01 juin 2019

“Bauxite Việt Nam”, một hiện tượng lịch sử


Hoàng Hưng
 

1.  Thư ng Phn đi Khai thác Bauxite năm 2009: Cuc “biu tình trên mng” quan trng đu tiên.



Tôi gi phong trào phn đi trên mng đi vi v Khai thác Bauxite Tây Nguyên Vit Nam cui thp niên 2000 là “hin tượng lch s” (nm trong “s kin lch s” là toàn b v khai thác này còn kéo dài đến tn bây gi và chưa chm dt, vi mi hu qu chưa lường hết đi vi tài nguyên, môi trường, văn hoá dân tc và an ninh quc gia).



“Hin tượng” này ch xut hin vi vic ph biến Internet Vit Nam vào đu thế k 21 đem li nhng li ích chưa tng có cho đt nước và nhân dân Vit Nam, trong đó có nhng bt ng-bt li cho chế đ toàn tr mang tên “Cng sn” – đó là s bt lc ca h trong vic kim soát thông tin liên lc trước h thng thư đin t (email) và các trang mng (website, blog) ca người Vit xuyên biên gii quc gia (và sau đó là mng xã hi Facebook, Youtube). 


Ch cn so sánh vic bc Thư ng viết tay năm 1989 ca nhóm Văn ngh Đà Lt phn đi cách chc Tng biên tp báo Văn ngh ca nhà văn Nguyên Ngc d dàng b an ninh chn đng, vi vic lá Thư ng phn đi tch thu tp Thơ Trn Dn năm 2008 ca nhóm văn ngh Hà Ni ch sau 3 ngày đã có 134 ch ký ca các trí thc văn ngh sĩ ni tiếng trong-ngoài nước và lan truyn khp thế gii mng khiến an ninh không kp tr tay và Cc Xut bn phi thu hi lnh thu hi, thay bng “pht v” NXB Đà Nng!



Thư ng phn đi Cc Xut bn thu hi tp Thơ Trn Dn là cuc “biu tình trên mng” đu tiên ca người Vit Nam. Đó cũng là cuc “tp dượt” đ có Kiến ngh dng khai thác Bauxite mt năm sau đó (tháng 4/2009), mt kiến ngh online có tm quan trng ln đu tiên ca người Vit. Mt s người ch cht trong v “Thơ Trn Dn” tiếp tc vai trò trong v Bauxite: nhà giáo dc-nhà văn Phm Toàn, người khi tho đu tiên Thư ng v Thơ Trn Dn cũng là người khi tho Kiến ngh Bauxite. GS Nguyn Hu Chi là người được anh em c ra đng đu danh sách ký tên Thư ng Thơ Trn Dn cũng là người được tín nhim c làm nhân vt cm c trong ba người đng tên khi xướng Kiến ngh Bauxite (Nguyn Hu Chi, Phm Toàn, GS TS Nguyn Thế Hùng).



Bn thân tôi, trước đó đã vinh d đóng góp vào vic hoàn chnh Thư ng Thơ Trn Dn và chu trách nhim lan truyn đ xin ch ký (qua khong 1000 email cá nhân và 2 mng talawas.org ca Phm Th Hoài Berlin mà by gi tôi đang tham gia Ban biên tp, và diendan.org ca nhóm trí thc bn bè Paris – các anh Nguyn Ngc Giao, Hà Dương Tường,…), đến lúc này cũng t đng lãnh vic lan truyn Kiến ngh Bauxite theo cách ging như thế (talawas lúc đó va đi qua hình thc blog). Kiến ngh đã thu được hàng trăm ch ký ngay vài ngày đu và kết thúc vi vài ba ngàn ch!



Trong v này, do s cn trng tính toán hiu qu ca Kiến ngh – và cũng là do ngây thơ bui đu –, tên mt s nhân vt “nhy cm” hi ngoi do tôi trc tiếp xin ch ký (như nhà văn Vũ Thư Hiên Pháp) đã b… loi! (Tôi đã phi gi email xin li h, tuy danh sách do tôi gi đăng trên hai mng hi ngoi và vài trang mng cá nhân ca nhà văn trong nước thì vn đy đ).



