Vì sao có các nước giàu và nghèo và tại sao trong
một quốc gia lại có người nghèo và người giàu?
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin chào
ông Nguyễn-Xuân Nghĩa, chuyên gia kinh tế làm tư vấn cho đài từ năm 1997 tới
nay. Thưa ông, trong chương trình kỳ trước, ông nói đến sự kiện một giáo sư
kinh tế thuộc Đại học Bắc Kinh đã nêu vấn đề về “mô thức Trung Quốc” khi giáo
sư Chu Hảo tại Việt Nam lại bị đảng Cộng sản kỷ luật vì quảng bá những kiến
thức mà chế độ không chấp nhận. Vì vậy, kỳ này, Nguyên Lam xin mở rộng đề tài
và hỏi ông vì sao có quốc gia phát triển và trở thành thịnh vượng trong khi có
nước vẫn còn nghèo, và tại sao trong một nước lại có một thiểu số giàu có mà đa
số người dân vẫn lầm than?
Nguồn gốc của nạn bất công
Nạn bất công khởi đầu từ bất công về kiến thức và học thuật.
-Nguyễn XuânNghĩa
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Câu hỏi đó thật ra cũng
là vấn đề cơ bản của bộ môn kinh tế chính trị học và kỳ này, chúng ta sẽ cố
gắng trình bày được vài ý chính là vì sao có khác biệt về trình độ thịnh vượng
giữa các quốc gia hay các thành phần xã hội trong một quốc gia.
- Trước hết, tôi kính trọng ông Chu Hảo khi là Giám
đốc kiêm Tổng biên tập Nhà Xuất bản Tri thức vì đã cho phiên dịch sang Việt ngữ
nhiều cuốn sách cơ bản của kiến thức nhân loại. Về chuyện này, tôi nhớ đến một
công trình nghiên cứu của Liên Hiệp Quốc từ đã lâu, theo đó, hơn hai chục nước
Á Rập Hồi Giáo có mấy trăm triệu dân - xưa kia từng có nền văn hóa chói lọi
trước Âu Châu rất xa – sau này lại dị ứng với kiến thức mới và tụt hậu. Cụ thể
là họ cho dịch quá ít sách ngoại quốc, bình quân thì chỉ dịch một cuốn cho một
triệu dân. Nếu so với dân số của Tây Ban Nha, không hẳn là giàu nhất Âu Châu,
thì một năm xứ này dịch sách ngoại quốc bằng khối Á Rập dịch trong ngàn năm!
Bên trong khối Á Rập đó, một thiểu số biết ngoại ngữ thì khỏi cần đọc bản dịch,
chứ đại đa cố còn lại thì sao? Vì vậy, thiểu số am hiểu của họ mới ngự trị trên
đa số còn lại, nạn bất công khởi đầu từ bất công về kiến thức và học thuật.
Các yếu tố để một quốc gia thịnh vượng
Nguyên Lam: Ông nêu một vấn đề có thể làm
thính giả của chúng ta giật mình. Không biết thì phải học và học nước
ngoài qua sách dịch thì dịch thuật cũng có đóng góp cho học thuật của quốc gia.
Như vậy, phải chăng hạn chế dịch thuật cũng có thể là thu hẹp học thuật, thưa
ông?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Đấy là vấn đề mà không là
duy nhất, chúng ta sẽ xét sau.
- Về thời sự và nhìn qua Bắc Kinh thì ta thất kinh
vì trường hợp của giáo sư Trương Duy Nghinh. Sinh năm 1959, ông ta học ở
trong nước rồi được ra ngoài du học và hoàn tất bằng tiến sĩ kinh tế tại Đại
học Oxford vào năm 1994 dưới sự hướng dẫn của một giáo sư được giải Nobel Kinh
tế năm 1996. Về nước, giáo sư Trương Duy Nghinh này lập ra một Trung tâm Nghiên
cứu Kinh tế trong Đại học Bắc Kinh và có cả trăm công trình biên khảo bằng Hoa
ngữ lẫn Anh ngữ có nội dung đề cao quy luật tự do kinh tế đến độ được coi là
truyền nhân của Giáo sư Friedrich Hayek, người cổ xúy cho quyền tự do cá nhân,
ngược với chế độ tập trung quản lý của nhà nước phát xít lẫn cộng sản. Thế mà
Bắc Kinh không trừng phạt giáo sư đó nhưng ông Chu Hảo lại bị kỷ luật vì Nhà
Xuất bản Tri thức đã dịch loại sách chế độ gọi là “sai trái”, trong đó có cuốn
cơ bản của Hayek xuất bản từ năm 1994, là “Đường Về Nô Lệ”. Nói vắn tắt thì
trong cuộc tranh luận về học thuật, Việt Nam lại thua Trung Quốc nữa, và đấy là
chuyện đáng lo!
