BBC. 29.10.2016
 |
| Việt Nam phấn đấu về cơ bản trở thành nước công nghiệp vào năm 2020 |
Vào lúc này khi hơn ba phần tư năm đã trôi qua và Ngân
hàng Phát triển châu Á đã đánh tụt dự báo xuống còn 6%, người ta lại đang tìm
cách điều chỉnh chỉ tiêu để cuối cùng có thể "kết thúc thắng lợi" một
năm không thắng lợi của kinh tế nước nhà.
2016 là năm đầu của kế hoạch 5 năm được hy vọng mở lại
một chu kỳ tăng trưởng mạnh, nhưng đã khởi đầu nan. Rất nhiều nguyên nhân được
chỉ ra trong phiên điều trần bất thường tại kỳ họp đầu tiên của quốc hội khóa
mới cũng như liên tục tại các diễn đàn trao đổi, hội thảo từ đó đến nay; và tất
nhiên cả trong kỳ họp Quốc hội cuối năm đang nhóm tại Hà Nội.
Không một nguyên nhân nào cho thấy: động lực phát
triển đã cạn (kiệt).
Có thể khẳng định, những thành tựu của công cuộc Đổi
Mới (mà người ta định ồn ào tổng kết 30 năm thực hiện rồi lại im?) được dựa chủ
yếu vào hai nguyên nhân: dòng vốn tài chính và kỹ thuật từ nước ngoài đổ vào và
những chính sách ( được nhà nước từng bước cập nhật) tương đối phù hợp với một
nền kinh tế đã thay đổi về bản chất.
Dòng vốn ấy vẫn chảy, thậm chí còn mạnh hơn nhưng đã
không còn tính động lực. Vào chính lúc đó, xã hội bùng lên vấn đề tham nhũng và
chống tham nhũng bắt đầu bằng câu chuyện tưởng chừng ất ơ: một ông quan muốn
trộ oai tỉnh lẻ với cái biển số xe của mình.
Chẳng còn nghi ngờ gì nữa, câu chuyện về cái biển số
xe ấy có cùng một nguyên nhân với nền kinh tế yếu kém. Nó đưa lời kêu gọi: cải
cách thể chế, đổi mới chính trị, không thể chậm hơn được nữa.
Kinh tế tư bản
 |
| Một số dự án qui mô được bàn thảo ở Quốc hội |
Nhà nước bảo: đó là kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa; nhiều ý kiến khác: kinh tế xã hội chủ nghĩa định hướng thị
trường. Với tôi, đó là nền kinh tế đang tư bản hóa (những gì gọi là) kinh tế xã
hội chủ nghĩa. Nói một cách chính xác: nền kinh tế chúng ta đang có là một nền
kinh tế tư bản chủ nghĩa, dù muốn hay không. Nó "tư bản" ở ngay trong
cốt lõi quan hệ sản xuất, từ phân phối chế phẩm, tổ chức lao động đến sở hữu tư
liệu, cho dù có hay ho gọi là cổ phần hóa chăng nữa. Nó "tư bản" ở
chính bản chất kinh tế thị trường. Kinh tế, do quan hệ sản xuất đẻ ra chính trị
và đến lượt mình, chính trị lĩnh nhiệm vụ hướng đạo kinh tế phát triển theo quy
luật, theo thúc triển nội tại của nó - đây là luận điểm không chỉ riêng của
những người Marxist. Để thấy rằng, nghịch lý ở Việt Nam hiện nay là trong khi
chúng ta có một nền kinh tế đã thay đổi về mặt bản chất thì chính trị thượng
tầng của nó vẫn ngủ quên, vẫn y như cũ, và làm nên nguyên nhân chủ yếu sinh ra
vô số tật bệnh không tìm thấy thuốc chữa, kìm hãm phát triển.
Công bằng thì cái chính trị ấy cũng có được cải đổi ít
nhiều do áp lực của Đổi Mới nhưng chỉ nửa vời lẽo đẽo đằng sau với cái dây
"định hướng" tròng trên cổ.
Trong nông nghiệp, để "định hướng xã hội chủ
nghĩa", ruộng đất không được tư hữu hóa mà thay bằng quyền sử dụng, thì
thôi cũng được, nhưng tại sao vẫn không cho phép dân cày (khái niệm dân cày
ngày nay đã khác trước rất nhiều) được tích tụ (bằng chuyển nhượng quyền sử
dụng) loại tư liệu sản xuất ấy đến mức có thể đầu tư lớn, sản xuất lớn, tạo ra
nhiều sản phẩm cho xã hội thay vì bỏ ruộng cho cỏ mọc, đi kiếm việc khác sống
cho qua ngày?
