Lê Minh Nguyên
Hôm Thứ Sáu 2/4 bộ trưởng ngoại giao Phi, ông Teodore Locsin, gặp đồng nhiệm TQ Vương Nghị ở Bắc Kinh để thuyết phục Bắc Kinh rút hơn 200 tàu ra khỏi khu vực Đá Ba Đầu.
Trong khi đó, TQ theo chiến lược gặm nhấm, các tàu này là khởi đầu của việc xác lập sự hiện diện liên tục của dân quân biển TQ, dẫn đến việc chiếm hữu lâu dài.
Trong địa ốc, sự chiếm ngang (adverse possession) hay còn gọi là quyền của người chiếm đất (squatter’s right) là một nguyên tắc pháp lý, theo đó một người không có quyền sở hữu hợp pháp một tài sản nào đó không thuộc của mình, thường là bất động sản, sẽ được quyền sở hữu hợp pháp nó, dựa trên việc sở hữu hoặc chiếm giữ liên tục tài sản này NẾU chủ hợp pháp không chính thức phản đối trong một khoảng thời gian nhất định được ghi trong luật.
Việc Phi mạnh mẽ lên tiếng phản đối làm cho việc TQ muốn chiếm ngang này không có hiệu lực pháp lý dù là chiếm giữ liên tục. Nhưng nếu Việt Nam không mạnh mẽ lên tiếng phản đối thì sau này VN bị mất quyền pháp lý.
Đá Ba Đầu nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Phi. TQ đã làm tương tự với Đá Vành Khăn vào năm 1995 và Scarborough năm 2012.
Theo một vị giáo sư của Đại Học Luật Phi, TQ muốn vụ này được giải quyết nhanh chóng để không tổn hại đến hình ảnh mà TQ muốn chứng tỏ, đó là hình ảnh một đối tác đáng tin cậy và hữu ích trong khu vực. TQ muốn Phi bảo đảm là vấn đề sẽ được giải quyết càng nhanh chóng và càng êm thắm càng tốt, tức nhượng bộ TQ, đừng dựa vào Mỹ mà cương cứng với TQ. Bù lại, TQ sẽ giúp vaccine Covid-19, mua hàng... Cho nên việc ông Locsin muốn TQ rút tàu đi khó mà xảy ra.
Đá Ba Đầu nằm trong cụm Sinh Tồn (Union Banks) và TQ muốn chiếm cả cụm này. Sau chuyến bay tuần tra của quân đội Phi ngày 30/3 để giám sát các tàu TQ, hôm 1/4 họ cho biết TQ đã xây thêm những cấu trúc nhân tạo trái phép trên cụm Sinh Tồn gần Đá Ba Đầu. Cũng trong đợt tuần tra này, Phi phát hiện 4 tàu hải quân TQ neo đậu tại Đá Vành Khăn, mà 3 trong số 4 tàu này là tàu tên lửa tấn công nhanh Type 022. Các chỉ dấu này cho thấy TQ đang tiên lễ hậu binh với Phi.
Trước khi lên đường đi Bắc Kinh, ông Locsin đã cảnh báo về khả năng TQ bắn rơi máy bay Phi trong khu vực Đá Ba Đầu và theo ông, trong trường hợp đó, "Thế chiến thứ 3 sẽ xảy ra hoặc là uy tín của Mỹ sẽ tiêu tan". Điều này cho thấy Phi đang dựa vào sự bảo vệ của Mỹ để cứng rắn với TQ. Quân đội và các nhà ngoại giao Phi giờ đây công khai tố cáo các hoạt động của TQ ở Biển Đông, sau nhiều năm không lên tiếng chỉ trích.
Trong cuộc điện đàm hôm thứ Tư 31/3 giữa cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan và đồng nhiệm Phi Esperon về diễn biến mới nhất ở Biển Đông, hai bên đã cam kết sẽ tiếp tục "phối hợp chặt chẽ" và Mỹ tái khẳng định hiệp ước phòng thủ chung giữa hai quốc gia “sẽ được áp dụng" trong trường hợp Phi bị tấn công vũ trang ở Biển Đông.
Phi hiện trong tình thế khó xử: hành động kiên quyết chống lại đoàn tàu TQ thì có nguy cơ làm bùng nổ xung đột, nhưng nếu không hành động thì có nguy cơ dân Phi phẫn nộ và cụm Sinh Tồn sẽ vào tay TQ.
Xem ra xung đột vũ trang trên biển giữa TQ và
Phi rất là khó tránh. Mỹ không thể nhất hoá tam (Vành Khăn, Scarborough, cụm
Sinh Tồn) nhượng bộ TQ mãi để không còn ai tin.