Tác
giả: Trương Xuân
Danh
Có thể còn quá sớm để đưa ra các nhận định hay dự
đoán về giàn lãnh đạo chủ chốt mới tại Đại hội Đảng XIII, (dự kiến diễn ra vào
tháng 1/2021). Nhưng ngay từ bây giờ chúng ta có thể dựa trên các dữ liệu
“cứng” như các quy định “thành văn” được Đảng ban hành về lựa chọn nhân sự, cấu
trúc hệ thống lựa chọn từ trên xuống theo truyền thống vẫn còn ổn định, và cuối
cùng là các quy ước “bất thành văn” để đưa ra những phân tích, phán đoán cơ
bản.
Không thể phủ nhận rằng các Đại hội kể từ hai thập
niên trở lại đây sự dân chủ trong Đảng đã được gia tăng mạnh mẽ, đặc biệt đối
với vấn đề chuẩn bị nhân sự chủ chốt cho mỗi kì Đại hội. Các quy định, tiêu
chí, tiêu chuẩn về các vị trí nhân sự chủ chốt của Đảng được ban hành chi tiết.
Các thông tin về nhân sự chủ chốt, quy trình bỏ phiếu đều được công khai tối
đa. Đó sẽ là những yếu tố quan trọng để các phân tích và phán đoán trở nên chất
lượng hơn.
Bộ
Chính trị và ba nhóm thế hệ
Bộ chính trị Đại hội khóa XII có 19 người nhưng
hiện nay chỉ còn 16 Ủy viên làm việc. Theo các quy định về độ tuổi, chúng tôi
tạm thời chia làm ba nhóm.
Nhóm thứ Nhất là những người quá tuổi tái cử Ủy
viên Bộ Chính trị theo quy định, và phải rời vị trí sau Đại hội XIII (trên 65
tuổi vào ngày bầu cử Đại hội), tạm gọi là nhóm “Bộ Tám” bao gồm Tổng bí thư,
Chủ tịch nước và 7 người sinh vào những năm 1953, 1954, 1955. Cụ thể, nhóm này
gồm Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng (SN 1944), Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc (SN
1954), bà Nguyễn Thị Kim Ngân Chủ tịch Quốc hội (SN 1954), ông Trần Quốc Vượng,
Thường trực Ban bí thư, (SN 1953), bà Tòng Thị Phóng, phó Chủ tịch thường trực
Quốc hội (SN 1954), ông Trương Hòa Bình Phó Thủ tướng thường trực (SN 1955),
ông Ngô Xuân Lịch Bộ trưởng Quốc phòng (1954), và ông Nguyễn Thiện Nhân, Bí thư
TP HCM (SN 1953).
Như vậy “Bộ Tám” về
nguyên tắc sẽ không tái cử Đại
hội khóa XIII (chiếm 50% số lượng Ủy viên Bộ chính trị hiện nay) tương đối phù
hợp với nguyên tắc kế cận.
Nhóm thứ Hai gồm Sáu Ủy viên Bộ Chính trị, là nhóm
theo quy định được cơ cấu tái cử, (dưới 65 tuổi vào ngày bầu cử Đại hội XIII)
sinh vào các năm 1957, 1958, 1959 tạm gọi là nhóm “Bộ Sáu”. Cụ thể bao gồm, ông
Phạm Minh Chính, trưởng ban Tổ chức TƯ (SN 1958), bà Trương Thị Mai, trưởng ban
Dân vận (SN 1958), ông Phạm Bình Minh, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao (SN
1959), ông Vương Đình Huệ, Phó Thủ tướng Chính phủ (SN 1957), ông Tô Lâm Bộ
trưởng Công an (SN 1957), ông Hoàng Trung Hải, Bí thư Hà Nội (SN 1959).
Nhóm thứ Ba là nhóm sinh từ năm 1961 trở về sau,
tạm gọi là “Nhóm 2026”, tức là nhóm không những tái cử ở nhiệm kì Đại hội XIII,
mà còn đủ tuổi để tái cử vào nhiệm kì Đại hội XIV (2026), bao gồm hai ông là Võ
Văn Thưởng trưởng ban Tuyên giáo TƯ (SN 1970) và ông Nguyễn Văn Bình, (SN 1961)
trưởng ban Kinh tế TƯ.
