèm các điều kiện “ Thiên thời- Địa Lợi – Nhân hòa “
Thiên thời tức là
hoàn cảnh quốc tế bên ngoài đòi hỏi phải có sự thay đổi trong nước . Ngày nay
VN đã gia nhập nhiều tổ chức và ký kết nhiều công ước Quốc tế ( ví dụ như Công
ước về Nhân quyền, Công ước về chống tra tấn…) và đang đàm phán TPP khiến chúng
ta phải tự nhìn lại mình để thực hiện những thay đổi phù hợp. Sức ép từ Quốc tế
lên quá trình phát triển và hội nhập của VN là rất lớn.
Mặt khác TQ đã đánh rơi chiếc mặt nạ “ trỗi dậy hòa bình” và
công khai xâm lược lãnh hải VN , bắt đầu bằng vụ đưa dàn khoan HD 981 và sẽ tiếp
tục gây sức ép mọi mặt lên VN. Trước áp lực từ Phương Bắc chúng ta chỉ có hai lựa
chọn : một là phải tự thay đổi, phải
củng cố an ninh, quốc phòng, kinh tế và dựa vào DÂN, thực lòng xây dựng một thể
chế văn minh, dân chủ để tranh thủ được sự ủng hộ Quốc tế, hoặc là quy phục đầu hàng để chịu ách Bắc thuộc lần thứ 2 và mãi mãi đánh
mất chính mình.
Trước sức ép ghê gớm từ cả hai phía trên bình diện thời cuộc
quốc tế VN ta chỉ có một con đường : THAY ĐỔI HAY LÀ CHẾT !
Địa lợi là yếu tố
chưa bao giờ ủng hộ VN trong quá trình THOÁT TRUNG bởi lẽ VN luôn trong thế “
núi liền núi, sông liền sông” với TQ. Tuy nhiên trong thế kỷ XXI này TQ không
còn cái ưu thế cậy gần để một mình gây ảnh
hưởng kinh tế, văn hóa và mang quân đi xâm lược như trước kia nữa.
Trong thế giới “ phẳng” ngày nay cự ly và khoảng cách do vậy
cũng không có ý nghĩa to lớn như những thế kỷ trước . VN giao lưu kinh tế, văn
hóa –xã hội với cả thế giới và nhân đây xin một lần nữa cảm ơn các bậc trí giả
tiền nhân của chúng ta đã sáng suốt chấp nhận hệ thống ký tự Latinh làm cơ sở cho chữ quốc ngữ ngày nay . Người ta
thường nói chữ viết là chiếc thuyền chở tư duy và tình cảm đến những bến bờ của
nền văn hóa và nếu như vậy thì dân tộc VN từ hơn một thế kỷ nay (
tính từ 1867 ) đã từ bỏ con thuyền nan Hán – Nôm cũ kỹ để bước lên con tàu chạy
động cơ lớn vượt đại dương.
Trong lĩnh vực văn hóa , nền tảng của thể chế bên trong , VN
ta như vậy có ưu thế rất lớn để THOÁT TRUNG .
Khi đã xây dựng được thể chế bên ngoài tiến bộ trên cơ sở thể
chế bên trong lành mạnh thì chúng ta sẽ tạo ra một môi trường thể chế có sức mạnh
nội lực to lớn. Đó là sức mạnh sáng tạo của hơn 90 triệu người dân yêu nước được
khuyến khích và động viên bởi bầu không
khí dân chủ, tự do và khoa học. Đó còn là nguồn vốn đầu tư kinh doanh và nhân
tài khắp bốn phương quy tụ về nơi mà
thiên hạ vẫn gọi là “ Đất lành, chim đậu”.
Trong cuốn sách gây tiếng vang “ Chiếc xe Lexus và cây Oliu
“ nhà báo Mỹ Thomas Friedman lần đầu tiên
đã đưa ra nhận định “thế giới ngày nay phẳng” . Đúng vậy , thế giới của
chúng ta ngày một phẳng do không còn nhiều
bức tường ngăn cản sự chuyển dịch dòng vốn và nhân lực . Tuy nhiên tôi xin thêm
một nhận xét : “ Thế giới ngày nay là một mặt phẳng nghiêng cho nên hiện tượng
nước chảy chỗ trũng diễn ra mạnh mẽ và nhanh hơn trước”.
Khi VN chúng ta dám đột phá trong cải cách thể chế thì chắc chắn vốn đầu tư và
nhân tài khắp nơi sẽ dồn về đây. Ngày nay các quốc gia đã qua thời cạnh tranh
nhau bằng sản lượng mà đã chuyển sang cạnh tranh bằng THỂ CHẾ . Quy luật mới
hình thành này có liên quan mật thiết tới đặc thù của nền kinh tế tri thức.
