Theo Văn Việt
Phạm Toàn ghi chép
Làm sao để thoát Trung? là chủ đề thảo luận chiều thứ sáu 5 tháng 7 năm 2014, tại 53 Nguyễn Du, theo lịch thường xuyên do Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh và Nhà xuất bản Tri thức cùng đỡ đầu tổ chức, với nội dung là những vấn đề đáng được chú ý của đất nước.
Chủ đề thoát Trung hình như hơi bị “nhạy cảm” – mà chủ đề nào ở đất nước này chẳng nhạy cảm! – nên giáo sư Chu Hảo đã cẩn thận “bao vây” nội dung và thái độ bằng lời trích dẫn câu nói “gây cảm hứng” (Chu Hảo) của ông Thủ tướng đã dũng cảm và mạnh bạo giữa Hội nghị quốc tế từ chối những chuyện hữu nghị viển vông, lại còn căn dặn thêm bà con ta bằng một lô-xếch-xông những đức tính đủ cho bà con lên thẳng thiên đường (phe nào cũng được, đã đến đó thì còn làm gì có phân chia giai cấp nữa).
Bài diễn giảng của tiến sĩ Giáp Văn Dương được chuẩn bị cẩn thận. Nghĩa là nó có lập luận tương đối chặt chẽ, lại được gửi trước cho bà con đọc. Dẫu sao, với ba câu hỏi (1) Thoát đi đâu, (2) Thoát cái gì, và (3) Thoát để làm gì, thì hình như câu hỏi đầu tiên chưa được diễn giả trả lời kỹ. Thoát đi đâu? Quo Vadis? Câu hỏi đó khó nhất. Song, đổi lại, hình như diễn giả đã “tự thỏa thuận ngầm” về cái Quo Vadis, nên các nguyên lý và giải pháp “thoát” được diễn giả chuẩn bị cả bằng trí tuệ minh mẫn và tình cảm chân thành. Cử tọa thấy đáng nhớ một số giải pháp mang tính nguyên lý, ngoài những điều lâu nay nhiều diễn đàn đã nói, như “xây dựng nhà nước pháp quyền”, như “tam quyền phân lập”, như xây dựng “Hội đoàn dân sự” … riêng người ghi chép cũng nhớ lõm bõm được mấy ý rất hay Phát triển thì mới thoát Trung được – Phải phát triển để bình ổn thay cho bình ổn để phát triển – Từng con người tìm đường làm hết sức mình với tư cách con người tự do, trách nhiệm… Những ý tưởng những lời lẽ và những dòng chữ của một ông giáo thời hiện đại.
Sau khi Giáp Văn Dương thuyết trình, mọi người được chút thì giờ hỏi ngắn, để dành thì giờ cho hai diễn giả tham luận. Người ghi chép nhớ được một câu hỏi ngắn và khá vui của luật sư Trần Vũ Hải: “Nếu tiến hành thực hiện những điều như diễn giả nêu ra, họ bắt cho thì sao?”. Cái ông luật sư thông minh và nghịch ngợm này thường vẫn chơi khó cho cả bạn lẫn bè và nhất là cho những đối thủ các cỡ… ai còn lạ!
Hai bản tham luận của nhà nghiên cứu độc lập Phạm Gia Minh, của giáo sư Trần Ngọc Vương dường như chưa lôi cuốn được cử tọa. Giọng đều đều của anh Phạm Gia Minh đọc tham luận gây ấn tượng hình như anh không muốn chú ý thuyết phục cử tọa. Giáo sư Trần Ngọc Vương thì hùng hồn hơn và có nhiều chi tiết thú vị về Minh Mạng và về xếp hạng nhất thế giới của Việt Nam tính theo mật độ đường bờ biển so với diện tích đất nước, nhưng cử tọa có cảm giác hình như anh muốn đổ tội cho việc không thoát Trung hoặc khó thoát Trung là do não trạng tồi tệ của người Việt mình. Một nhà nghiên cứu độc lập nữa, anh Đinh Hoàng Thắng, được đưa vào đội hình. Anh Thắng cũng chạy đua với giáo sư Vương về vẻ ngoài hùng biện, song cả ba bản tham luận sau báo cáo của Giáp Văn Dương chỉ cho thấy điều này: chủ đề Hội thảo thì cực kỳ quan trọng, nhưng việc chuẩn bị thì lại chưa kỹ. Có lẽ đó là lý do khiến cuộc thảo luận liền sau khi nghe các diễn giả chính bỗng trở nên náo nhiệt và hấp dẫn hơn… cho dù mỗi diễn giả chỉ có thời hạn ba phút và nội dung của từng diễn giả cũng chẳng được chuẩn bị kỹ hơn bao nhiêu.