Trong công nghiệp, để "định hướng", đối với
những công ty hoặc mặt hàng quan trọng có ảnh hưởng lớn đến quốc kế dân sinh
thì nhà nước vẫn nắm độc quyền hoặc chỉ cổ phần hóa chiếu lệ để trên thực tế,
vẫn là thiên đường của quan liêu, tham nhũng : cha chung không ai khóc, tiền
chung cứ móc mà xài. Do đó, những công ty này luôn làm ăn thua lỗ và tiền thuế
của dân lại được đổ vào để giữ vững "định hướng" trong khi khu vực tư
nhân (đã được chính thức coi là động lực tăng trưởng) thì chẳng được một sự ưu
đãi nào - kể cả những công ty tên tuổi, làm ăn có mảng, có miếng- nếu chẳng may
thất bát.
Không có một chính sách tích cực và chẳng có một ngân
sách nào dành cho các doanh nhân khởi nghiệp mà vẫn cứ hy vọng sẽ có được một
triệu doanh nghiệp trong vài năm tới (và sau đó để chết yểu) là sao?
Còn trong lĩnh vực tinh thần - văn hóa, tư tưởng,
tuyên truyền, báo chí, giáo dục,pháp luật… - thì sự đổi mới, cải cách càng hiếm
đến, bởi nó là chính trị.
Động lực phát triển của Việt Nam đã cạn kiệt
Rất dễ đồng ý, đây là lĩnh vực hầu như không có sự
thay đổi khi đã qua cả bảy chục năm Dân chủ cộng hòa. Công tác chính trị của
đất nước vốn dĩ dựa trên nền tảng đấu tranh giai cấp, dựa trên nền tảng lý
tưởng hóa những cái được gọi là đạo đức xã hội chủ nghĩa và chủ nghĩa tập thể
thì ngày nay vẫn dựa trên nền tảng ấy. Không ai thẳng thắn trả lời, nó còn tương
hợp với nền kinh tế thị trường không khi ở nền kinh tế này cái cá nhân, cái tôi
tất yếu phải được khẳng định, được tôn trọng. Ai cũng thấy nhưng không ai lên
tiếng về tình trạng đạo đức giả đã gần như đặc trưng cho xã hội lúc này.
Quốc hội "sản xuất" được khá nhiều luật
nhưng ban hành vừa xong lại phải chuẩn bị dự luật sửa đổi. Bàn đến nhất thể hóa
- điều mà ngay cả những quốc gia cộng sản còn lại đã thực hiện từ lâu - nhưng
thử nghiệm vừa xong lại bỏ vì sợ….độc tài! Mà ai độc tài, ai che dấu cái tôi của
mình? Ai điều gì cũng lập luận lấy được? Đẩy thừa con đường này là "do Bác
Hồ lựa chọn" để khỏi phải thừa nhận chính mình lựa chọn.
Trịnh Xuân Thanh
 |
| Vụ ông Trịnh Xuân Thanh bị truy nã đang gây chú ý của dư luận |
Trở lại câu chuyện Trịnh Xuân Thanh. Có thể thấy kinh
hoàng vì lỗi hệ thống. Nếu không có câu chuyện ông quan tư cách hàng chợ này
khoe sang khoe mẽ thì ông ấy sẽ hanh thông tiến lên, chưa biết đâu là điểm
dừng. Nhưng vì trót dại, người ta không thể không lôi ra việc " luân
chuyển" của ông, người ta đào đến khoản tiền thất thoát khổng lồ (mà thực
tế đã được chôn quên trong đống giấy lộn), người ta lần đến ông A, ông B, ông
C…. chống lưng.
Lỗi hệ thống là đây: Do cơ chế chính trị, Trịnh Xuân
Thanh được đưa ra kiểm điểm trong Đảng trước, Đảng kết luận có tội mới chuyển
qua công an cảnh sát điều tra. Thấy động lớn, Thanh chủ động xin ra khỏi Đảng
và… chuồn êm. Mọi hành động của nhà chức trách đều là vuốt đuôi.
Nhưng liệu nó có đi đến hồi kết như người ta mong muốn
hay không thì chẳng biết. Quan điểm của tôi: ngay dù đạt được như vậy, có lôi
ra lũ lít cả đống chuột mẹ chuột con thì vấn đề vẫn còn nguyên. Tại sao?
Chống tham nhũng lại dựa vào các quan điểm và hệ thống
chính trị từ thời xã hội chủ nghĩa, từ thuở tất cả đều nghèo, từ thời giàu có
đồng nghĩa với vô đạo đức là công việc bất khả, là sai lầm cơ bản. Chưa nói,
tham nhũng ở Việt Nam đã phát triển vũ bão kể từ mười lăm năm trước khi còn
nương nhẹ gọi một cách phiếm chỉ là "hiện tượng tiêu cực", không ai
thực sự muốn ngăn cản nó để bây giờ thì thôi rồi.
