Lương Bằng
Đạm Ninh Bình, xơ sợi Đình Vũ, gang thép Thái Nguyên,
ethanol Phú Thọ, Dung Quất… là những dẫn chứng đau lòng về các dự án nghìn tỷ. Có dự án
'chết' khi đi vào vận hành không lâu, có dự án chưa thành hình đã dừng vô thời
hạn... tất cả để lại đống tiền tỷ gỉ sét, cho nắng mưa tàn phá.
Trong suốt năm 2015 và những tháng đầu năm 2016, hàng
loạt dự án ngàn tỷ như: Nhà máy Xơ sợi Đình Vũ - Hải Phòng của Tập đoàn Dầu Khí
(PVTex), gang thép Thái Nguyên và các dự án ethanol từ Bắc tới Nam... được được
điểm danh với tình trạng chung là thua lỗ nặng và đang chờ giải cứu.
 |
| Nhà máy sơ sợi Đình Vũ, một trong những công trình ngàn tỷ "đắp chiếu" |
Nhờ lại những ngày đầu khởi động, các dự án đều có
những báo cáo nghiên cứu khả thi với nhiều số liệu chứng minh hiệu quả, cần
phải xây dựng và cam kết về những thành quả lớn... nhưng đến nay thực tế vận
hành đều cho thấy những tính toán đó là “phi thực tế” khiến phát sinh khoản chi
phí đầu tư chênh lệch rất lớn so với tính toán, thua lỗ kéo dài và dừng hoạt
động
Cụ thể, Dự án Xơ sợi Đình Vũ 7.000 tỷ của Tập đoàn Dầu
khí Việt Nam, chi phí điện cả năm theo báo cáo nghiên cứu khả thi chỉ tốn
khoảng 4,69 triệu USD, nhưng thực tế lên tới 12 triệu USD; chi phí hóa chất,
phụ liệu khác theo tính toán chỉ 500.000 USD song thực tế lên tới 11 triệu USD.
Các chi phí của PVTex như: khí đốt, chi phí nhân công đều tăng 1,5 - 3 lần.
Hơn thế, dự kiến nhà máy khi hoàn thành chỉ cần khoảng
500 nhân viên, song thực tế đang phải thuê tới 1.000 nhân viên vận hành nhà
máy.
Với thực tế đó nên theo tính toán ban đầu cho rằng nhà
máy có khả năng thu hồi vốn trong 8 năm 8 tháng, nhưng khi tính toán lại phải
mất tới 22 năm 10 tháng mới thu hồi được vốn, chênh lệch tới 14 năm 2 tháng.
Hệ quả là, sản phẩm làm ra không bán được, giá thành
cao. Điều gì đến cũng phải đến. Tổng lỗ của PVTex tính tới ngày 31/3/2015 đã
lên tới 1.732 tỉ đồng, lâm cảnh “chết lâm sàng”.
Còn dự án Đạm Ninh Bình vốn 12.000 tỷ, lỗ 2.700 tỷ.
Sau nhiều năm vận hành vẫn chưa thể hoàn thiện vì còn vướng mắc với nhà thầu
Trung Quốc. Và để cứu dự án, Tập đoàn Hóa Chất đã phải cầu cứu lên chính phủ.
Còn Dự án Gang thép Thái Nguyên với số vốn ban đầu
là 3.800 tỷ, sau hai lần dang dở đã tăng lên hơn 8.000 tỷ nhưng 10 năm qua không
thể hoàn thành. Không còn cách nào, dự án lại xin được giải cứu trong khi hàng
ngàn tỷ đồng thiết bị đang ngày một hoen gỉ và hoang tàn.
Theo chuyên gia kinh tế TS Bùi Kiến Thành cho rằng: Đó
là những dự án không có giá trị về kinh tế. Trước đây thời bao cấp, chỉ cần có
sản phẩm là có thị trường tiêu thụ. Thế nhưng bây giờ đã khác, khi một nhà máy
mà sản phẩm làm ra không đáp ứng được yêu cầu của thị trường thì không thể tiêu
thụ được. Không cạnh tranh nổi thì phải chết thôi.
“Không chỉ đạm Ninh Bình mà những dự án không hội tụ
đủ những điều kiện cho một doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường chỉ đi đến
chỗ phá sản thôi, không có lối ra”, ông Bùi Kiến Thành nhấn mạnh.
Chỉ tính riêng 3 dự án là Đạm Ninh Bình, xơ sợi Đình
Vũ, gang thép Thái Nguyên, số vốn đầu tư không hiệu quả đã lên đến 27 nghìn tỷ
đồng. Chục nghìn tỷ nằm phơi mưa gió trong khi ngân sách từng ngày vẫn trong
tình trạng “giật gấu vá vai”, lo chỗ nọ, bù chỗ kia để cân bằng được các khoản
chi tiêu thường xuyên. Còn chi đầu tư phát triển đang phải dựa phần lớn vào
nguồn vốn vay. Đó là một thực tế đầy xót xa.
 |
| Dự án mở rộng giai đoạn 2 nhà máy Gang thép Thái Nguyên "đắp chiếu" chờ nhà thầu Trung Quốc |
Hàng loạt dự án hạ tầng lớn, tạo động lực cho phát
triển kinh tế như như cầu Nhật Tân, cảng hàng không T2 Nội Bài, đường cao tốc
Hà Nội – Lào Cai, Hà Nội - Hải Phòng… đều được hoàn thiện từ những nguồn vốn
vay.
27 nghìn tỷ của 3 dự án kể trên nếu dành cho dự án
đường cao tốc Hà Nội – Lào Cai dài 245 km thì cũng gần đủ, thay vì phải đi vay hàng
tỷ đô la từ các nhà tài trợ nước ngoài. Và số tiền đó có lẽ đủ để xây dựng cả
ngàn trường học khang trang vốn đang rất thiếu ngay cả ở thành thị, chưa nói
đến vùng sâu vùng xa.
Nói về thực cảnh này, một chuyên gia ví von, tư duy
làm kinh tế kiểu “thấy người ta ăn khoai cũng vác mai đi đào” đang đẩy nhiều dự
án có vốn nhà nước vào cảnh khoai chẳng có mà ăn, còn mai thì mất. Những dự án
ngàn tỷ đó làm thì lỗ, phá sản không xong... nó trở thành một món nợ, một nỗi
đau dai dẳng... và đó là những 'tượng đài' nhắc nhở chúng ta về sự lãng phí. Và
kể ra thì còn rất nhiều 'tượng đài' như thế trên cả nước.
“Những dự án lớn như thế rõ ràng không khả thi ngay từ
đầu về mặt kinh tế. Những cơ quan nào đứng ra phê duyệt cái đó phải chịu trách
nhiệm ngay từ đầu và phải rút kinh nghiệm để dự án mới phải thế nào”, ông Bùi
Kiến Thành khuyến nghị.
Lương Bằng