Đến tháng 10/2010, nhân v h bùn đ bauxite Hungary b v gây ô nhim trm trng trên mt din tích ln làm cho dư lun thế gii kinh hoàng, mt kiến ngh th hai v Bauxite li được nhng nhân vt ch cht ln trước, các anh Nguyn Hu Chi, Phm Toàn, Nguyn Thế Hùng tiếp tc khi xướng và phát đng ly ch ký trên trang BVN, được hưởng ng sôi ni lp tc, không kém gì ln trước. Nhưng ln này có chuyn hơi oái oăm, nm ngoài ý mun ca Nhóm son tho, là bn Kiến ngh v sau bược “đot thai hoán ct” đ trình lên cp có thm quyn, ngay sau đó hc gi Hà Sĩ Phu gi bài viết đến BVN t ý không đng tình, mt trí thc khác có tham gia ký tên vào bn Kiến ngh cũng đưa chuyn l này ra cht vn trước công lun, trong mt bài đăng talawas blog. Xin trích: “Bn khi tho đt ký Kiến ngh 2010 được đăng ngày 10-10-2010 trên trang BVN, Ban Khi tho gm 13 người (đng đu là Giáo sư Hoàng Ty), trong đó có đ 3 thành viên ca trang BVN. Ngay cui li gii thiu còn ghi rõ: “Thay mt Nhóm khi tho: Nguyn Hu Chi”; đa ch liên lc cũng ghi rõ: “Bauxite Vietnam: bauxitevn@gmail.com”. Mi người ký tên ai cũng nghĩ là mình ký vào văn bn y. Nay đt nhiên đem ngn y ch ký đánh tráo vào mt văn bn do “BAN ĐI DIN” vi 16 ch ký tay do bà Nguyn Th Bình đng đu (điu này rt tt), song không hiu vì sao hoàn toàn không có các đi din ca trang BVN” (ngun: http://www.talawas.org/?p=26434) (1).



Mc dù trong bài tr li, GS Nguyn Hu Chi có thin chí làm “nh chuyn” vic không có tên ba người ch cht BVN và c TS Nguyn Quang A trong văn bn được coi là “chính thc” gi lên “các cp ti cao” đ khi phát sinh nhng hiu lm không đáng có gia anh em cùng chí hướng (ngun: http://www.talawas.org/?p=26484), nhưng tôi thc s không th tán thành nhng cách thc tuỳ tin sa đi (thm chí ba đt) các chi tiết lch s “cho được vic” vn lâu nay đã thành thói quen xu ca nước ta! (2).



Hai bn Kiến ngh Bauxite cùng vi 3 Thư ng tung ra trong năm 2009 và 2019, có tiếng vang ln, có công ln chn được vic m rng “thí đim” khai thác Bauxite mà ngày càng được thc tế chng minh là không hiu qu, ngược li đã tàn phá môi sinh và đưa him ho Tàu Cng xâm nhp sâu vùng chiến lược quc gia (Tây Nguyên) thành nguy cơ nhãn tin!



Vèo mt cái, đã qua 10 năm, các cuc “biu tình trên mng” ngày càng ph biến, lan rng, thành “chuyn thường ngày huyn”, tưởng cũng có th sơ kết lch s ca hin tượng này vi Kiến ngh Bauxite là tiêu biu cùng vi nhng kiến ngh, tuyên b quan trng kế tiếp sau này như Góp ý Hiến pháp 2013, Phn đi Formosa, Phn đi D lut Đc khu và Yêu cu sa D lut An ninh mng.



2.          T Kiến ngh Bauxite đến trang mng Bauxite Vit Nam (BVN), t báo mng phn bin chính tr xã hi ln th hai trong nước vào năm 2009.



Trước đó, có 2 trang mng ni tiếng ca trí thc người Vit bàn lun v mi mt tình hình Vit Nam có tr s nm nước ngoài (diendan.org Paris và talawas.org Berlin). Trong nước thì có 2 tp san, “T do ngôn lun” ca Linh mc Chân Tín và “T quc” ca TS Nguyn Thanh Giang ra đi năm 2006; t “báo mng” hng ngày đu tiên là Blog anhbasam (TTX Va hè) lng ly ca cu sĩ quan an ninh Nguyn Hu Vinh năm 2007.



Sau khi talawas đăng Kiến ngh Bauxite, nhà văn Phm Th Hoài, Ch biên talawas gi email cho tôi, góp ý: Nếu ta dng Kiến ngh, thì s vic s sm chm dt không còn tiếng vang; các anh nên nhân đây ra mt t báo mng đ tiếp tc nuôi dưỡng vic phn đi.



Tôi chuyn ngay thư cho các anh Phm Toàn, Nguyn Hu Chi. Sau này tôi được biết ý kiến ca nhà văn Phm Th Hoài trùng hp vi ý kiến ca PGS TS Hoàng Dũng trao đi vi GS Nguyn Hu Chi.



Vy là Bauxite Vit Nam và các phiên bn blog ca nó (boxitvn.net / boxitvn.info / boxitvn.com) ra đi Hà Ni.

Nó nhanh chóng vượt ra khi phm vi v khai thác bauxite đ tr thành t báo mng th hai có “đi bn doanh” trong nước phn bin v chính tr xã hi, vi s đóng góp ca nhiu cây bút c trong ln ngoài nước. Tuy nó vn gi nguyên “thương hiu” Bauxite!



