 |
| Phạm Quốc Thái đang chạy Grab. |
Tờ Thanh Niên vừa nhỏ thêm
một… giọt sầu vào bể sầu: Phạm Quốc Thái, 26 tuổi, cựu sinh viên từng theo học
chương trình “Kỹ sư tài năng” thuộc Khoa Kỹ thuật xây dựng của Đại học Bách
khoa TP.HCM, từng là một trong sáu người được Intel – một tập đoàn công nghệ
của Mỹ - chọn trao học bổng, trị giá 65.000 Mỹ kim để theo học chương trình đào
tạo Thạc sĩ tại Đại học Arizona, đang vừa làm việc cho Ban Quản lý An toàn thực
phẩm (BQL ATTP) của TP.HCM, vừa chạy xe ôm nhưng không đủ… sống (1).
Trước đây, sau khi tốt nghiệp
đại học, Thái từng được một doanh nghiệp Mỹ đầu tư vào Việt Nam tuyển dụng,
lương 12 triệu đồng/tháng. Vì muốn tiến xa hơn, Thái nộp hồ sơ xin học bổng và
được cả chính phủ Ý lẫn Intel cùng chọn để trao học bổng. Thái bỏ học bổng do
chính phủ Ý cấp để đi theo chương trình mà Intel vạch ra: Hỗ trợ chính quyền
TP.HCM thực hiện “Chương trình Đô thị thông minh” bằng cách chọn trao sáu học
bổng – đài thọ cho sáu người mà Intel tin là sau khi hoàn tất chương trình tu
nghiệp, cả sáu sẽ giúp chính quyền TP.HCM triển khai thành công “Chương trình
Đô thị thông minh”.
Tốt nghiệp, Thái quay về Việt
Nam, trình diện chính quyền TP.HCM và được phân công về BQL ATTP. Nơi này giao
cho Thái “nhập liệu”. “Nhập liệu” – tên gọi loại việc vốn xa lạ với nhiều người
– chỉ là chuyển dữ liệu từ giấy tờ vào máy tính, còn nói theo kiểu bình dân,
“nhập liệu” là… đánh máy vi tính. Thái đã làm công việc “nhập liệu” hơn nửa
năm. Thu nhập một tháng tròm trèm… 2,8 triệu đồng, thua cả phụ hồ! Bởi không
thể bỏ việc vì đã cam kết sẽ phục vụ chính quyền TP.HCM ít nhất ba năm, để
không chết đói, không thành vô gia cư vì không trả được tiền thuê nhà, buổi
tối, Thái chạy… xe ôm.
Vào lúc này, công việc duy
nhất mà Thái làm, có liên quan đến chuyên môn mà nhờ vậy, được thiên hạ tuyển
chọn, cấp học bổng là tham dự một chương trình do một tổ chức ngoại quốc tài
trợ, cứ vào cuối tuần, Thái theo xe buýt đến Tây Ninh, truyền bá kiến thức khoa
học cho dân chúng vùng sâu, vùng xa! Thái không phải là trường hợp cá biệt. Cậu
chỉ là một ví dụ. Trong kế hoạch trợ giúp TP.HCM thực hiện “Chương trình Đô thị
thông minh”, Intel đã chi khoảng 400.000 Mỹ kim để đào tạo sáu thạc sĩ các
chuyên ngành: Công nghệ thông tin, Vật liệu xây dựng, Giao thông Vận tải, Môi
trường,… Khi quay về, chỉ có 2/6 may mắn được sắp đặt vào những vị trí đúng
chuyên môn!
***
Tờ Thanh Niên xem trường hợp
của Phạm Quốc Thái là một bằng chứng về chuyện lãng phí nhân tài. Với kẻ viết
bài này, nhìn như thế chưa đúng bản chất của vấn đề.
Trong mười năm vừa qua, tình
trạng cử nhân, thạc sĩ tại Việt Nam thất nghiệp, phải làm những công việc trái
với chuyên môn càng ngày càng trầm trọng. Một số “chuyên gia” và hệ thống
truyền thông Việt Nam giải thích, tình trạng có học vấn cao nhưng thất nghiệp
là do… cha mẹ đương sự và chính đương sự… lệch lạc về mặt nhận thức, sính bằng
cấp, chỉ thích làm “thầy” chứ không không muốn làm “thợ” và do… hệ thống,
chương trình đào tạo lạc hậu, không bắt kịp chuyển động của thị trường lao động
(2). Thậm chí một số “chuyên gia” và cơ quan truyền thông còn lên án những cá
nhân thuộc nhóm có học vấn cao đang thất nghiệp là thiếu cố gắng tự đào tạo, tự
thích nghi…
Với kẻ viết bài này, lối giải
thích và lập luận theo hướng đã kể là một kiểu ngụy biện thiển cận và tàn nhẫn
để che đậy lõi của vấn nạn.
Thời nào và ở đâu, người ta
cũng tin học vấn và cố gắng vươn lên không ngưng nghỉ là con đường tốt nhất
giúp cá nhân thành đạt. Ở Việt Nam cũng thế, nếu có khác thì khác biệt chỉ nằm
ở chỗ cả phụ huynh lẫn học sinh phải đổ nhiều mồ hôi, nước mắt hơn để con cái
có thể đi xa hơn, vững vàng hơn trên con đường mở mang học vấn.