 |
| Giáo sư Chu Hảo. |
Nguyên Lam: Ông vừa nói về học thuật và bảo
đấy không là vấn đề duy nhất. Nguyên Lam xin đề nghị ông khai triển từng bước
cho thính giả của chúng ta…
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi cho rằng sự thịnh
vượng hay giàu có của một tập thể hay cộng đồng dân tộc tùy thuộc trước tiên
vào địa dư hình thể, thí dụ như thổ ngơi hay sông ngòi tiêu tưới và lưu thông.
Chẳng hạn như lưu vực sông Dương Tử của Trung Quốc và các bến cảng đã góp phần
hình thành một nền văn hóa tiên tiến. Bên kia đại dương, Nhật Bản không có lợi
thế thiên nhiên ấy vì là quần đảo bị chia cắt bởi vực sâu với những con sông
rất ngắn đổ ngay ra biển. Vì vậy, so với Trung Quốc thì Nhật Bản nghèo nàn và
lạc hậu hơn trong nhiều ngàn năm, tới giữa thế kỷ 19 thì nước Nhật lại học kiến
thức mới từ Âu Châu và Hoa Kỳ và trở thành cường quốc đã khuất phục Trung Quốc.
- Chính là vì không có ưu thế thiên nhiên nhưng có
ý thức sinh tồn rất cao, Nhật Bản học văn hóa Trung Hoa một cách chọn lọc chứ
không “tự Hán hóa”, sau đó họ thuần thục kỹ thuật Tây phương để đuổi kịp Tây
phương và vượt Trung Quốc.
Nguyên Lam: Như vậy, phải chăng yếu tố thịnh
vượng của các nước cũng tùy thuộc vào nền văn hóa, thưa ông?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Một cách lãng mạn thì
thời Trung Cổ, văn hóa Nhật với tinh thần “võ sĩ đạo” đầy dũng khí mà khắc khổ
cũng hơi giống tinh thần “an bần lạc đạo” của văn hóa Trung Hoa. Nhưng Nhật Bản
có thay đổi, Trung Quốc thì không. Khi dám thay đổi thì người ta tìm ra chân lý
và kỹ thuật khác để khắc phục các nhược điểm của thiên nhiên. Canh nông của
Nhật là một điển hình ban đầu, công nghiệp của họ là chuyện về sau.
- Trung Quốc ngày nay cứ oán các nước đã xâm lăng
và chinh phục họ mà không tự hỏi vì sao họ bị các dị tộc Liêu, Kim, Mông, Mãn
mà họ khinh miệt khuất phục nhiều lần trong lịch sử, từ thời Đại Tống cho tới
Đại Thanh? Sau đó, chính là sự lụn bại của họ vào thời Mãn Thanh mới khiến liệt
cường sâu xé. Yếu tố văn hóa có chi phối cách họ nhìn về học thuật của thiên
hạ. Mặc cảm tự tôn về văn hóa lại vừa tự ti về kỹ thuật là vấn đề của Trung
Quốc trong ngàn năm qua là một tâm lý nghèo nàn. Người Nhật không bị mặc cảm đó
nên trở thành giàu có hơn.
Nguyên Lam: Bước qua thời hiện đại và ngày nay
thì ông thấy là người ta nên tiếp thu những kinh nghiệm gì khác của các nước?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Nửa thế kỷ trước, khi
chúng tôi còn đi học tại Âu Châu thì học thuyết của kinh tế gia John Maynard
Keynes được giới ưu tú coi là “chân lý kinh tế”, chỉ có thể bị chế độ tập trung
quản lý bằng kế hoạch của Liên Xô đào thải mà thôi! Nghĩ lại cũng thấy buồn
cười về kiến thức lạc hậu. Nhưng chính là nhà kinh tế kiêm triết gia Friedrich
Hayek đã chỉ ra hướng khác, rồi các học thuyết khoa học hơn sau đấy càng cho
thấy là chúng ta phải thường xuyên cập nhật và phổ biến kiến thức về kinh tế,
xã hội và văn hóa để người dân có quyền tự do chọn lựa.