Công tác cán bộ
Tôi không có điều kiện đi sâu, đi rộng trong một bài
viết nhưng không thể không đề cập đến khâu đầu: công tác nhân sự, công tác cán
bộ. Công tác này được hiểu là việc bổ nhiệm, thăng giáng và điều động nhân sự
trong bộ máy công quyền, và nó hoàn toàn đi theo cách làm cũ, một cách làm nhân
danh Đảng, nhân danh giai cấp, nhân danh chế độ với cả một quy trình nhiều bước
có thể với mục đích tích cực nhưng kết cục trở thành bình phong cho những kẻ
bất lương. Không ai tìm hiểu xem, ở một nền kinh tế thị trường đích thực ,
người ta làm việc đó như thế nào. Và cũng không ai cần biết tại sao các quan
chức ở môi trường ấy không coi và không thể coi quyền lực là nơi thu vén lợi
ích cá nhân; và khi cần thì họ từ nhiệm rất dễ dàng, rất tự giác mà ở Việt Nam
thì không?
Đảng Cộng sản Việt Nam có một Hội đồng lý luận và Hội
đồng này vừa nhận được huân chương cao quý do Nhà nước trao tặng "vì những
thành tựu xuất sắc trong công tác lý luận".
Thành tựu ấy là gì không ai biết, mặc dù như tôi, rất
hy vọng nó đóng góp được vào việc đổi mới chính trị sao cho theo kịp, sao cho
ăn khớp với đổi mới kinh tế. Nhưng tất cả những gì được nghe, được đọc chỉ là
chống "tự diễn biến"," tự chuyển hóa", những khái niệm
không đầy đủ, không thuyết phục, vừa vô lý về mặt triết học, vừa thiếu vắng về
mặt ngôn từ, cụt ngủn.
 |
| Lãnh đạo Đảng CSVN lo ngại Đảng của ông 'tự diễn biến' |
Chưa nói, tự diễn biến tự chuyển hóa về đâu, đến đâu?
Trước đây còn được nghe là chống "diễn biến theo con đường tư bản chủ
nghĩa", thì bây giờ không thấy chỉ điểm đến. Mất phương hướng?
Nếu vẫn là chống tha hóa về phía tư bản chủ nghĩa thì
có thể yên tâm, tất cả những tai to mặt lớn bị Đảng và luật pháp trừng trị vừa
qua không thấy cái tên nào bị lên án nhạt nhòa lý tưởng, mất ý chí chiến đấu,
phản bội giai cấp cả. Bọn này vẫn phấn đấu vì tập thể, vì chủ nghĩa xã hội đấy,
thậm chí còn to mồm hơn tất tật. Không tin cứ hỏi những người xung quanh. Nếu
Hội đồng Lý luận thực sự làm được việc thì có rất nhiều vấn đề thiết thực mà
Hội đồng này nên làm và cần làm.
Chẳng hạn. Hội đồng đã từng giải thích sự sụp đổ của
Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu là có sự phá hoại của các thế lực thù địch
cộng với sự trì trệ của lãnh đạo. Hãy giải thích xem, đảng cộng sản ở các nước
đó bây giờ hầu hết đã đổi tên đổi họ (trở thành các đảng mang tính chất xã hội
hoặc xã hội - dân chủ) với cương lĩnh mềm trong một nền dân chủ đa nguyên mỗi
người một lá phiếu, nhưng sao vẫn chưa thấy một đảng nào quay trở lại cầm
quyền, thậm chí chẳng len được vài xuất nghị trường?
 |
| Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói người Việt Nam thiếu tư duy khái quát |
Chẳng hạn. Những đảng vẫn còn hiếm hoi giữ tên cộng
sản như Đảng Pháp thì cương lĩnh của họ cũng đã đổi đến tối mũi tối mày. Họ
không còn giữ cả biểu tượng búa liềm và thay đổi hẳn quan niệm về sở hữu. Ở Đại
hội gần nhất, Đại hội 36 (2/2013), Đảng tuyên bố chủ nghĩa Mác-Lênin không còn
sức sống cả trong thực tế và lý luận, và giai cấp vô sản không còn giữ vai trò
thúc đẩy xã hội nữa. Vai trò ấy bây giờ nằm trong tay tầng lớp trí thức trong
một nền kinh tế tri thức hiện đại. Hãy chứng minh những luận điểm đó là sai!
Ông Hồ Chí Minh từng cho rằng người Việt thiếu tư duy
khái quát, tư duy hệ thống nên công tác nghiên cứu lý luận "hãy để các
đồng chí X (ông nêu tên một nước lớn) làm". Có lẽ đúng, thực tế từng chứng
minh. Khi Trung Quốc chống Việt Nam thập kỷ 70, 80 của thế kỷ trước, Việt Nam
đã dựa vào Liên Xô để tìm đến các lý thuyết phát triển. Khi Liên Xô rơi vào
khủng hoảng, sắp sụp đổ đến nơi thì Việt Nam lúng túng định quay sang nắm áo
Romania.