Ai
sẽ là Tổng Bí thư?
Trong trường hợp Tổng Bí thư Chủ tịch nước Nguyễn
Phú Trọng không tái cử Đại hội XIII, chúng ta bắt đầu tiến hành “diễn dịch” của
Quy định 90-QĐ/TW về “Tiêu chuẩn chức danh, tiêu chí đánh giá cán bộ thuộc diện
Ban chấp hành TƯ, Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lí” được ban hành ngày
4.8.2017. Đoạn quy định chức danh Tổng Bí thư ngoài các tiêu chí chung có một
điều kiện đặc biệt, ứng cử viên phải “có năng lực lãnh đạo, điều hành Ban Chấp
hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư”. Trong các phiên họp của Ban chấp
hành TƯ hiện nay ngoài Tổng Bí thư chỉ có Ba chức danh là Thủ tướng, Chủ tịch
nước, Chủ tịch Quốc hội, và Thường trực Ban bí thư được phép ngồi Chủ tọa và
điều hành phiên họp.
Trong lịch sử và theo truyền thống kể từ thời Tổng
bí thư Lê Duẩn tại Đại hội VI (1986), các nhân vật phải nắm giữ vị trí từ
Thường trực ban bí thư trở lên cho đến các vị trí cao nhất mới có khả năng kế
cận trở thành Tổng bí Thư.
Cụ thể ở đây, tại Đại hội VI (1986) là ông Nguyễn
Văn Linh, trước đó ông là Thường trực Ban bí thư, Đại hội VII (1991) ông Đỗ
Mười, trước đó là Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (tương đương Thủ tướng hiện nay),
Đại hội VIII (1996) ông Đỗ Mười tiếp tục tái cử. Tại Hội nghị TƯ tháng 12/1997,
Ban Chấp hành T.Ư đã bầu ông Lê Khả Phiêu làm Tổng bí thư, ông Lê Khả Phiêu lúc
đó là Thường Vụ Bộ chính trị, một trong bốn vị trí cao nhất, sau Tổng bí thư Đỗ
Mười. Đại hội IX (2001), là ông Nông Đức Mạnh, trước đó ông là Chủ tịch Quốc
hội, Đại hội X (2006) ông Nông Đức Mạnh tiếp tục tái cử. Đại hội XI (2011) là
ông Nguyễn Phú Trọng, ông lúc đó là Chủ tịch Quốc hội, Đại hội XII (2016), ông
Nguyễn Phú Trọng tiếp tục tái cử.
Với Quy định về chức danh Tổng Bí thư, và theo lịch
sử lựa chọn các vị trí quyền lực nhất từ trên xuống được “truyền thống hóa” kể
từ thời Tổng bí thư Lê Duẩn, thì hiện nay các ông Nguyễn Xuân Phúc, bà Nguyễn
Thị Kim Ngân, và ông Trần Quốc Vượng hiện sẽ có nhiều lợi thế.
Tuy nhiên trong ba người, thì bà Nguyễn Thị Kim
Ngân có vẻ như không được truyền thống hay lịch sử “ưu ái”, vì trong lịch sử
cũng như theo truyền thống Đảng chưa có Tổng bí thư nào là nữ. Ngoài ra Tổng bí
thư qua tất cả các thời kì cũng đều là người miền Trung và miền Bắc.
Xét trên nhưng quy ước bất thành văn đó thì hiện
nay mọi cặp mắt đang đổ dồn về bộ đôi hai ông Nguyễn Xuân Phúc và ông Trần Quốc
Vượng.
Với các tiêu chí, “đã kinh qua và hoàn thành xuất
sắc nhiệm vụ ở chức danh bí thư tỉnh ủy, thành ủy hoặc trưởng ban, bộ, ngành Trung ương; tham gia Bộ
Chính trị trọn một nhiệm kỳ trở lên (trường hợp đặc biệt do Ban Chấp hành Trung
ương quyết định), cho thấy việc quy định ứng cử viên Tổng Bí thư phải “đi địa
phương” hay tham gia trọn một nhiệm kì Bộ Chính trị đã không còn “cứng” như
trước.
