Đỗ Tiến Sâm
 |
|
Hình minh hoạ. Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch TQ Tập Cận Bình trong cuộc gặp song phương nhân Thượng đỉnh G20 ở Osaka, Nhật Bản hôm 29/6/2019 - Reuters |
Trung Quốc gần đây đang thúc đẩy mạnh mẽ chủ nghĩa bành trướng và tận dụng mọi vũ khí có được để mở rộng “đế chế biển”, song cùng lúc đó, những thách thức mà họ phải đối mặt cũng ngày một gia tăng.
Cộng đồng quốc tế đã có những phản ứng mạnh mẽ trước các hành vi chèn ép của Trung Quốc. Cho đến hay, dù cộng đồng quốc tế chưa tỏ rõ thái độ lựa chọn bên trong các tranh chấp ở Biển Đông, song tình hình đang có những biến chuyển nhất định, xuất phát từ những hành vi hung hăng không ngừng của Trung Quốc ở vùng ngoại biên và “vai trò” đầy nghi ngờ của quốc gia này trong việc lây lan dịch viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của virus Corona (COVID-19). Theo một cuộc thăm dò dư luận được Viện Pew tiến hành tại 14 quốc gia, những quan điểm tiêu cực về Trung Quốc về cơ bản đã và đang trên đà tăng.
Những hành vi hăm dọa và cưỡng ép không thể phủ nhận của Trung Quốc ở Biển Đông khiến cộng đồng quốc tế đặc biệt lưu ý, nhất là trong bối cảnh đã sẵn có những lo ngại về nguy cơ mất đi sự cân bằng chiến lược trong khu vực. Ủy ban Thương mại và Phát triển Liên hợp quốc (UNCTAD) ước tính khoảng 80% khối lượng và 70% giá trị thương mại toàn cầu được trung chuyển tại Biển Đông. Và đó là lý do vì sao Trung Quốc muốn thâu tóm toàn bộ khu vực với chiêu bài tuyên bố chủ quyền mập mờ dựa theo cái gọi là “Đường 9 đoạn”.
Những thách thức mà Trung Quốc phải đối mặt gia tăng bởi nhiều yếu tố. Trước hết, chiến tranh thương mại Mỹ-Trung đã gây ra những tổn hại nhất định cho lợi ích kinh tế của Trung Quốc. Từ trước khi đại dịch bùng phát, nhiều doanh nghiệp sản xuất đã tìm cách rời khỏi Trung Quốc. Tính đến tháng 4/2020, đã có khoảng 56 doanh nghiệp chuyển hoạt động khỏi nền kinh tế này. Việc Trung Quốc bị cho là thiếu trách nhiệm dẫn tới sự lây lan của dịch bệnh cũng là yếu tố khiến có thêm các doanh nghiệp có ý định chuyển tới những quốc gia khác.
 |
| Hình minh hoạ. Tổng thống Mỹ Donald Trump, Chủ tịch TQ Tập Cận Bình, Thủ tướng Đức Angela Merkel, Tổng thống Argentina Maucicio Macri, Thủ tướng Úc Malcolm Turnbull chụp hình nhân Thượng đỉnh G 20 ở Hamburg, Đức hôm 7/7/2017 Reuters |
Thứ hai, việc Trung Quốc áp dụng luật an ninh quốc gia tại Hong Kong càng làm gia tăng rủi ro cho cuộc chiến thương mại, vốn đang ở trong một giai đoạn cực kỳ nhạy cảm.
Thứ ba, Đài Loan đang phản kháng rất mạnh trước sự hung hăng của Trung Quốc, và Mỹ cũng đã thông qua hợp đồng bán tên lửa Patriot cho hòn đảo tự trị này.
Thứ tư, những cuộc thảo luận về tăng sức bền cho chuỗi cung ứng, sự dư thừa và tái cấu trúc, đều là những điều khiến Trung Quốc lo ngại. Việc nhiều doanh nghiệp chuyển đổi cơ sở có thể không gây thiệt hại nhiều cho Trung Quốc xét ở các góc độ kinh tế, song sẽ hủy hoại đáng kể hình ảnh Trung Quốc với tư cách một trung tâm sản xuất toàn cầu.
Thứ năm, dự án trọng điểm Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) đang nhận được nhiều ý kiến trái chiều của dư luận liên quan đến các động cơ kinh tế không trong sáng. Nhiều quốc gia hiện giờ cho rằng BRI thực chất là một bẫy nợ. Dịch COVID-19 càng làm trầm trọng hơn những tác động này. Khoảng 40% các dự án bị ảnh hưởng và khoảng 35% khác chịu tác động một phần, bất chấp thực tế chính phủ Trung Quốc đã có những nỗ lực tổ chức hội nghị trực tuyến để thúc đẩy dự án.