Nhiều triệu người Việt thuộc
nhiều thế hệ đã đi hết con đường mở mang học vấn trải bằng mồ hôi, nước mắt,
sức lực của cha mẹ ít nhất cũng hai thập niên. Cha mẹ càng nghèo, con đường mở
mang học vấn của con cái càng đẫm mồ hôi, nước mắt.
Bao nhiêu mồ hôi, nước mắt,
sức lực đã trở thành vô dụng khi hàng trăm ngàn cá nhân có học vấn cao thất
nghiệp? Chẳng có ai thèm thống kê nhưng con số đó chắc chắn rất lớn. Khi nỗ lực
học hành, vươn lên bằng học vấn không còn là lối để thay đổi số phận, để lập
thân, chẳng phải chỉ có hàng trăm ngàn cá nhân đã và đang thất nghiệp bế tắc mà
còn có thêm nhiều trăm ngàn phụ huynh tuyệt vọng vì đã vắt kiệt mồ hôi, nỗ lực
hết mức nhưng vẫn không thể thấy gì khác hơn sự vô vọng về tương lai con cái.
Tại sao càng ngày càng nhiều cá nhân thuộc nhóm có học vấn cao thất nghiệp hoặc
phải làm những công việc trái với chuyên môn, với mơ ước?
Thất nghiệp là hệ quả có tính
tất nhiên của suy thoái, sản xuất - kinh doanh lụn bại. Suy thoái là con đẻ của
chính sách, phương thức điều hành – quản lý kinh tế, xã hội tồi tệ, phạm hết
sai lầm này đến sai lầm khác. Làm sao Việt Nam có thể thoát khỏi suy thoái khi
việc lựa chọn viên chức cho hệ thống chính trị, hệ thống công quyền các cấp phụ
thuộc vào “quy hoạch”, “qui trình” mà xét về bản chất chỉ nhằm hỗ trợ cha con,
dâu rể, vợ chồng, anh em, thân bằng quyến thuộc, huynh đệ cùng băng nhóm tiếp
tục nắm giữ quyền lực?
Tại sao Thành ủy TP.HCM dành
rất nhiều thời gian để sắp đặt công việc cho ông Đoàn Ngọc Hải, Phó Chủ tịch
quận 1 (3) nhưng lại không bận tâm đến những trường hợp như Phạm Quốc Thái dù
cả hai cùng là đảng viên, sự khác biệt nếu có, chỉ nằm ở chỗ Thái học rất giỏi
nên được vận động vào đảng?
Tại sao chính quyền thành phố
Cần Thơ lại dụng công sắp đặt, thuyết phục ông Nguyễn Thành Nhơn, Bí thư Đảng
ủy, Phó Giám đốc Sở Tư pháp Hậu Giang chuyển công tác về Hội Chữ thập đỏ tỉnh
Hậu Giang để giới thiệu bầu làm Phó Chủ tịch hội này dù ông Nhơn không ưng và
rõ ràng là cả kiến thức và kỹ năng của ông Nhơn không phù hợp với công việc mà
chính quyền thành phố Cần Thơ muốn dành cho ông (4)? Khi hệ thống chính trị, hệ
thống công quyền tham gia tính toán, sắp đặt nhân sự theo kiểu bất cận nhân
tình cho cả những cá nhân như ông Nhơn, những tổ chức vốn đề cao yếu tố thiện
nguyện, nhân đạo như Hội Chữ thập đỏ thì xứ sở này còn chỗ nào cho những người
thật sự tâm huyết và có khả năng?
Toàn đảng đang hối hả quy
hoạch nhân sự lãnh đạo hệ thống chính trị, hệ thống công quyền từ địa phương
đến trung ương tại Việt Nam cho nhiệm kỳ 2021 – 2026. Hồi thượng tuần tháng
này, kẻ viết bài này từng đề nghị, muốn biết việc lựa chọn, sắp đặt nhân sự
lãnh đạo từ địa phương đến trung ương có chặt chẽ, khách quan trong việc lựa
chọn cán bộ, có nâng được chất lượng nhân sự lên cao hơn, có sàng lọc, loại bỏ
được những người bất xứng, có thể xem như bằng chứng về sự thận trọng, bài bản
hay không thì cứ ngắm nghía, ngẫm nghĩ kỹ về hai scandal Đoàn Ngọc Hải và
Nguyễn Thành Nhơn. Giờ xin đề nghị thêm: Hãy tham khảo trường hợp Phạm Quốc
Thái!
Khi hết thế hệ này đến thế hệ khác vẫn chỉ “cui cút
làm ăn, toan lo nghèo khó”, xem “qui hoạch”, “qui trình” tuyển dụng, bổ nhiệm
viên chức như một thứ quyền “mặc định” của đảng, bất kể thế nào cũng “đời đời
ơn đảng” thì chắc chắn các bi kịch sẽ còn hoài và trầm trọng hơn.
Trân Văn