Kiến thức là yếu tố thăng tiến cho mọi quốc gia và nạn độc quyền chân lý
của một chế độ độc tài là sự bần cùng về tư tưởng và nghèo nàn về kinh tế.
-Nguyễn Xuân Nghĩa
- Bây giờ khi thấy lý luận của Hayek từ hơn 70 năm
trước, vốn đã được các trí thức của nước ta phiên dịch, mà lại bị cấm đoán thì
tôi phải nghĩ đến sự tụt hậu về kiến thức và chính trị. Dưới bóng rợp của Bắc
Kinh mà tụt hậu như vậy thì có lẽ chế độ muốn diệt trí thức để tự sát tập thể,
chứ đừng nói gì đến thịnh vượng, trừ phi cho một thiểu số có quyền nên dễ có
tiền!
Khai thông dân trí
Nguyên Lam: Ông vừa nói đến việc cập nhật và
phổ biến kiến thức về nhiều mặt để người dân có quyền tự do chọn lựa. Ông có
thấy rằng điều đó là khó chăng? Nguyên Lam nêu câu hỏi này vì nghĩ đến trình độ
dân trí.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thật ra chúng ta mới chỉ
nói đến khác biệt về thịnh vượng giữa các nước chứ chưa nói đến giữa các thành
phần xã hội trong cùng một nước. Khác biệt nội bộ ấy là một vấn đề mà dân trí
có thể giải thích được phần nào, và việc phổ biến kiến thức cũng là một giải
pháp. Nói vắn tắt thì ta hiểu được hai quy luật, thứ nhất về kinh tế thì xây dễ
hơn xóa và về văn hóa thì chính sách ngu dân dễ tiến hành hơn việc khai thông
dân trí, cho nên bất công xã hội càng dễ xảy ra trong một chế độ độc tài.
- Nhìn trong dài hạn về thời gian và mở ra không
gian cho mọi quốc gia, tôi trộm nghĩ rằng nền văn hóa nào mà phát huy pháp
quyền bình đẳng cho mọi người dân hơn là những quyết định tiện thiện của giới
cầm quyền thì sẽ dễ phát triển kinh tế và đem lại thịnh vượng. Thứ hai, cũng
thuộc lĩnh vực văn hóa mà lại cực kỳ quan trọng cho kinh tế là khi sự lương
thiện được đề cao như một giá trị tinh thần và được áp dụng trong thực tế của
đời sống thì quốc gia và xã hội càng dễ phát triển. Các quốc gia bị nạn tham
nhũng đục khoét thường không có sự thịnh vượng mà chỉ có nạn bất công xã hội.
Khi pháp quyền được phát huy và sự lương thiện là chân lý phổ cập thì quốc gia
dễ có phú cường và người dân dễ được hạnh phúc.
Nguyên Lam: Nhìn trên tổng thể thì ông kết
luận thế nào về sự thịnh vượng của các quốc gia và của người dân trong một quốc
gia?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Kiến thức là yếu tố thăng
tiến cho mọi quốc gia và nạn độc quyền chân lý của một chế độ độc tài là sự bần
cùng về tư tưởng và nghèo nàn về kinh tế. Địa dư hình thể hay điều kiện thiên
nhiên có thể đưa tới hoàn cảnh bất lợi hay thuận tiện, nhưng kiến thức có thể
khắc phục được những bất lợi và khuếch trương sự ưu đãi của thiên nhiên nếu
chúng ta hiểu rằng kiến thức đó làm giàu cho một loại vốn liếng hay tư bản quan
trọng nhất của xã hội, là con người.
- Con người ta mới làm thay đổi thiên nhiên và tìm
ra giải pháp sản xuất có lợi nhất. Con người ta mới hàn gắn nổi sự tàn phá của
chiến tranh để tái thiết xứ sở. Mọi loại kỹ thuật đều có thể bị vượt qua, mọi
thứ đất đai bị xoi mòn, và máy móc bị hư hao, chứ con người ta vẫn là loại tư
bản có khả năng canh tân và cải tiến liên tục. Tất cả tùy thuộc vào một yếu tố,
là con người đó có khả năng học hỏi và có quyền phát huy hay không mà thôi.
Nguồn: Theo RFA