Mở màn cho cuộc phát biểu thảo luận là bác Nguyễn Vi Khải, cựu chuyên viên trong Ban Cố vấn của Thủ tướng Phan Văn Khải (đã giải thể vào thời nội các Nguyễn Tấn Dũng). Anh Khải đã nói mà không cần đến micro, lại biết cách mở đầu câu chuyện, khiến bà con cử tọa khoái chí vỗ tay rầm rầm: “Tôi xin phát biểu với tư cách là người cách đây 73 năm đã sinh ra tại Thượng Hải”… Anh Khải nói đến việc cha mình bảo con phải về Việt Nam sống và làm việc… phải tự lực mà “thoát Trung” từ sáu bảy chục năm trước. Vì sao? Anh Khải tổng kết một điều cơ bản: Trung Quốc đầy rẫy những bí ẩn của một quốc gia đang thực sự thay đổi vô cùng ghê gớm. Vì thế, theo anh Khải, những cuộc thảo luận về thoát Trung không thể dừng lại nửa chừng, mà cần tiếp tục với chất lượng cao hơn nữa.
Tiếp theo Nguyễn Vi Khải, anh Nguyễn Quang A nói đến việc thoát hoàn cảnh đất nước nằm trong tay một nền chuyên chính theo lối toàn trị. Nguyễn Quang A nhấn mạnh: “Tôi không nói đến Đảng Cộng sản, tôi nói đến cách cai trị theo lối toàn trị, bởi vì đòi thay thế một chính quyền toàn trị này và thay bằng một chính quyền khác cũng toàn trị, thì chẳng có ý nghĩa gì”… Anh hóm hỉnh gợi ý chuyển địa điểm thảo luận chuyện thoát Trung – lát nữa bà con ta xem ảnh và sẽ đoán ra chuyện gì.
Luật sư Trần Vũ Hải lại đứng lên nói. Anh Hải nói về sự liên minh với Hoa Kỳ, với Nhật Bản và Ấn Độ để thoát Trung. Sự lập luận chặt chẽ của vị luật sư có tài liền bị một bạn trẻ (Huyền Trang, sinh viên năm thứ 3 Khoa Lịch sử, xem khẩu khí thì nghĩ rằng có lẽ là sinh viên Đại học Quốc gia, không phải của Đại học Sư phạm, phải không nhỉ, cô Nguyễn Thị Bình, cô Nhã Thuyên?) – bạn Huyền Trang lo lắng rằng “không có bạn nào là vĩnh viễn, cũng chẳng có kẻ thù nào là không thể thành bạn, không lẽ đất nước mình muốn thoát Trung lại chỉ có giải pháp là thay đổi liên minh thôi hay sao?”.
Cuộc thảo luận còn được tiếp nối bằng mấy diễn giả khác nữa. Anh Trần Định (báo ảnh, đã về hưu – tôi ngồi xa, mắt ngọp ngoẹp, chẳng biết có đúng là anh Định không) xúc động nói về ngư dân bị đánh đập, cướp bóc, tính mạng bị đe dọa… Một giáo sư (tôi quên tên) đứng lên chém gió và được giáo sư Chu Hảo nhắc nhở khéo về thời lượng được phép… và tiếp đó là giáo sư Phạm Khiêm Ích phân tích về lời nói đầu của một bản Hiến pháp ra đời sau khi đã dạy lại cho Đặng Tiểu Bình bài học… song hiến pháp đó lại quyết định và chính thức hóa cho nền chuyên chính vô sản… Một giáo sư vừa nho nhã lại vừa đanh thép dẫn ra những sự kiện cứ như là khách quan đã khiến cử tọa thấy vui vui – một niềm vui buồn bã, nhất là khi các cứ liệu lại liên quan chặt chẽ vô cùng với chuyện làm cách gì thoát Trung.
Làm cách gì thoát Trung? Đó là câu hỏi và cũng là hướng kết thúc cuộc Hội thảo hết sức thú vị – mọi người cùng nghĩ đến những giải pháp khoa học, có tính toán chu đáo, có tính khả thi, liên quan đến từng người trong từng ngành hoạt động, và đó chính là một định hướng thoát Trung.
* * *
Dưới đây là vài hình ảnh cuộc Hội thảo… Đông vui ra phết! Nhiều người ngồi bệt, nhiều người đứng. Nét mặt vô cùng chăm chú, hoàn toàn không có thế lực thù địch nào giật dây hết.
Chu Hảo, Phạm Gia Minh, Giáp Văn Dương, Trần Ngọc Vương
Tái bút – Tan cuộc Hội thảo, có người hỏi mình sao hôm nay không phát biểu. Mình nói: “Thế hệ tôi thoát Trung từ lâu rồi, và vì thoát Trung mà nhiều lần sầy vẩy đó. Khi nào rảnh sẽ kể. Bây giờ bận lắm…”.