Điu đáng ghi nhn là sau khi b “khng b” nhiu ln: GS Ch biên Nguyn Hu Chi b an ninh khám nhà, tch thu cng máy tính, bt “làm vic” liên tc 22 ngày; mt s bn tr cng tác b “truy sát” buc phi b cuc hoc không hiu vì sao “biến mt”; báo b đánh sp ba bn phen; GS Nguyn Hu Chi b ngăn xut cnh; PGS TS Hoàng Dũng thường xuyên được “thăm hi” và gn đây thường xuyên b “cm xut gia” trong nhng ngày “nhy cm”… thì đến nay, sau 10 năm kiên trì bám tr, t báo mng này vn sng và không ngng ct tiếng v nhng vn đ sinh t ca đt nước!

Tôi rt vinh d là mt trong nhng cây bút đu tiên tham gia bài v, và có mt thi gian làm Biên tp viên cho báo (khong 2013-2014), trước khi xin rút vào tháng 4/2014 đ tp trung vào t báo mng mi ra đi ca Ban Vn đng Văn đoàn Đc lp Vit Nam (vanviet.info) và làm T sách Tâm lý hc Giáo dc Cánh Bum.






Mười năm y biết bao nhiêu tình! Nhưng có hai k nim không th quên vi Bauxite Vit Nam.



Mt là vic t chc nhng cuc “biu tình trên mng” đu tiên, trước khi ra đi các nhóm ln khác như Din đàn Xã hi Dân s, Ban Vn đng Văn đoàn Đc lp, Câu lc b Lê Hiếu Đng (Hình như có “duyên” viết loi “văn” này, tôi không ít ln ch đng, hoc được các nhóm xã hi dân s u thác khi tho).



Trong đó, V Tuyên b Văn Giang là khá gay cn.

Khi nhn được thư đ ngh ca GS Nguyn Hu Chi TBT Bauxite Vit Nam, tôi rt băn khoăn vì không rành v lĩnh vc kinh tế, đt đai, li không có thông tin chun xác v v này (tôi ch viết khi mình nm vng vn đ, đ mt khi ct tiếng thì đi tượng b đt vn đ không cãi vào đâu được!). Nhưng đng cm vi ý nguyn ca Bauxite Vit Nam và tình cnh ca bà con nông dân cái tnh nơi tôi ra đi và mang tên, tôi đ gn mt tun l tìm hiu, gi đin thoi cho nhng nơi, nhng người nm thông tin… Nhưng vn không đ t tin đ viết.



Đến sáng ngày 1/5/2012, m mng, đp vào mt tôi là hình nh hài ct trong nhng ngôi m ca dân Văn Giang b bn tay sai ca Ecopark xi tung, nhng mnh xương trng vương vãi t tung! Mt ni căm gin bc lên bng bng, trong đu tôi c vang lên câu “Tri không dung, đt không tha” lp đi lp li. Hình như nhng mnh xương kia ra lnh khn cho tôi! Tôi lp tc bt tay viết, vi câu trên là cm hng ch đo. Và s căm gin khiến cho ln đu tiên, tôi dùng hình thc Tuyên b thay cho nhng hình thc “khiêm tn” như Thnh nguyn (như trong v “Tu vin Bát Nhã”) hay Kiến ngh (như trong v Cù Huy Hà Vũ). Ch khong hai tiếng đng h, bn Tuyên b Văn Giang hoàn thành, được chuyn ngay cho GS Nguyn Hu Chi.




Bauxite Vit Nam tung bn tuyên b y lên, tôi tiếp tay lan truyn qua nhng kênh chuyn quen thuc, ch sau 1 ngày đã có my trăm ch ký. Hôm sau na, tôi nhn được t GS Nguyn Hu Chi khong chc tm nh chp vài trăm ch ký “tươi” ca bà con nông dân Văn Giang. Mng quá! Ln đu tiên cuc “biu tình trên mng” không ch hn chế vi gii “c xanh” quen dùng internet, mà đến tn tay bà con nông dân áo nâu! Tôi và v tôi mt c mt ngày chuyn các tm nh chp thành danh sách ký tên đin t, mt mà lòng rt vui!  Ch sau 3-4 ngày, Tuyên b Văn Giang thu được gn 3.000 ch ký. Tôi còn được tin, vài hôm na s có người đem Tuyên b v cho bà con nông dân Nam Đnh cũng có đt đai đang b “gii to” (ăn cướp có môn bài).

Nhưng… mt tin xu lan đi nhanh chóng: Bà Lê Hin Đc và TS Nguyn Xuân Din b khng b ti S Thông tin Truyn thông Hà Ni và Vin Hán Nôm! Chúng nht bà Đc mt mình trong toà nhà ca S, chúng cho “thương binh” vào tn phòng làm vic ca TS Din cơ quan! Thì ra, mt trong nhng lý do: chính h đã giúp chuyn Tuyên b Văn Giang đến tng nhà bà con nông dân Văn Giang, và đang chun b đem tiếp v Nam Đnh!