Nhóm
“Tứ trụ” và ẩn số “miền Nam”
Việc Đảng chưa có chủ tương nhất thể hóa hai chức
danh Tổng Bí thư và Chủ tịch nước, nên đến Đại hội XIII, khả năng cao chúng ta
lại chứng kiến sự quay lại của cấu trúc bốn chức danh chủ chốt (thường gọi là
“Tứ trụ”).
Vậy những ai có khả năng tiến đến những chiếc ghế
còn lại trong “Tứ trụ” bao gồm Chủ tịch Nước, Thủ tướng Chính phủ và Chủ tịch
Quốc hội.
Quy định 90-QĐ/TW đối với chức danh Chủ tịch Nước
đều có các tiêu chí chung cụ thể bao gồm uy tín (được hiểu là không bị các kỉ
luật về Đảng, hoạc mức độ tín nhiệm cao trong Bộ chính trị đã được bỏ phiếu),
năng lực nổi trội, lĩnh vực công tác. Nếu “áp” các tiêu chí chung cho nhóm “Bộ
Sáu”, và “nhóm 2026” thì cả 8 vị trí tái của Bộ chính trị đều có cơ hội ngang
nhau. Tuy nhiên theo tiêu chí của chức danh này là “kinh qua và nổi trội trong
các lĩnh vực công tác an ninh, đối ngoại, tư pháp..,” thì ba ông Phạm Bình
Minh, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao, ông Tô Lâm Bộ Trưởng Công an, và ông
Phạm Minh Chính, Trưởng ban Tổ chức TƯ sẽ có lợi thế hơn.
Đối với chức danh Thủ tướng, ngoài các tiêu chí
chung, theo lịch sử và truyền thống tất cả các Thủ tướng hay Chủ tịch Hội đồng
Bộ trưởng (trước đây) kể từ thời Thủ tướng Phạm Văn Đồng đều trưởng thành từ
Phó Thủ tướng. Đó là các ông Phạm Hùng, Đỗ Mười, Võ Văn Kiệt, Phan Văn Khải,
Nguyễn Tấn Dũng và Nguyễn Xuân Phúc. Điều này thể hiện tiêu chí cho việc chọn
lựa nhân sự Thủ tướng đặt yếu tố “kinh nghiệm trong điều hành bộ máy Hành pháp”
lên hàng đầu.
Như vậy các lợi thế sẽ thuộc về các Phó thủ tướng
hiện nay, ông Trương Hòa Bình, ông Phạm Bình Minh, và ông Vương Đình Huệ. Hai
ông Trịnh Đình Dũng và ông Vũ Đức Đam không tham gia Bộ Chính trị.
Trong Ba Phó thủ tướng thì ông Trương Hòa Bình sinh
năm 1955 thì hiện nay không đủ tiêu chuẩn tuổi để tái cử Bộ Chính trị, và về
lĩnh vực phụ trách ông cũng chuyên trách về mảng nội chính, tư pháp. Ông Phạm
Bình Minh chủ yếu phụ trách lĩnh vực đối ngoại. Ông Vương Đình Huệ, nếu xét về
tiêu chí thứ ba trong quy định chức danh Thủ tướng là cần “có khả năng hiểu
biết sâu, rộng nền hành chính quốc gia, kinh tế – xã hội đất nước; kinh tế,
chính trị thế giới và hội nhập quốc tế,” thì có vẻ như là người có nhiều lợi
thế nhất.
Cuối cùng là chức danh Chủ tịch Quốc hội, cả hai
nhóm “Bộ Sáu” và “nhóm 2026” gồm Tám Ủy viên Bộ Chính trị có thể tái cử đều có
cơ hội như nhau để tiến đến chức danh đứng đầu cơ quan Lập pháp này. Tuy nhiên
nếu theo tiêu chí của chức danh Chủ tịch Quốc hội như “có năng lực nổi trội,
toàn diện trong các lĩnh vực công tác, xây dựng pháp luật, giám sát thực thi
pháp luật…” thì bà Trương Thị Mai (SN 1958), Trưởng ban Dân Vận hiện nay đang
có lợi thế hơn cả.