Cái quốc gia và đảng của nó mà Việt Nam từng tuân theo
Liên Xô đả kích không thương tiếc một thời ấy bây giờ được coi là mô hình độc
đáo, vững chắc, được toàn dân ủng hộ. Bất thình lình chỉ một ngày, người
Romania nổi dậy và Tổng Bí thư Nicolas Ceaucescu cùng bà vợ quyền lực của ông
bị xử bắn trong một phiên luận tội nhanh như chớp mắt.
Không còn chỗ bám víu nữa thì may sao, cuộc đại sụp đổ
cả hệ thống lại là cơ hội vàng của Việt Nam (đừng nghi ngờ điều này). Câu
chuyện sau đó như thế nào chúng ta đều đã rõ.
Ổn định trong trì trệ
Mặt trái của ổn định là trì trệ, chưa nói thực trạng ở
Việt Nam hiện nay là ổn định trong trì trệ. Nên thử làm một cuộc thăm dò khách
quan xem phỏng được bao nhiêu phần trăm? Thăm dò kín đáo thôi, khỏi cần công
bố, để giật mình mà nhận ra thực trạng của cái gọi là niềm tin.
 |
| Hiệp định TPP đem lại nhiều cơ hội cho Việt Nam |
Muốn ổn định và giữ cho ổn định có sức sống, nếu chưa
thể đổi mới toàn diện về mặt chính trị, hãy chọn những vấn đề trì trệ nhất, cản
bước phát triển nhất để đột phá. Hãy coi và phải coi đổi mới chính trị , cải
cách thể chế là động lực cho giai đoạn phát triển hiện nay.
Giới lãnh đạo Việt Nam đặt nhiều hy vọng vào TPP, Hiệp
định về đối tác xuyên Thái Bình Dương. Nhiều người cho rằng TPP sẽ tạo động lực
cho phát triển bởi các lợi ích kinh tế, thương mại to lớn có thể sờ nắn thấy
được.
Người ta hy vọng nó có những ràng buộc về mặt chính
trị nhưng không có chế tài thì Việt Nam vẫn có thể "mềm mại" vượt qua
bằng "sách lược" khôn ngoan. Chắc chắn đây là một lầm lẫn tai hại.
TPP sẽ là một động lực, nhưng phải nhìn nó dưới góc độ
là một Hiệp định thương mại thế hệ mới, hoàn toàn mới. Học giả Trung Quốc Dương
Bằng cho rằng, với TPP, một "thời đại thương mại giá trị" được kết
nối bằng những "quy tắc chính trị" tự giác đã đến. Người Trung Quốc
không phải không muốn tham gia TPP hay bị ai đó gạt ra; họ ngần ngại chính là
bởi các ràng buộc chính trị. Gia nhập TPP là chấp nhận các ràng buộc ấy khiến
Trung Quốc sẽ phải ở cửa dưới. Ví dụ về các xí nghiệp quốc doanh.
Nó sẽ không được hưởng bất cứ một ngoại lệ ưu tiên nào
mà còn phải giảm thiểu (khác với Việt Nam, các xí nghiệp, tập đoàn nhà nước ở
Trung Quốc vốn rất mạnh). Không chỉ thế, các yêu cầu về quyền tự do tư tưởng,
quyền được thông tin, quyền của người lao động…. với TPP là đương nhiên.
Học giả Vương Bằng mà tôi vừa nêu trên, giáo sư thỉnh
giảng Đại học Harvard, trong cuộc trả lời phỏng vấn gần đây trên Đài Tiếng nói
Hoa Kỳ cho rằng dù không đề cập trực tiếp đến chính trị nhưng những điều đó tạo
nên quy tắc chính trị của TPP và sẽ là quy tắc nguồn tác động đến tất cả. Nó
được thực thi một cách tự giác vì làm ngược lại người ta sẽ tự đào thải mình.
Không có chế tài ư, lợi ích của chính anh sẽ là chế tài.
Mặt trái của ổn định là trì trệ, chưa nói thực trạng ở Việt Nam hiện
nay là ổn định trong trì trệ
Việt Nam có nhận thức được như vậy không khi quyết
định tham gia TPP?
Nhưng những động thái gần đây có thể là đáng ngại khi
Quốc hội xem xét khắt khe dự thảo Luật về hội và các dự thảo sửa đổi luật Hình
sự, luật liên quan đến đầu tư, kinh doanh…
Chính trị tổng quát là: Mọi việc đều phải trên cơ sở
tôn trọng pháp luật và minh bạch.
Những gì khập khiễng, nửa vời sẽ đem đến kết quả thậm
chí cũng không được nửa vời.