Những hành vi hung hăng không ngừng của Trung Quốc trong khu vực Biển Đông đã khiến nhiều quốc gia phải điều chỉnh mối quan hệ để kiềm chế đối tác này. Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản và Australia đang xúc tiến thành lập nhóm Bộ Tứ, và dự kiến có thể là Bộ Tứ mở rộng với những thành viên khác như Hàn Quốc hay các nước thuộc Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Dù không phải là một liên minh quân sự, song tiềm lực ngoại giao của cơ chế này chắc chắn sẽ là rất đáng kể.
Nhóm Bộ Tứ là các quốc gia cùng chung tầm nhìn về một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do, rộng mở và toàn diện, được xây dựng trên cơ sở công bằng, đa cực, tôn trọng luật pháp và thông lệ quốc tế. Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Australia nhận thấy sự cần thiết của một cấu trúc an ninh mới cho toàn bộ khu vực nhằm phục vụ lợi ích của tất cả các bên. Việc hiện thực hóa khái niệm này, đang ngày càng nhận được nhiều sự thừa nhận của dư luận quốc tế, sẽ giúp kiềm chế và ngăn Trung Quốc hủy hoại cán cân chiến lược.
Rất dễ nhận thấy sự thay đổi trong cách tiếp cận Trung Quốc của 4 quốc gia trong nhóm Bộ Tứ. Khác với sự chần chừ trước đây trong vấn đề Biển Đông, Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Australia hiện giờ đều công khai ủng hộ phán quyết của Tòa Trọng tài trong Vụ Philippines kiện Trung Quốc năm 2016, phán quyết này khiến các yêu sách của Trung Quốc trở nên phi pháp.
Những thay đổi trong chính sách của Mỹ là điều rất đáng chú ý. Nhiều nhà quan sát dự đoán Mỹ sẽ tiến hành thêm các cuộc tập trận quân sự với các cường quốc bên ngoài và cả các nước có tuyên bố chủ quyền trong khu vực. Những lợi ích của Mỹ tại Biển Đông đảm bảo rằng dù chính quyền Mỹ có thay đổi hay không, cách tiếp cận với vấn đề này sẽ không có gì thay đổi.
ASEAN đã có cách tiếp cận thống nhất trước các hành vi hung hăng của Trung Quốc. Trước đây, khối này vẫn luôn chia rẽ trong những vấn đề nhạy cảm liên quan tới Trung Quốc, tuy nhiên mọi chuyện đã thay đổi khi Việt Nam giữ ghế Chủ tịch luân phiên.
Tất cả những yếu tố kể trên đang tạo dựng một môi trường không có lợi cho Trung Quốc, song chưa có dấu hiệu nào cho thấy quốc gia này sẽ thay đổi cách tiếp cận của mình. Trên thực tế, có những vấn đề nội bộ đang khích lệ thái độ hung hăng của Trung Quốc. Sự thù địch giúp Tập Cận Bình trấn áp những tiếng nói bất đồng. Dự án “Giấc mộng Trung Hoa” đòi hỏi nhà lãnh đạo này phải thể hiện những thành tựu trong việc kiểm soát hoàn toàn cái gọi là “Đường 9 đoạn”.
Trước yêu cầu của tình hình hiện nay đòi hỏi các nước có tuyên bố chủ quyền trong khu vực Biển Đông và các cường quốc bên ngoài phải gia tăng áp lực với Trung Quốc bởi những hành vi chèn ép và hung hăng mà Bắc Kinh thúc đẩy khiến khu vực trở nên bất ổn và tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Nhiều chuyên gia hối thúc chính phủ Việt Nam cần đưa ra sáng kiến, ví dụ như đề xuất với các quốc gia trực tiếp liên quan đến tranh chấp biển Đông cần thúc đẩy một hệ thống triển khai các cuộc tuần tra chung để bảo vệ tàu đánh cá, và xây dựng các cơ chế đảm bảo quyền lợi cho ngư dân. Thêm nữa, gần đây, nhiều chuyên gia phương Tây cho biết khả năng Việt Nam sẽ sử dụng biện pháp pháp lý để chống lại các hành động hung hăng của Trung Quốc tại vùng EEZ của chính mình. Việt Nam có thể học hỏi những gì Philippines đã làm với vụ kiện Trung Quốc tại Toà Trọng tài. Đây có thể chỉ là động thái mang tính biểu tượng mạnh mẽ nhưng đủ sức gia tăng áp lực đòi hỏi Trung Quốc kiềm chế những hành vi gây hấn của họ tại biển Đông.
2020-10-12
Đỗ Tiến Sâm