Bà Mai, từng là Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề của Xã
hội của Quốc hội, và cũng là Ủy viên Thường vụ Quốc hội hai khóa liền từ
2007-2016.
Bà Mai hiện cũng là một trong Ba người có thâm niên
tham gia Ban chấp hành TƯ chính thức lâu nhất (Ba khóa, từ Đại hội X, 2006)
trong số “bộ Tám tái cử” cùng với hai người còn lại là ông Hoàng Trung Hải tham
gia ban chấp hành TƯ Bốn khóa, từ Đại hội IX (2001) ông Vương Đình Huệ từ Đại
hội X (2006).
Bà là đại biểu Quốc hội có thâm niên cao nhất trong
nhóm “Bộ Tám” Ủy viên Bộ Chính trị có khả năng tái cử hiện nay. Nếu không có gì
thay đổi Bà sẽ tham gia làm Đại biểu Quốc hội ít nhất trọn 24 năm (kể từ năm
1997 cho đến Đại hội 2021) là người tham gia sinh hoạt nghị trường hơn hai thập
kỉ liên tục.
Cuối cùng cần nói thêm một truyền thống “bất thành
văn” có tính chất vùng miền khó có thể bỏ qua đó là kể từ sau năm 1975, Bốn vị
trí cao nhất chưa bao giờ vắng mặt một nhân vật đến từ Miền Nam. Bộ Chính trị
khóa XII hiện nay có Bốn nhân vật đến từ Miền Nam bao gồm bà Nguyễn Thị Kim
Ngân (Bến Tre), ông Nguyễn Thiện Nhân (Trà Vinh), ông Trương Hòa Bình (Long
An), ông Võ Văn Thưởng (Vĩnh Long).
Tuy nhiên trong Bốn nhân vật trên theo quy định bà
Nguyễn Thị Kim Ngân, ông Nguyễn Thiện Nhân và ông Trương Hòa Bình đã quá tuổi
tái cử Bộ Chính trị. Nhân vật miền Nam theo quy định đủ tuổi tái cử là ông Võ
Văn Thưởng (SN 1970), Trưởng ban Tuyên giáo TƯ trưởng thành khá trẻ, ông sinh
năm 1970. Vì vậy việc “Tứ trụ” khóa XIII có “cơ cấu cứng” một nhân vật đến từ
Miền Nam hay không vẫn còn là một ẩn số lớn.
Nhóm
“ngoài Tứ Trụ”
Theo nguyên tắc đến hết Khóa này số lượng Ủy viên
Bộ Chính trị vẫn có thể được bổ sung để đạt trở lại con số 19 như Đại hội XII
đã bầu. Nếu số lượng Ủy viên Bộ Chính trị trở lại con số 19 thì các vị trị “Tứ
trụ” được dự kiến cho Đại hội XIII như phân tích ở trên theo chúng tôi không bị
ảnh hưởng. Nó chỉ ảnh hưởng đối với vị trí của nhóm ở dưới, nhóm “Bộ Tám” tái
cử.
Đối với vị trí Thường trực Ban Bí thư, cơ hội cũng
chia đều cho nhóm “Bộ Tám” Ủy viên Bộ chính trị tái cử. Tuy nhiên các nhân vật
đang điều hành công tác Đảng hiện nay được chú ý hơn bao gồm các ông Phạm Minh
Chính, bà Trương Thị Mai, ông Võ Văn Thưởng và ông Nguyễn Văn Bình.
Vị trí Bộ trưởng Quốc phòng, nếu ông Ngô Xuân Lịch
không tái cử, theo truyền thống kế cận sẽ là một nhân vật đến từ lực lượng vũ
trang là Bộ Quốc phòng. Hiện nay trong Bộ Chính trị và Ban Bí thư chỉ có ông
Lương Cường (SN 1957) Bí thư TƯ Đảng, công tác tại Bộ Quốc phòng, ông là Đại
tướng, và là Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị. Những người ủng hộ ông đương nhiên
là muốn một kịch bản lặp lại như ở Đại hội XI, lúc đó ông Ngô Xuân Lịch cũng là
Bí thư TƯ Đảng và là Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị.