Hai là chuyn t Bauxite Vit Nam mà dn đến các quan h sau này ca tôi, trong đó có mt nhân vt khá đc bit: Lut gia Lê Hiếu Đng.



Tht tình, bình sinh tôi không “khoái” giao du vi nhng v “đương” hoc “cu” quan chc (trong đó có c nhng bn hc cũ làm to và rt to, không hiu ti sao, hihi). Nhưng tháng 11/2010, PGS Hoàng Dũng trong BBT Bauxite Vit Nam nh tôi đến phng vn ông Lê v Kiến ngh Bauxite. Cuc phng vn biến thành chuyn trò, t bauxite lan man sang đ chuyn. V nhà m máy ghi âm nghe li, t nhiên tôi ny ra ý: ông này nhiu ý hay, vy ta viết giùm thành bài văn (có thêm dm t cho “dy mùi”) ri gi ông xem li, ông OK thì đăng coi như bài ông viết. Thế là trên Bauxite Vit Nam xut hin hai bài viết lin ca v Lut gia cp tiến (đó là nhng bài đu tiên ca ông trên báo “l trái”), gây n tượng khá mnh.



Giao lưu gia tôi vi ông bt đu t đy, cũng t đy, vi nhng “đng chí” thân thiết ca ông như Kha Lương Ngãi (nguyên Phó TBT báo Sài Gòn Gii phóng), và nhng v sau này lp nên “Câu lc b Lê Hiếu Đng” mà tôi cng tác thân thiết. Tôi quý h vì h vn rt nhit huyết và vn gi cái chân cht có phn “ngây thơ” ca nhng thanh niên sinh viên đô th min Nam mt thi d tin theo “Vit Cng” cũng như nay thng thn nhn sai và dn thân vào con đường sa sai.



Năm 2013, gia lúc Lê Hiếu Đng bo bnh, tôi li thay mt Bauxite Vit Nam đến phng vn ông hai ln, ln đu nhà riêng, ln cui trong bnh vin 115 ch ít ngày trước khi ông t giã cõi trn. Gia hai ln, khi vào thăm ông bnh vin, tôi linh cm s ngày ca ông không còn nhiu. Vy mà sau khi đã tuyên b cn thành lp mt đng mi đi trng vi ĐCS, ông vn không ra khi ĐCS! Chơi vi nhiu đng viên… nhưng mà tt, tôi rt hiu tâm trng “cái thu ban đu lưu luyến y” ca h, nhưng thế này thì tht không n! Hôm sau, nhân mi cơm anh Kha Lương Ngãi và nhà báo Lê Phú Khi, tôi nh anh Ngãi khn thiết nhn vi ông: Gi là lúc ông nên tuyên b ra khi ĐCS, nếu không kp, s nhm mt mà vn mang tư cách thành viên ca mt t chc mà ông đã hết li phê phán! Ln phng vn th hai và cũng là sau cùng, ch đ ca nó chính là vic ông va tuyên b ra khi ĐCSVN ngay trước đó my tiếng đng h!








***

Bauxite Vit Nam là mt thi đp đ ca tôi. Tôi yêu mến và t hào được đng bên nhng trí thc như GS Nguyn Hu Chi, PGS TS Hoàng Dũng và các bn khác – nhng nhân vt ch cht ca t báo mng (nhà giáo dc Phm Toàn ít lâu sau trên thc tế đã rút khi các công vic ca báo đ tp trung cho chương trình giáo dc Cánh Bum)! Kiên trì làm vic hng ngày và không công sut hơn ba ngàn sáu trăm ngày, ch yếu là thc đêm ngoài gi làm công vic chuyên môn và lo đ chuyn vt vãnh ca cuc sng, nht là trong tình trng sc kho và tui tác, li luôn căng thng vì s khng b thường trc, các anh các ch là nhng người anh hùng! Nhng nhà báo đích thc ca nhân dân, nhng trí thc Đc lp làm nên “nguyên khí” ca quc gia này!

5/2019



H.H.



1.    Xin xem thêm thư th hai ca cùng tác gi tr li GS Nguyn Hu Chi:  http://www.talawas.org/?p=26484&cpage=1#comment-19014.

2.   Xin xem mt s ý kiến ca nhng người khác xung quanh vic bt và thêm tên vào bn Kiến ngh khi chuyn lên Quc hi:  http://www.talawas.org/?p=26484&cpage=1#comment-19045



Bài viết cho Đặc san Bauxite nhân kỷ niệm 10 năm “Bauxite Việt Nam”, đã đăng tại: (https://boxitvn.blogspot.com/2019/05/ac-san-so-3-bauxite-viet-nam-mot-hien.html / http://www.boxitvn.net/bai/62678)