Cái cách mà TQ đang hung hăng khiêu khích và xâm lược lãnh
thổ của các quốc gia láng giềng đã cho thấy lãnh đạo của đất nước 1,3 tỷ dân
này vẫn chưa thoát ra khỏi lối tư duy Đại Hán đã rất lỗi thời mặc dù TQ đã soán
ngôi nền kinh tế thứ 2 thế giới của Nhật bản về sản lượng. Và như vậy TQ chưa
thể có môi trường thể chế lành mạnh chứ chưa nói tới mang tính cạnh tranh toàn
cầu để thu hút các quốc gia khác . Trong bối cảnh đó, một môi trường thể chế
dân chủ, tự do , thịnh vượng của Việt Nam sẽ làm nội bộ TQ phải nhìn lại chính
mình.
Chúng ta không nên và không thể để Thế giới nhìn VN và TQ là
những chính thể đồng dạng hay “ cá mè một
lứa”. VN chỉ có thể được thế giới ủng hộ thực lòng khi chúng ta có thể chế lành
mạnh .
Rõ ràng bài học “ lấy
yếu thắng mạnh, lấy ít địch nhiều, lấy chí nhân để thay cường bạo” của tổ tiên
để lại nếu được áp dụng trong thế kỷ XXI chính là vấn đề về THỂ CHẾ.
Nhân hòa hay yếu tố
lòng dân luôn có vị trí thường trực trong suốt chiều dài lịch sử với bao thăng
trầm. Chúng ta quen với lối nghĩ rằng dân ta yêu nước chống ngoại xâm mà đôi
khi vẫn quên rằng thời nhà Hồ , khi giặc Minh tràn sang dân đã quay lưng với
triều đình khiến đất nước rơi vào tay ngoại xâm với hơn 20 năm bi thương. Chúng
ta cũng quên rằng chỉ vài chục tên lính lê dương mà quân Pháp đã lấy cả vùng mấy
tỉnh Bắc Bộ bởi lẽ … “quân Pháp đi đến
đâu , thì nhân dân, nam cũng như nữ, già cũng như trẻ đều chạy theo đến đó,
níu lấy áo xin được quân Pháp che chở
cho khỏi bị bọn quan tham ô lại hà hiếp bóc lột “ ( Tâm lý người Việt nhìn từ nhiều góc độ. Trang 141. NXB Tp Hồ Chí Minh
.8/2000).
Và có nhiều nhặn gì đâu những cái tên Trần Ích Tắc, Lê Chiêu
Thống hay Hoàng Văn Hoan đã đủ cho ta thấy thời nào cũng có bọn sẵn sàng bán nước
cầu vinh hoặc quá hèn nhát trước cái thế trùng trùng binh mã của ngoại xâm
Phương Bắc.
Vì sao hiện có trên 90% các gói thầu những dự án quan trọng
đều do TQ nắm ?
Vì sao TQ thuê đất rừng đầu nguồn, mua ruộng của nông dân
trên cả 3 miền ,thuê mặt nước “nuôi thủy sản “ ngay sát đồn biên phòng Vũng Rô
và đi lại trên đất VN như vào trốn không người để đến khi bạo động ở Vũng Áng ,
Bình Dương mới lộ diện hàng chục ngàn
người TQ “ chui “ thì các cơ quan chức năng mới biết ?
Những bất cập hay “ câu chuyện Mỵ Châu” thời nay có thể viết
thành truyện 1001 đêm .
Và đó là điều rất có ảnh hưởng tới yếu tố nhân hòa.
Nhưng vượt lên trên tất cả sự nhu nhược, đớn hèn hay phản bội
của số ít trong cộng đồng , lòng yêu nước của người Việt Nam cuối cùng vẫn chiến
thắng.Phải chăng đó là mật mã của gen di truyền ?
Nếu quả thực tồn tại gen yêu nước thì một khi gặp điều kiện
môi trường thuận lợi nó sẽ phát triển vượt trội để tạo nên những đột biến . Phải
chăng với môi trường “ hòa nước sông chén rượu ngọt ngào”thời Trần Hưng Đạo mà sự đột biến đã khiến giặc Nguyên Mông phải
dừng bước trước một Việt nam bé nhỏ ?
Theo ngôn ngữ khoa học chính trị ngày nay thì môi trường tạo
ra những đột biến xã hội chính là THỂ CHẾ. Khi thể chế lành mạnh lòng dân sẽ
quy tụ quanh lãnh đạo , mọi quyền lợi hay tranh chấp nhỏ nhặt sẽ được dễ dàng bỏ
qua để chung sức chung lòng đạt mục tiêu lớn . Khi thể chế suy đồi, hà khắc thì
những gì đã xảy ra thời nhà Hồ và cuối triều Nguyễn là điều dễ hiểu…
Hy vọng rằng gen yêu nước của chúng ta vẫn luôn khỏe mạnh và
vượt trội để thoát ra khỏi cái bóng
Trung Hoa đè lên mọi mặt cuộc sống hôm nay .
Thăng long- Hà nội 4/6/2014
Phạm Gia Minh