Vị trí Bộ trưởng Ngoại giao nếu ông Phạm Bình Minh
rời đi để tiến đến một vị trí cao hơn sau hai nhiệm kì chúng ta sẽ có Tân bộ
trưởng Ngoại giao. Nhân vật này theo truyền thống Bộ trưởng sẽ là người từ Bộ
này, người hoạt động ngoại giao chuyên nghiệp. Duy nhất trong quá khứ tại Đại
hội X (2006), Phó Thủ tướng Phạm Gia Khiêm từ Chính phủ sang kiêm Bộ trưởng Bộ
Ngoại giao, do lúc đó Bộ này khủng hoảng nhân sự (chỉ bầu được một Ủy viên dự
khuyết Ban chấp hành Trung ương, đó là Thứ trưởng Phạm Bình Minh). Bộ Ngoại
giao hiện có hai thứ trưởng là Bùi Thanh Sơn và Lê Hoài Trung đều là Trung ương
Ủy viên.
Các vị trí còn lại như các Trưởng các ban Đảng bao
gồm, Tổ chức, Tuyên giáo, Dân vận, Kinh tế, các Bộ trưởng Công an, Bí thứ Hà
Nội, TP HCM theo chúng tôi vẫn còn là ẩn số cho đến khi cấu trúc các vị trí chủ
chốt bên trên ổn định.
Theo nguyên tắc việc cơ cấu các Ủy viên Bộ chính trị
để bầu tại Đại hội thường nhắm vào các chức danh cụ thể, ngược lại các chức
danh đó phải được cơ cấu “cứng” là Ủy viên Bộ chính trị nắm. Như vậy hai Bí thư
TƯ Đảng hiện nay là ông Nguyễn Xuân Thắng, Chủ tịch Hội đồng Lí luận TƯ, và ông
Trần Cẩm Tú, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra TƯ hiện nay đang có nhiều lợi thế để
“ngồi vào” chiếc ghế Ủy viên Bộ chính trị kế tiếp. Vì thường hai vị trí này
theo truyền thống đều được cơ cấu “cứng” phải là Ủy viên Bộ Chính trị nắm.
“Khoảng
trống 6X”
Trong số 23 Ủy viên Bộ Chính trị và Ban Bí thư hiện
nay, chỉ có ba nhân vật sinh ở thế hệ 6X đó là ông Nguyễn Văn Bình Ủy viên Bộ
Chính trị (1961), ông Trần Cẩm Tú, Bí thư TƯ Đảng (1961), và ông Trần Thanh Mẫn
Bí thư TƯ Đảng (1962).
Điều đặc biệt lưu ý đó là hiện trong Bộ Chính trị
chỉ có một nhân vật duy nhất ở thế hệ 6X đó là ông Nguyễn Văn Bình sinh năm
1961, điều đó cho thấy đang có một khoảng trống thế hệ cho nhóm lãnh đạo thế hệ
6X, hay sự thiếu vắng những lãnh đạo chủ chốt thế hệ 6X.
Điều đó dẫn đến việc Đại hội XIV (2026) một thế hệ
lãnh đạo “6X,7X” nhiệm kì Bộ Chính trị Ban Bí thư Khóa này nếu được tái cử chỉ
còn Bốn nhân vật là các ông Võ Văn Thưởng, Nguyễn Văn Bình, Trần Cẩm Tú và Trần
Thanh Mẫn. Đó là một tỉ lệ kế cận 6X khá khiêm tốn.
Do vậy chúng tôi nhận định tại Đại hội XIII chủ yếu
sẽ là sự bổ sung “thế hệ tuổi từ giữa cho đến cuối 6X” cho Bộ Chính trị và Ban
Bí thư để đảm bảo vững chắc nguyên tắc kế thừa các thế hệ lãnh đạo.
Theo như phân tích trên đây cùng với truyền thống
thâm niên và kế thừa lãnh đạo nếu không có gì thay đổi, các ông Võ Văn Thưởng,
Nguyễn Văn Bình, ông Trần Cẩm Tú, và Trần Thanh Mẫn, sẽ tiến đến những vị trị
cao nhất trong hệ thống quyền lực tại Đại hội XIV (2026).